Basra ve Kufe Dil Ekollerinin Nahiv İhtilaflarında İllet

Öz İslamiyet Arap yarımadası dışındaki bölgelere yayılmasının ardından dil hataları zamanla ilerleyerek Kur’â-ı Kerim okumalarında da görülmeye başlanmıştır. Bu durum Arap diline ait kuralların bir an önce tespit edilerek koruma altına alınmasını gerektirmiş, bunun sonucunda ise nahiv ilmi ile ilgili ilk çalışmalar ortaya çıkmıştır. Nahiv ilmine dair ortaya koyulan çalışmalar zamanla çoğalmış, ardından önce Basra dil ekolü yaklaşık bir asır sonra ise Kufe dil ekolü meydana gelmiştir. Bu ekoller, tespit ettikleri nahiv kurallarının diğer insanlar tarafından kabul edilmesini sağlamak amacıyla ta‘lîl çalışmalarına başvurmak zorunda kalmıştır. İlk dönemlerde oldukça sade ve anlaşılır olarak yapılan ta‘lîl çalışmaları felsefe ve mantığın etkisiyle giderek karmaşık bir hal almıştır. Nahiv ilminde kullanılan pek çok illet bulunmakla birlikte bu illetlerden en çok yararlanılan yirmi dört tanesi Suyûtî tarafından nakledilmiştir. Bu makalede, Suyûtî tarafından zikredilen bu yirmi dört illetin iki büyük ekol arasında görülen ihtilaflarda ne derece etkili olduğunu tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İllet, Nahiv, Basra, Kufe, İhtilaf

PDF

___

Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1988.

Bâcî, Ebu’l-Velîd, İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. thk. Abdülmecid Türkî. Beyrut: Dâru'l-garbi'l-İslâmî, 1986.

Başoğlu, Tuncay. “Hicrî Beşinci Asır Fıkıh Usûlü Eserlerinde İllet Tartışmaları”. Yayınlanmamış Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.

Benli, Ali. “Ebu İshak eş-Şâtıbî’de Nahiv Usûlü”. Yayınlanmamış Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.

Dayf, Şevkî. el-Medârisu’n-nahviyye. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1968. el-Enbârî, Kemâleddin Ebu’l-Berekât. Esrârü’l-arabiyye. thk. Muhammet Hüseyin Şemsu’d-Dîn. Beyrut: Dârü’l-kütübü’l-ilmiyye, 1997.

_______, el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’l-basriyyîne ve’l-kûfiyyîn. thk. Cevdet Mebrûk Muhammet, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2002.

el-Endelüsî, Ebu Hayyân. İrtişâfü’d-darab min lisâni’l-Arab. thk. Mustafa Ahmed en-Nemmas. 3 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1997.

el-Esterâbâdî, Radî. Şerhu’r-Radî li-kâfiyeti İbni’l-Hâcib. tsh. Yusuf Hasan Ömer. 4 Cilt. Tahran: Müessesetü's-Sâdık, 1978.

el-Esterâbâdi, Rükneddin el-Hasan b. Muhammed b. Şeref Şah. el-Basît fî şerhi’l-kâfiye. thk. Hazm Süleyman el-Hilli. 2 Cilt. Kum: el-Mektebetü’l-edebiyyetü’l-muhtassa, 1427/2006.

el-Ferrâ, Ebû Zekeriyya. Meâni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, 1983.

İbn Akîl, Bahâuddin Abdullah. Şerhu İbn Akîl. thk. Hanna Fahurî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü'l-cîl.

İbn Cinnî, Ebu’l-Feth. el-Hasâis. thk. Muhammet Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî 1952.

________. Sırru sınâati’l-i‘râbi. thk. Hasan Hindavi. 3 Cilt Dimaşk: Dâru'l-kalem, 1985.

İbn Hişâm, Ebû Muhammet Cemâleddin. Katru’n-nedâ ve bellü’s-sadê. tlf. Muhammet Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye 2010.

İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammet. Lisânu’l-Arab. nşr. Emin Muhammed Abdülvehhab ve Muhammed es-Sâdık el-Ubeydî. 18 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1997.

İbn Usfûr, Ebu’l-Hasen. Şerhu cümeli’z-Zeccâcî. nşr. Fevvaz eş-Şe’âr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.

İbnu’l-Varrâk, Ebu’l-Hasan. İlelü’n-nahvi. thk. Muhammet Derviş. (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999).

İbn Yaîş, Ebu’l-Bekâ. Şerhu’l-mufassal. thk. Ahmet es-Seyyid Ahmet. 4 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-tevfîkiyye.

el-İsfahanî, Ebu’l Hasan el-Bâkûlî. Şerhu’l-luma‘. thk. Muhammet Halil Murat el-Harbî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2007.

el-Müberred, Ebu’l-Abbas. el-Muktedab. thk. Muhammet Abdülhalik Azime. 4 Cilt. Kahire: Mısır Vakıflar Bakanlığı, 1994.

es-Sîrâfî, Ebû Said, Şerhu kitâbi Sîbeveyhi. thk. Ahmet Hasan Mehdili-Ali Seyyid Ali. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2008.

es-Suyûtî, Celâleddin. el-İktirâh fî ilmi usûli’n-nahvi. tlk. Mahmut Süleyman Yakut. İskenderiye: Dâru’l-ma‘rifeti’l-câmi‘iyye, 2006.

_______________, Hem‘ü'l-hevâmi‘ fî şerhi cem‘i'l-cevâmi‘. thk. Abdüsselam Muhammed Harun ve Abdülâl Sâlim Mekrem. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1992.

Sîbeveyhi, Ebû Bişr, el-Kitâb. thk. Abdüsselam Muhammet Harun. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-hancî, 1988.

eş-Şâtıbî, Ebu İshak. el-Makâsıdu’ş-şâfiye. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn, Muhammed İbrahim el-Benna, Ayyad b. Abdüssübeyti ve Abdülmecid Katamış. 10 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmi’l Kurâ, 2007.

Şemsüddîn Ahmet b. Süleyman Kemalpaşazâde. Esrâru’n-nahvi. thk. Ahmet Hasan Hâmid. Amman: Dâru’l-fikr, 2002.

el-Ukberî, Ebu’l-Bekâ. et-Tebyîn an mezâhibi’l-nahviyyine’l-basriyyine ve’l-kûfiyyin. thk. Abdurrahman b. Süleyman El-Useymin. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslamî, 1986.

el-Üşmûnî, Nûreddin. Şerhü'l-Üşmûnî. thk. Abdülhamid es-Seyyid Muhammed Abdülhamid. 4 cilt. Kahire: el-Mektebetü’l Ezheriyye li’t-türâs.

el-Vâsıtî, Kâsım b. Muhammet. Şerhu’l-luma‘ fi’n-nahvi. thk. Recep Osman Muhammet. Kahire: Mektebetü’l-hancî, 2000.

Yücel, Ahmet. Başlangıçtan Günümüze Hadis Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.

ez-Zebidî, Abdüllatif. İ’tilafu’n-nusrâ fi’h-tilâfi nuhâti kûfe ve’l-basra. thk. Târık el-Cenebî. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1987.

ez-Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım Abdurahman. el-Îzâh fî ileli’n-nahvi. thk. Mâzin el-Mübarek. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1986.