Değişim ve Dönüşümün Dinamiği Olarak Emir bi’l-Ma‘rûf Nehiy ‘ani’l-Münker

Bu makale ilk olarak, kişi, toplum ve devletler için değişim ve dönüşümün gerekliliğini, sonrasında da bu süreçte tek tek bireylerin, toplumun ve devletin rolünü, Kur’ân’da geçen iyiliği emr etme ve kötülükten engelleme ilkesi çerçevesinde ele almayı amaçlamaktadır. En genel anlamda, ahlâki ve siyasî olmak üzere iki boyutu olan prensibin uygulanmasında hangi metotların takip edilmesi gerektiği, özellikle siyasî boyut üzerinde durularak aktarılacaktır. Devletin (ya da imamın) gerekliliği ve halka karşı görev ve sorumlulukları, aynı şekilde toplumun da yöneticiye karşı sahip olduğu hak ve sorumluluklar genel Kur’ânî kavram ve ilkelerle birlikte irdelenecektir. Özellikle de toplum (halk)-devlet (siyasî otorite) arasında şiddeti farklı boyutlarda seyredebilecek muhtemel fikrî ayrılıklarda takip edilecek yöntem, “genelde dinin özelde de İslam’ın değiştirici ve dönüştürücü özelliğinden” yola çıkılarak Kelam İlminin verileri ışığında belirlenmeye çalışılacaktır. Elde edilecek bilgiler, bir toplumda istenen yönde bir değişim ve dönüşümün gerçekleşmesi için nelerin gerekli olduğuna dair kuvvetli ipuçları sunacaktır.

Amr bi’l-Maʿrūf Nahy ʿani’l-Munkar as the Dynamics of Change and Transformation

This article aims to discuss firstly the necessity of change and transformation for individuals, communities and states, and then the role of individuals -in person, society and the state in this process within the framework of the principle of "amr bi-l-maʿrūf nahy ʿani-l-munkar" cited in the Qur’an. In the overall sense, it focuses on the methods supposed to be followed for practicing the principle applied where two pillars consisting of both moral and political aspects lie beneath, with special focus on political dimension of the subject matter. The necessity of the state (or imam, i.e. the leader) and its duties and responsibilities towards the public, as well as the rights and responsibilities of the society against the administrator will be examined with general concepts and principles of the Qur'an. Particularly, the method to be followed in the possible divergences between the society (public) and state (political authority), which may portray different levels of severity, will be tried to be determined in the light of the data presented within the literature of Kalam Science by getting inspired from change and transformative feature of the religion in general and Islam in particular. The data analysed is expected to reveal strong hints about the prerequisites needed for a change and transformation towards the desired direction in a specific society.

Keywords:

Kalam, Change and Transformation, Amr bi-l-maʿrūf Nahy ʿani-l-munkar (Enjoining Good and Forbidding Wrong), Obedience to the Administrators Invested with Authority, Civil Disobedience Right to Resistance,

PDF

___

Abdülhamit, İrfan. İslam'da İ'tikâdî Mezhepler ve Akâid Esasları. Trc. M. Said Yeprem. İstanbul: Marifet Yayınları, 1983.

Akbulut, Ahmet. "Kur’ân-ı Kerim Açısından Egemenlik Meselesi". İslamî Araştırmalar Dergisi 8/3-4 (1995): 149-159.

Ammara, Muhammed. Mu'tezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu. İstanbul: Ekin Yayınları, 1998.

Arslan, Ahmet. Felsefeye Giriş. Ankara: Vadi Yayınları, 1996.

el-Awa, Muhammed Said. On The Political System of The Islamic State. 3. Edit. Indianapolis: American Trust Publication, 1980.

Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. el-Farḳ beyne’l-fıraḳ. Nşr. M. Muhyiddîn Abdülhamid. Beyrut: y.y., 1416/1995.

Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. Kitâbü Temhîdi’l-evâʾil ve telḫîṣı’d-delâʾil. Thk. İmâdüddîn Ahmed Haydar. Beyrut: Müessetü’l-Kütübi’s-Sakafiyye, y.y., 1993.

Berger, Peter L.. Kutsal Şemsiye: Dinin Sosyolojik Teorisinin Ana Unsurları. Trc. Ali Coşkun. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2000.

Biçer, Ramazan. Soğukoğlu, Fehmi. Arap Baharının Dinamiği: Ulu’l-Emre İtaatin Teolojisi. Kelam Araştırmaları 10/1 (2012):19-30.

Bûtî, Muhammed Said Ramazan. el-Cihâd fi’l-İslam. Beyrut: Dâru’l-Meârif, 1993.

Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-ʿOs̱mâniyye. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.

Coşar, Yakup. “Önsöz: Sivil İtaatsizlik”, Kamu Vicdanına Çağrı: Sivil İtaatsizlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.

Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. et-Taʿrîfât. Beyrut: Dâru'1-Kütübi'l-İlmiyye, 1416/1995.

Cüveynî, Eb û’l-Meâlî Abdülmelik. Kitâbu’l-irşâd ilâ kavâti‘i’l-edilleti fî usûli’l-i’tikâd. Thk. Esad Temim. Beyrut: y.y., 1413/1992.

Çeçen, Anıl. İnsan Hakları. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1995.

Çiftçi, Adil. Fazlur Rahman ile İslam’ı Yeniden Düşünmek. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.

Dıraz, M. Abdullah. İslam’ın İnsana Verdiği Değer. Trc. Nurettin Demir. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1983.

Düzgün, Şaban Ali. “Değişim Kavramı ve Toplumsal Değişimin Şartları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38/1 (1998): 309-332

Eş‘arî, Ebü'l-Hasan Alî b. İsmâîl Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. Makālâtü'l-İslâmiyyîn ve’ḫtilâfü'l-muṣallîn. Thk. Hanry Ritter. İstanbul: y.y., 1346/1928.

Fâr, Muhammed. Kanûnu’l-hukûki’l-insan fi’l-fikri’l-vad‘î ve’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. Kahire: y.y., 1991.

Fazlur Rahman. Allah'ın Elçisi ve Mesajı, Makaleler I. Trc. Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.

Fazlur Rahman. “İslam’da Başkaldırı Hukuku”. Trc. Adil Çiftçi. İslâmî Araştırmalar 8/2 (Bahar 1995): 133-138.

Ğannûşî, Râşid, el-Hurriyyetü’l-Âmme fi’d-Devleti’l-İslâmiyye, Merkezu Dirâseti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, Beyrut 1993.

Halidî, Muhammed Abdülhamid, Kavâidu Nizâmi’l-Hukm fi’l-İslâmi, Dâru’l-Buhûsi’l-İlmî, Kuveyt 1980.

Hallâf, Abdülvehhâb. es-Siyâsetü’ş-şer’iyye ev nizâmü’d-Devleti’l-İslâmiyye fi’ş-şuûni’d-dustûriyyeti ve’l-hâriciyyeti ve’l-mâliyye. Kahire: Matbaatü’s-selefiyye, 1350.

Hanefî, Hasen. ed-Dînu ve’s sevra, el-yemînü ve’l-yesâra fi’l-fikri’d-dîniyyi. Kahire: Mektebetü’l-Medbûlî, 1989.

Hatemi, Hüseyin. “İslâm’da İnsan Hakkı ve Adalet Kavramları”. Doğu’da ve Batı’da İnsan Hakları. (Kutlu Doğum Haftası Sempozyum Metinleri) 1-15. Ankara: Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1996.

Hizmetli, Mustafa. Endülüste Hisbe Teşkilatı. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2002.

İbn Hümâm, Allame el-Kemal es-Sivâsî. Şerhu’l-Müsâyere, (Kemal b. Ebî Şerif’in Kitâbü’l-Müsâyere’si ile birlikte), İstanbul: Çağrı Yayınları, 1400/1979.

İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Kitâbu’l-imâme ve’s-siyâse. Nşr. Muhammed Mahmud Rafi’î. Mısır: y.y., 1322/1904.

İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâr-ı Beyrut, 1955-56.

İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. Nşr. İhsan Abbas. Beyrut: y.y., 1388/1968.

İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. İyiliği Emretmek Kötülükten Alıkoymak. Çev. Cemaleddin Sancar. İstanbul: Bayrak matbaası, 1987.

İbn Teymiyye. es-Siyâsetüş-şer‘iyye fî ıslâhi’r-râ‘î ve râ‘iyye. Mısır: y.y.,1322 h.

Kādî Abdülcebbâr, Abdullah b. Ahmed Ebü'l-Huseyn. Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḥamse. Thk. Abdülkerim Osman. Kahire: Mektebetü’l-Vehbe, 1996.

Kādî Abdülcebbâr, el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl, thk. Abdulhalim Mahmud-Süleyman Dünya, Mısır: Daru’l-Mısriyye, ty.

Kadri, Hüseyin Kâzım. İnsan Hakları Beyannamesi’nin İslam Hukukuna Göre İzahı. Nşr. Osman Ergin. İstanbul: Sinan Matbaası ve Neşriyat Evi, 1949.

Kadri, Hüseyin Kâzım. “Teşrî-i İnsânî ve İlâhî”, İslâmiyât 2/4 (Ekim-Aralık,1999): 72-73.

Kallek, Cengiz. “Biat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 6: 120-124. Ankara: TDV Yayınları, 1992.

Kapani, Münci. Kamu Hürriyetleri. Ankara: Ankara Ü. Hukuk F. Yayınları, 1981.

Karadâvî, Yusuf. Fıkhu’d-devle fi’l-İslam. Kahire: Dârü’ş-Şürûk, 2001.

McGuire, Meredith. Religion: The Social Context. California: Wads Wordth Publishing Company, 1987.

Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b.Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Trc. Ali Şafak. İstanbul: Bedir Yayınları, 1976.

Mevdûdî, Ebu’l-‘Alâ. Hilafet ve Saltanat. Trc. O. Yılmaz. İstanbul: y.y., 1996.

Mübârek, Muhammed. Nizâmü’l-İslâm -el-hukm ve’d-devle-. Kahire: Dâru’l-Fikr,1394/1974.

Nevin, A. Mustafa. İslam Siyasî Düşüncesinde Muhalefet, (Hz. Muhammed Devrinden Abbasîlerin İkinci Yüzyılına Kadar). Trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.

Okumuş, Ejder. Toplumsal Değişim ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.

Okumuş, Ejder. Meşruiyet Ekseninde Din ve Devlet. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.

er-Rayyıs, Muhammed Dıyâuddîn. en-Nazariyyâtu’s-siyâseti’l-İslâmiyye. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1969.

es-Sâlih, Subhî. İslam Mezhepleri ve Müesseseleri. Trc. İbrahim Sarmış. İstanbul: Bir Yayınları,1982.

Sezen, Yümni. Sosyolojide ve Din Sosyolojisinde Temel Bilgiler ve Tartışmalar. İstanbul: İfav Yayınları, 1990.

Sümi’, Salih Huseyin. Ezmetü’l-hurriyyeti’s-siyâsiyye fi’l-vatani’l-‘Arabî. Kahire: y.y. 1409/1988.

Şehristânî, Ebu'l-Feth Muhammed. el-Milel ve'n-nihal. Thk. Emir Ali Mehnâ, Ali Hasan Fâur. Beyrut: y.y. 1415/1995.

Şirvani, Harun Han. İslam’da Siyasî Düşünce ve İdare. Trc. Kemal Kuşçu. Ankara: Nur Yayınları, ts.

Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. Nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1968.

Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Şerḥu’l-ʿAḳāʾid. İstanbul: Salah Bilici Kitapevi Yayınevleri, 1310 h.

Umara, Muhammed. İslam ve İnsan Hakları. İstanbul: Denge Yayınları, 1992.

Uyanık, Mevlüt. İslam Siyaset Felsefesinde “Sivil İtaatsizlik” Kavramı. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001.

Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳi’t-tenzîl. Beyrut: Dârü’l‐Kitâbi’l‐ Arabî, 1407.