11956

ÜST KAVRAMSALLAŞTIRMA OLARAK ALEVİLİK: AKİDE VE İBADETLER AÇISINDAN ALEVİLİK-NUSAYRİLİK İLİŞKİSİ

Günümüzde kimlikler mikrolaşırken Alevilik üst kimliği adı altında pek çok grup kimliği farklı öncüllere sahip dini grupların tarihi, teolojik ve sosyolojik verilerin aksine bir çatı altında kullanımının olduğu görülmektedir. Tarihi ve teolojik kaynakları itibariyle çok farklı inanç ve ibadet uygulamalarına sahip Türk Aleviliği ile Nusayriliğin de üst kimlik olarak Alevilik çatısı altında son zamanlarda kimi amaçlar doğrultusunda ifade edildiği görülmektedir. Bu iki grubun dış kimlik ve iç kimlik bileşenlerinin temel kaynağı olan İslam’ın alt inanç yorumları itibariyle tanrı, ahiret, tenasüh, melek, peygamber ve ehli beyt inançları ve ritüel boyutlarıyla da namaz, oruç, hac, zekat ve kurban gibi ritüelleri arasında bir karşılaştırma, bu iki grup için Alevilik üst kavramsallaştırması kullanımına dair bize fikir verecektir. Bu bağlamda çalışmanın problemi Alevilik üst kavramsallaştırmasının bileşenleri olan Türk Aleviliği ve Nusayriliği karşılaştırmaktır. Buna bağlı olarak çalışma dini tecrübenin akide ve ritüel boyutları itibariyle bu iki grubu karşılaştırarak Alevilik üst kavramsallaştırmasının imkanının sınırlarını yoklamayı amaçlamaktadır. Çalışma nitel bir desenle tarihi ve teolojik karşılaştırmaları yanısıra alan çalışmalarını da dikkate alan bir yöntemle yürütülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Alevilik, Aleviler, Nusayriler, Dini Gruplar, Üst Kavramsallaştırma

PDF

___

Akbulut, Ahmet (1992) Sahabe Devri Siyasî Hadiselerinin Kelâmî Problemlere Etkileri (İstanbul: Birleşik Yay).
Aktaş, A., (1998): “Dünyadaki Ve Türkiye’deki Alevîlerin Toplumbilimsel Açıdan Çözümlenmesi”, Köprü Dergisi, 62
http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=371 7.03.2017)
Arabacı, F.,(2000): Alevîlik ve Sünnîliğin Sosyolojik Boyutları, Samsun
Arayancan, A. Atıcı (2010) Suriye Bölgesinde İki İnanç Hareketi: Nizârî İsmâilîleri ve Nusayrîlik, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, ss.183-198
Arinberg-Laanatza, M. (1999) “Türkiye Alevileri, Suriye Alevileri: Benzerlikler ve Farklılıklar” Alevi Kimliği. Der. T. Olsson vd. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı yay.
Arslanoğlu, İ. (2006): “Dede Ahmet Kuzukıran ile Söyleşi”http://w3.gazi.edu.tr/~iarslan/dedeahmet.pdf [08.03.2017]
Aslan, Cahit, (2005). Fellahların Sosyolojisi, Arapuşakları, Nusayrîler, Hasibiler, Kilaziler, Haydariler, Arap Alevileri, Adana: Karahan Yay.
Baha Said Bey, (2000). Türkiye’de Alevi-Bektaşi, Ahi ve Nusayrî Zümreleri, yay. haz.: İsmail Görkem, Kültür Bak. Yay., Ankara, s. 171-185
Baloğlu, A. Bülent (2001): İslam’a Göre Tekrar Doğuş (Reenkarnasyon), Ankara, Kitabiyat.
Birge, John. K. (1991): Bektaşilik Tarihi, (Çev. R. Çamuroğlu), İstanbul, Ant Yayınları
Bozkuş, M.,(1999): Sivas ve Çevresinde Yaşayan Alevîlerin İnançları, (Basılmamış Doktora Tezi), Sivas
Bulut, Halil İbrahim (2011) İslam Mezhepleri Tarihi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Buyruk, (2006). Der. Fuat Bozkurt. İstanbul: Kapı Yayınları.
Buyruk, (2006). Der. Fuat Bozkurt. İstanbul: Kapı Yayınları.
Can, Şule (2011) Nusayrilik: Sır ve Direniş, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Çamuroğlu, R., (1994) Günümüz Alevîliğinin Sorunları, İstanbul
Çubukçu, İ. Agah (1969) “Nusayriler”, AÜİFD, XVII, ss.51-54
Demirbaş, Esin (2004) “Etnik Azınlıklar, Kültürel Entegrasyon Ve Medyada Temsil: Nusayri Topluluğu Örneği”, Ankara: Ankara Ü. SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tez.
el-Fîl, S. M. A. (1990). en-Nusayriyye (I) [Nusayrîlik]. Kahire: Dâru’l-Menar
Engin, İsmail (2013) “Hatay Nusayrilerinde Din ve Dini Algılayış” http://ismail-engin.blogspot.com.tr/2013/07/ismail-engin-hatay-nusayrilerinde-din.html#more
Er, Piri (2010) “Sözlü Gelenekten Derlemelerle Hatay Alevileri (Nusayrîler) ve İnanç Esasları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, ss.277-290
Eröz, Mehmet, (1990) Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik, Ġstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Eskiocak, Nasreddin, (2006). “Röportaj”, Ayhan Aydın, Günümüz Alevi, Bektaşi, Mevlevi, Nusayrî İnanç ve Toplum Önderlerinin Görüş ve Düşünceleri, İstanbul: Cem Vakfı Yay.,s. 429-470
Fığlalı, E. R. (1991). Türkiye’de Alevilik – Bektaşilik. İstanbul: Selçuk Yayınlar
Güllüce, Veysel (2004): Kur’an Işığında Reenkarnasyon, İstanbul, Rağbet Yayınları.
Güngör, Özcan. (2007) Araftaki Kimlik: Alevilik-Bektaşilik, Ankara: Akasya Yayınları.
Güngör, Özcan (2015) Değişim ile Takiye Arası Nusayriler/Arap Aleviler, İnsan ve Toplum Dergisi, 2015, cilt: V, sayı: 9, s. 75-102
Güzel, A. (1994). “Hacı Bektaş Veli’nin Hayatı ve Eserleri” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (1): 1-21.
Hacı Bektaş Veli. (2002). Makalat. Türkçe’ye Sad.: Abdurrahman Güzel. Ankara: Akçağ Yayınları.
Harris, W. (2005) Levant: Bir Kültürler Mozaiği, çev. E. Ertürk, İstanbul: Literatür
Hatib, M. A. (1984). Harekatu’l-batınıyye fi’l-alemi’l-İslam [İslam âleminde Bâtınilik]. Amman: Mektebetü’l-Aksa.
İşoğlu, İlker (2006), “Nusayriler”. Arda kalanlar, İstanbul: E Yayınları.
Kaplan, D. (2010). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik. Ankara: TDV Yayınları
Kaya, H., (1993): Alevî/Bektâşî Erkanı, Evradı ve Edebiyatı, İstanbul
Kehrer, G. (1998) “Din Sosyolojisi”, çev. M.E. Köktaş, Y. Aktay, M.E. Köktaş (der.), Din Sosyolojisi içinde, Ankara: Vadi.
Keser, İnan (2006) Kentsel Dinamikler ve Kamusal Alan Farklılaşması: Adana Nusayrileri, Ankara: Ankara Ü. SBE (Basılmamış Doktora Tezi).
Keser, İnan (2008). Nusayrilik, Arap Aleviliği. Adana: Karahan Kitabevi.
Keser. İnan, (2002). Nusayrîler, Arap Aleviliği, İstanbul: Çiviyazıları Yay.
Keskin Y. Mustafa. (2004). Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Aleviliği (Elazığ Sünköy Örneği). Ankara: Avrasya Yayınları.
Kirman, M. Ali (2011) Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yayınları: İstanbul
Kutlu, Sönmez. (2006) Alevilik-Bektaşilik Yazıları, Aleviliğin Yazılı Kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Lindholm, Charles (2004), İslami Ortadoğu, (Çev. B. Şafak), Ankara: İmge Yayınevi.
Mann, A. Taylor (1998): Reenkarnasyon (Yeniden Doğuş), Çev. Gökhan Sezgi, Ankara, HYB Yayıncılık
Massignon, Louis (1993). “Nusayrîler” maddesi, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: MEB Yay., IX,365-370
Melikoff, İrene. (1994) Uyur idik Uyardılar, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. İstanbul: Cem yay.
Mertcan, Hakan. (2012) Türk Modern Devletinin Oluşum ve Gelişim Sürecinde Siyasal İktidar Karşısındaki Konumları ve Kimlik Sorunsalı Bağlamında Nusayriler, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens., Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
Ocak, A. Yaşar (2007): Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İstanbul, İletişim Yayınları
Ortaylı, İlber (1999): “Alevilik, Nusayrîlik ve Bâb-ı Âlî”, Tarihi Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler, Bektaşiler, Nusayrîler Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, Ensar Neşriyat.
Öz, Mustafa (1999): “Nusayrîyye”, Tarihi Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler, Bektaşiler, Nusayrîler Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, Ensar Neşriyat.
Özbek, Tarık (2006) Nusayri Etnik Kimliğinin Simgesel Oluşum, Hatay: Mustafa Kemal Ün. SBE (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Palabıyık, Hanefi (2010) “Dinî İnançları ve Özellikleri Bakımından Nusayrîlik” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, ss.19-48
Reyhani, Mahmut, (1997) Tarihte Aleviler. İstanbul: Can yay.
Roux, Jean P. (1994): Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul, İşaret Yayınları.
Shankland, David (1993): Alevi and Sunni in Rural Anatolia, Diverse Paths of Change, Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of Cambridge, Cambridge.
Sinanoğlu, Abdulhamit (2001) “Günümüz İnanç Problemlerinden Nusayrilerin Tanrı Tasavvurları Ve Reenkarnasyon Görüşleri” Günümüz İnanç Problemleri, 7-9 Eylül, Erzurum
Şehristani, Ebu’l Feth (1990): El-Milel ve Ve’n Nihal, (Üç Cilt Birarada) Tashil ve Talik: Ahmed F. Muhammed, Beyrut, Darul Kutubul İlmiyye.
Teber, Ömer F. (2008) Bektaşi Erkannamelerinde Mezhebi Unsurlar, Ankara: Aktif Yayınevi.
Togayhan, Abdurrahman (2005) Kültürel Farklılıklar Ekseninde Nusayrilik Üzerine Bir Din Sosyolojisi Araştırması: Mersin Arap Aleviliği Örneği, Harran Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, 10 (14), ss.57-91
Tuğcu, H., (2005): “Müzakere”, 28-30.09.2005 Bektâşîlik ve Alevîlik Sempozyumu, SDÜ, Isparta, 2005
Turan, Ahmet (1996) “Kitabu'l Mecmu'u'nun Tercümesi”, Ondokuz Mayıs Ün. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, ss.5-18
Türk, Hüseyin (2001). “Hatay’da Gadir Bayramı.”, Folklor/Edebiyat, Sayı 26: 89-96.
Türk, Hüseyin-Çapar, Mustafa (2011) “Alevilikte Yola Giriş Geleneklerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 60, ss.17-42
Uçar, Ramazan. (2004) Günümüzde Alevilik-Bektaşilik Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma (Abdal Musa Tekkesi Örneği), Ankara: Ankara ÜSBE (BasılmamıĢ Doktora Tezi).
Uluçay, Ömer, (2003). Nusayrîlik, İnanç Esasları-Tenasuh (Reenkarnasyon), Adana: Karahan Yay.
Uluçay, Ömer.(2010). Arap Aleviliği Nusayrilik. Adana: Gözde Yayınevi.
Uyar, Mazlum (2012) “Nusayrilik”, İslam Mezhepleri Tarihi El Kitabı, Edit: Onat, H.-Kutlu, S., Ankara: Grafiker Yayınları.
Üçer, C. (2010). Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları. …………(2010a). “Geleneksel Alevilikte İbadet Hayatı, Bazı Adap ve Erkan”. Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü, der. H. İbrahim Bulut, Sakarya: Sakarya Ün. Yayınları.
Üzüm, İlyan (2000) Günümüz Aleviliği, İstanbul: TDV İSAM Yayınları.
…………, (2007): Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlik, İstanbul
Üzüm, İlyas (2000). “Türkiye’de Alevi/ Nusayrî Önderlerinin Eserlerinde İnanç Konularına Yaklaşım” İslam Araştırmaları Dergisi, 4 : 173-187.
Üzüm, İlyas (2007a). “Nusayrîlik” DİA, C. XXXIII : 270-274.
Yıldız, H., (2003): Amasya Yöresi Alevîleri, (Basılmamış Doktora Tezi), Samsun
Yörükan, Y. Ziya (2002): Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayını.
Zelyut, R. (1992) Öz Kaynaklara Göre Alevilik, Yön Yayıncılık: İstanbul