ERKEN HRİSTİYANLIK DÖNEMİ'NE AİT BİR LAHİT

Roma İmparatorluğu’nda 4. yüzyıldan itibaren Hıristiyanlığın resmi bir din olarak kabul edilmesini müteakip, yeni dinin kendine özgü sembolik anlatımı hızlı bir şekilde sanatı etkilemeyi başlar. Erken Hıristiyanlık Dönemi sanatı olarak tanımlanan bu dönemin başlangıcında yeni şekillenmeye başlayan ve kuralları belirginleşmemiş olan sanatsal anlatımın ilk örnekleri, henüz geçmişinden kopamamıştır. Bundan ötürü eserlerin bezenmesinde, paganizm ve Hıristiyanlığa ait öğelerin birlikte kullanıldığı görülür. Bu döneme ait eserlerin bezenmesinde kullanılan motif repertuarı aynı olmakla birlikte, bölgesel ve dönemsel beğenilerin farklılığı kompozisyonlarda karşımıza çıkar. Eserin ortaya koyduğu üslup ise atölyeye bağlı olarak değişir. Bu makale kapsamında Erken Hıristiyanlık Dönemi’ne ait Amasya Müzesi’nde bulunan bir lahit ele alınarak, sanatsal ve üslupsal özellikleri bakımından incelenmiş, mevcut verilerin ışığı altında sanat tarihi içerisindeki yeri ortaya konulmuştur. Amasya Müzesi Bahçesi’nde sergilenen lahit, Müze envanter defterine A.83.12.1 numarasıyla kayıt edilmiş olup, Aksalur Köyü’nden, 26.12.1983 tarihinde, satın alma yoluyla Müze’ye getirilmiştir. Monolit olarak, kireçtaşından yapılmış lahit, tekne tipinde olup, kapaksızdır. Eserin arka yüzeyinde, alt köşelerde kırılmalar ve tahribat nedeniyle çatlaklar mevcuttur. Eserin ön cephesi bezemeli olup, diğer cepheleri bezemesizdir. Süslemede kabartma ve oyma tekniği birlikte kullanılmış olup, eser yüzeyinde; figüratif, bitkisel, geometrik ve sembolik motiflerden oluşan kompozisyon görülmektedir. İnsan ve hayvan başları paganizmin etkisini, haç motifi ise direkt Hıristiyanlık etkisini yansıtır. Eser yüzeyinde yer alan asma ve sarmaşık motifleri sembolik anlamları nedeniyle erken dönemden itibaren Hıristiyan sanatında yaygın olarak kullanılmıştır. Ancak bu motiflerin yüzyıllar boyunca insanlığın ortak sanat repertuarında olması ve burada pagan figürlerle birlikte kullanılması düşündürücüdür. Bilim dünyasına ilk defa tanıtılacak bu eser ile Amasya İli’nin Erken Hıristiyanlık Dönemi Sanatına ilişkin yeni bilgiler gün ışığına çıkacaktır. Bu bilgiler bölgeye ait sanat üslubunun analiz edilmesi bağlamında yapılacak diğer araştırmalar içinde bir kaynak teşkil edecektir.

Anahtar Kelimeler:

Roma, Bizans, Hıristiyanlık, Amasya

PDF

___

AKÇAY, Tuna. (2008). “Lahitlerin Tarihsel Gelişimi”, Arkeoidea Dergisi, S.5, ss. 22-26.
AKYÜREK, Engin. (1996), Bizans’ta Sanat ve Ritüel, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
AKYÜREK, Engin. (2010), “Bizans Toplumunda Ölüm”, Bizantion’dan İstanbul’a Bir Başkentin 8000 Yılı (Küratör N. Ölçer), Sabancı Müzesi, İstanbul, 166-177. Ölçer, Nazan. (Küratör) (2010), Bizantion’dan İstanbul’a Bir Başkentin 8000 Yılı, Sabancı Müzesi, İstanbul, ss. 189-255.
ASGARİ, Nuşin. (1977), “Die Halbfabrikate kleinasiatischer Girlandensarkophage und İhrer Herkunft”, AA, ss. 329-380.
ASGARİ, Nuşin. (1978a), “Die Nekropole von Kalchedon”, (Hrsg.Sencer Şahin), Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens, Festschrift F. K. Dörner, ss. 1- 92.
ASGARİ, Nuşin. (1978b), “Roman and Early Byzantine Marble Quarries of Proconnesus”, The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, ss. 467-480.
ASGARİ, Nuşin. (1979), “Anadolu’da Antik Mermer Ocakları”, VIII. Türk Tarih Kongresi I, ss. 451-456.
ASGARİ, Nuşin. (1982), “Uşak Selçikler ve Çevresinden Roma Çağı Lahitleri ve Mermer Ocakları, Türk Arkeoloji Dergisi, S. XXV-2 (1981), ss. 11-48.
AYDIN, Ayşe. (2017), “Adana Arkeoloji Müzesi’ndeki 6610 Numaralı Misis (Mopsuestia) Lahdi”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.42, ss.27-43.
BİNGÖL, Orhan. (2004), Arkeolojik Mimari’de Taş, Homer Kitabevi, İstanbul.
BUYRUK, Hasan. (2013), “Adana Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Hıristiyanlarca Kullanılmış İki Antik Lahit”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt.6, S.27, ss.166-177.
ÇELİK, Ahmet. (2010), Adana Müzesi Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana.
DALTON, Ormonde Maddock. (1961), Byzantine Art and Archaelogy, New York.
DOWNEY, Glanville. (1959), “The Tombs of the Byzantine Emperors in the Church of the Holy Apostles in Constantinople”, Journal of Hellenic Studies 79, ss. 27-51
FELD, Otto. (1970), “Mittelbyzantinische Sarkophage”, RQ 65, ss. 158-184.
FERGUSON, George. (1966), Signs and Symbols in Christian Art, Oxford University Pres.
GRİERSON, Philip.(1962), “The tombs and obits of the Byzantine Emperors (337-1042)”, Dumbarton Oaks Papers 16, ss. 1-63.
ISRAELI, Yael, MEVORAH, David. (2000), Cradle of Christianity, Israel Museum, Jerusalem.
İDİL, Vedat. (1998), Likya Lahitleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 3. Baskı.
İŞLER, Bülent (2010). “Sion’lu Aziz Nikolaos’un Batı Asarcık Yerleşimi’ndeki Mezar Yapısı”, Bizans ve Çevre Kültürleri Prof. Dr. S. Yıldız Ötüken’e Armağan (Ed. Sema Doğan, Mine Kadiroğlu), Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayıncılık, İstanbul.
İŞLER, Bülent (2016). “Demre’nin Zeytin Mevkii’ndeki Erken Bizans Dönemi Lahitleri”, Arkeoloji ve Sanat, S.153, ss. 183-198.
İŞLER, Bülent (2017). “Karabel Asarcık’taki Sion Manastırı Mezar Odası ve Bizans Lahitleri”, Seleucia, S. 7, ss. 161-185.
KARAÜZÜM, Gül. (2005), Doğu Dağlık Kilikya Bölgesi Lahitleri, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin.
KESKİN, Esra. (2015), Küçük Asya’da Kutsal Kent Euchaita ve Bizans Dönemi Taş Eserleri, Gece Kitaplığı Yayınevi, Ankara, 2. Baskı.
KOCH, Guntram. (2007), Erken Hıristiyan Sanatı (Çev. Ayşe Aydın), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
KOCH, Guntram. (2010), Türkiye’deki Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri, Suna- İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya.
MANGO, Cyril. (1962), “Three Imperial Byzantine Sarcophagi Discovered in 1750”, Dumbarton Oaks Papers 16, ss. 397-402.
MESARİTES, N. (1957), “Description of the Church of the Holy Apostles at Constantinople (Greek text edited with translation, commentary, and introd. By. G. Downey)”, Transactions of the American Philosophical Society 47/6, ss. 855-924.
ÖTÜKEN, Yıldız. (1994), “Ein monolit-anthropoider Sarkophag in Karasu”, Tymiama stē mnēmē tēs Laskarinas Borua (Ed. R. Andreade) (Essays in Memory of L. Boruas), Atina, ss. 241-244.
ÖTÜKEN, Yıldız. (1996), Forschungen im nordwestlichen Kleinasien, IstMit. Beih. 41, Tübingen.
PARMAN, Ebru. (2002), Ortaçağ’da Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
SERDAR, Pınar.(2010), Likya ve Pamfilya Bölgeleri’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserlerinin Motif, Bezeme Tekniği ve Malzeme Değerlendirmesi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
VITRUVİUS. (2015), Mimarlık Üzerine On Kitap (Çev. S. Güven), Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları, 6. Baskı.
TEZCAN, Hülya. (1989), Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul.