YAPISAL KIRILMALAR ALTINDA REEL EKONOMİK BÜYÜME, REEL DÖVİZ KURU İLE TURİZM GELİRLERİ İLİŞKİSİNİN AMPİRİK ANALİZİ

Büyüme, döviz girişi, ödemeler dengesi, yatırım fırsatları ve yeni istihdam alanları üzerindeki olumlu etkisi açısından turizm, günümüzde ekonomideki en önemli sektörlerden biridir. Turizm gelirlerinin reel ekonomik büyümeye ve reel döviz kuru ile etkileşimini araştırmak da bu çalışmanın temel motivasyonudur. Bu motivasyon ile, bu çalışmada 2003Q1-2020Q1 dönemine ait çeyreklik veriler kullanılarak turizm gelirleri, reel hale getirilen ekonomik büyüme ve döviz kuru arasındaki ilişki araştırılmıştır. Bu araştırma Zivot ve Andrews yapısal kırılmalı birim kök sınaması, Johansen eş bütünleşme analizi, FMOLS ve DOLS yöntemleri ile katsayı tahminleri ve son olarak Toda-Yamamoto testi ile nedensellik analizi aracılığıyla yapılmıştır. Araştırma sonucu olarak, değişkenler arasında uzun dönemli ilişkinin olduğu, bağımlı değişken reel milli geliri açıklayan bağımsız değişkenler turizm gelirleri ve reel döviz kurunun olasılık değerlerinin anlamlı oldukları ve kat sayı işaretlerinin pozitif oldukları görülmüştür. Reel döviz kurunun reel milli geliri etkile gücü turizm gelirlerine nispeten daha fazladır. Yapısal kırılma tarihlerinden 2016Q2 ve 2017Q1 anlamlı çıkması, bu dönemdeki terör olaylarına, Rusya ile yaşanan gerilime ve darbe girişiminin tüm dünyada yankı uyandırması ile açıklanabilir. Toda-Yamamoto nedensellik analizine göre reel milli gelirden ve reel döviz kurundan turizm gelirlerine doğru pozitif ve tek yönlü bir Granger nedensellik vardır.

Anahtar Kelimeler:

Reel Ekonomik Büyüme, Reel Döviz Kuru, Turizm Gelirleri, Yapısal Kırılma, Türkiye

The Empirical Analysis of the Relationship Between Real Economic Growth, Real Exchange Rate and Tourism Receipts under Structural Breaks

Tourism is one of the most important sectors in the economy today in terms of its positive impact on growth, foreign exchange inflows, balance of payments, investment opportunities and new employment areas. Researching the interaction of tourism revenues with real economic growth and real exchange rate is the main motivation of this study. With this motivation, the relationship between tourism revenues, realized economic growth and exchange rate has been investigated by using quarterly data for the period 2003Q1-2020Q1. This research has been conducted through Zivot and Andrews structural break unit root test, Johansen cointegration analysis, coefficient estimates with FMOLS and DOLS methods, and causality analysis with Toda-Yamamoto test. As the result of the research, it was observed that there is a long-term relationship between the variables, the probability values of tourism revenues and the real exchange rate, the independent variables that explain the dependent variable real national income were significant and the coefficient signs were positive. The power of real exchange rate to affect real national income is relatively higher than tourism revenues. The significant structural break dates for 2016Q2 and 2017Q1 can be explained by the global repercussions of the terrorist incidents in this period, the tension with Russia and the coup attempt. According to Toda-Yamamoto causality analysis, there is a positive and one-way Granger causality from real national income and real exchange rate to tourism revenues.

Keywords:

Real Economic Growth, Real Exchange Rate, Tourism Receipts, Structural Break, Turkey,

PDF

___

Ağaoğlu, O. K. (1991). Türkiye’de turizm eğitimi ve etkinliği, MPM Yay., No:439, Ankara.
Arslan, E. ve Çetiner, T. (2020). Turizm geliri döviz kuru ilişkisi: Türkiye örneği (2008-2019). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi. 23(1). 1-17. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ahbvtfd/issue/55248/693486.
Arslantürk, Y. ve Atan, S. (2012). Dynamic relation between economic growth, foreign exchange and tourism ıncomes: an econometric perspective on Turkey. Journal of Business, Economics and Finance. 1(1). 30-37. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/jbef/issue/32421/360527.
Aslan, A. (2008). Türkiye’de ekonomik büyüme ve turizm ilişkisi üzerine ekonometrik analiz. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 24(1). 1–11. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/erusosbilder/issue/23757/253190.
Batman, O. (2018). Turizm politikasının kavramsal analizi ve işleyişi. Orhan Batman, Oğuz Türkay, Şevki Ulama (Ed.), Turizmde Politika ve Stratejiler içinde (13-36). İstanbul: Değişim.
Bozkurt, K. ve Pekmezci, A. (2015). Turizm talebi ve döviz kuru şokları: Türk turizm sektörü için ekonometrik bir analiz. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi. 10(2). 91-105. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/oguiibf/issue/56485/785391.
Çetintaş, H. ve Bektaş, Ç. (2008). Türkiye’de turizm ve ekonomik büyüme arasındaki kısa ve uzun dönemli ilişkiler. Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi. 19(1). 1-8. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/atad/issue/16794/174463.
Dereli, D.D. ve Akiş, E. (2019). Türkiye’de turizm gelirleri ile iktisadi büyüme arasındaki ilişkinin analizi (1970-2016). Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 33(2). 467-478. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniiibd/issue/44281/474811.
Dickey, D. A. ve Fuller, W. A. (1981). Likelihood ratio statistics for autoregressivetime series with a unit root. Econometrica, 49(4), 1057-1072. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/1912517?seq=1.
Di̇lber, İ. ve Kılıç, J. (2018). Türkiye’de turizm gelirleri ile ekonomik büyüme ilişkisi: Engle Granger eşbütünleşme testi ve VAR model. TESAM Akademi. 5(2). 95-118. DOI: 10.30626/tesamakademi.456006.
Erdoğan, S. (2010). Küresel kriz döneminde ihracat ve turizm gelirleri ile büyümenin Türkiye ekonomik performansına etkisi: TOPSIS yöntemi ile analiz. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 10(20). 219-232. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/susead/issue/28415/302466.
Ergen, E. ve Yavuz, E. (2017). Turist akımları ile döviz kuru oynaklığı arasındaki ilişkinin ampirik yönden analizi: ARDL yöntemi. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi. 3(1). 35-46. DOI: 10.20979/ueyd.285473.
Erkan, B., Kara, O. ve Harbalioglu, M. (2013). Türkiye’de turizm gelirlerinin belirleyicileri. Akademik Bakış Dergisi. 39. 1-20. Erişim adresi: https://www.akademikbakis.org/file/39.pdf.
Johansen, S. (1988). Statistical analysis of cointegration vectors. Journal of Economic Dynamics and Control. 12(2). 231-254. Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0165188988900413.
Kanca, O. C. (2015). Turizm gelirleri ve ekonomik büyüme: Türkiye örneği (1980-2013). Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi. 8, 1-14. Erişim adresi: http://www.marmarasosyaldergi.org/makale/sayi8_aral%C4%B1k_2015_1.pdf.
Kao, C. ve Chiang, M. H. (2000). On the estimation and ınference of a cointegrated regression in panel data, içinde: baltagi b. (ed.), nonstationary panels, panel cointegration, and dynamic panels, Advances in Econometrics, 15. 161–178. Erişim adresi: https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.6.6161&rep=rep1&type=pdf.
Kara, O., Çömlekçi, İ. ve Kaya, V. (2012). Turizm gelirlerinin çeşitli makroekonomik göstergeler ile ilişkisi: Türkiye örneği (1992-2011). Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 8(1). 75-100. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/69217.
Kaya, V. ve Çömlekçi̇, S. (2013). Döviz kuru oynaklığının turizm sektörüne etkileri: Türkiye örneği (2002-2011). Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi. 10(2). 82-89. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/soid/issue/11359/135834.
Kaygısız, A.D. (2015). Net turizm gelirleri ve büyüme ilişkisi: VAR model-Granger nedensellik analizi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi. 7(2). 155-164. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/uaifd/issue/21603/232032.
Kılıç, C. ve Bayar, Y. (2014). Effects of real exchange rate volatility on tourism receipts and expenditures in Turkey. Advances in Management ve Applied Economics. 4(1). 89-101. Erişim adresi: https://ideas.repec.org/a/spt/admaec/v4y2014i1f4_1_5.html.
Kızılgöl, Ö. ve Erbaykal, E. (2008). Türkiye’de turizm gelirleri ile ekonomik büyüme ilişkisi: bir nedensellik analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 13(2). 351-360. Erişim adresi: https://iibfdergi.sdu.edu.tr/tr/yayinlanmis-sayilar/yil-2008-cilt-13-sayi-2-5251s.html.
Köşker, H. (2017). Krizlerin turizm sektörüne etkileri üzerine bir araştırma: 2016 yılı Türkiye örneği. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi. 62. 216-230. Erişim adresi: https://www.acarindex.com/pdfs/11607.
Kwiatkowski, D., Phillips, P.C.B., Schmidt, P. ve Shin, Y. (1992). Testing the null hypothesis of stationarity against the alternative of a unit root: how sure are we that the economic time series have a unit root?. Journal of Econometrics. 54. 159-178. Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/030440769290104Y.
OECD. (2018). Tourism Trends and Policies. Paris: OECD.
Oh, C. K. (2005). The contribution of tourism development to economic growth in the Korean economy. Tourism Management. 26. 39-44. DOI: 10.1016/jtourman.2003.09.2014.
Öksüz, B. ve Batu, M. (2017). Kriz İletişimi ve turizm 2016 yılı terör saldırıları. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Medya ve İletişim Araştırmaları Hakemli E-Dergisi. 1. 85-108. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/egemiadergisi/issue/31728/337251.
Öncel, Y., İnal, A. ve Torusdağ, A. (2016). Türkiye’de reel döviz kuru-turizm gelirleri ilişkisi: 2003-2015 dönemi için ampirik bir uygulama. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. (2). 125-142. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/yyuiibfd/issue/35328/392208.
Özcan, C. (2015). Turizm gelirleri-ekonomik büyüme ilişkisinin simetrik ve asimetrik nedensellik yaklaşımı ile analizi: Türkiye örneği. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 0 (46). 177-199. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/erciyesiibd/issue/5903/78058.
Pedroni, P. (2000). Fully-Modified ols for heterogeneous cointegrated panels. Advances in Econometrics. 15, 93-130. Erişim adresi: https://web.williams.edu/Economics/wp/pedroniaie.pdf.
Pekmezci̇, A. (2020). Türkiye’de turizm ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Toda-Yamamoto nedensellik yaklaşımı. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. 18(4). 317-325. DOI: 10.11611/yead.814470.
Phillips, P. C. B. ve P. Perron (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 75(2). 335-346. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/2336182?seq=1.
Samırkaş, M. ve Samırkaş, M.C. (2014). Turizm sektörünün ekonomik büyüme etkisi: Türkiye örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi. 15(1). 63-76. DOI: 10.24889/ifede.268176.
Sevim, S., Ayvaz Güven, E. ve Eryiğit, P. (2016). Turizmin Türkiye ekonomisindeki yeri: zaman serileri analizi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi. 7(3). 19-33. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/uaifd/issue/21604/232039.
Sevim, U. ve Oğan, E. (2020). Reel döviz kuru ile turizm sektörü arasındaki nedenselliğin değerlendirilmesi: Türkiye örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi. 11(3). 858-869. Erişim adresi:https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumus/issue/57505/697246.
Şen, A. ve Şit, M. (2015). Reel döviz kurunun Türkiye’nin turizm gelirleri üzerindeki etkisinin ampirik analizi. Journal of Yaşar University. 10(40). 6752-6762. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/179555.
Tekin, E. ve Çöpoğlu, M. O. (2018). Uluslararası politik krizlerin küçük ve orta büyüklükteki konaklama işletmelerine etkisi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi. 9(22). 393-411. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/635094.
Terzi, H. (2015). Is the tourism-led growth hypothesis (TLGH) valid for Turkey?. Doğuş Üniversitesi Dergisi. 16(2). 165-178. Erişim adresi: https://hdl.handle.net/11376/2264.
Timur, M. ve Mert, N. (2021). Turizm gelirleri ve reel döviz kuru arasındaki asimetrik ilişkinin analizi. Fiscaoeconomia. 5(1). 219-237. DOI: 10.25295/fsecon.848247.
Toda, H. Y. ve Yamamoto, T. (1995). Statistical inferences in vector autoregressions with possibly integrated processes. Journal of Econometrics. 66. 225‐250. Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0304407694016168.
Topallı, N. (2015). Turizm sektörünün Türkiye’nin ekonomik büyümesi üzerindeki etkisi: 1963-2011. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi. 14. 339-352. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ulikidince/issue/21614/232172.
Yavuz, N. Ç. (2006). Türkiye’de turizm gelirlerinin ekonomik büyümeye etkisinin testi: yapısal kırılma ve nedensellik analizi. Doğuş Üniversitesi Dergisi. 7(2). 162-171. Erişim adresi: http://journal.dogus.edu.tr/index.php/duj/article/view/106/122.
Yenisu, E. (2018). Türkiye’de turizm gelirleri ve ekonomik büyüme ilişkisi: VAR analizi. Ünye İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2(1). 16-37. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/uiibfd/issue/40285/441617.
Yıldırım, J. ve Nadir Öcal, N. (2004). Tourism and economic growth in Turkey. Ekonomik Yaklaşım. 15(52-53). 131-141. Erişim adresi: https://www.ekonomikyaklasim.org/?mno=156026.
Yıldız, Z. (2016). Turizmin sektörünün gelişimi ve istihdam üzerindeki etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. 3(5). 54-71. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/vizyoner/issue/23016/246122.
Zivot, E. ve Andrews, D. W. K. (1992). Further evidence on the great crash, the oil price shock, and the unit-root hypothesis. Journal of Business ve Economic Statistics. 10(3). 251-270. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/1391541?seq=1.