Gafur GÖZÜKARA, Sevda ALTUNBAŞ, Mustafa SARI

Zamansal ve mekansal değişimlerin eski göl tabanlarındaki toprak oluşumu, gelişimi ve morfolojisi üzerine etkisi

Bu çalışmanın amacı Burdur Gölü’nün eski ve güncel göl tabanlarında zamansal ve mekansal farklılıkların toprakların pedogenetik gelişimi ve özellikleri üzerine etkilerini belirlemektir. Araştırma kapsamında eski ve güncel göl tabanları üzerinde gelişen kuvaterner yaşlı 8 pedon tanımlanmıştır. Kuvaterner dönemi boyunca devam etmekte toprak oluşum faktörlerinin araştırma alanı içerisindeki profillerde B horizonunun oluşabilmesi için yeterli olmadığı, fakat toprak oluşum faktörlerinin profillerde zamansal ve mekansal farklılıklara bağlı olarak toprakların morfolojik, fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerinde önemli farklılıklar oluşturmuştur. Bu farklılıklar toprak profillerinde; pH değerlerini 7.54-9.53, tuz içeriklerinin 0.31-18.11 dSm-1, kireç içeriklerinin %12.06-48.20, organik madde miktarlarının %0.32-4.40, kil içeriklerinin %7.60-83.09, suda çözünebilir anyonlardan; CO3-2’ın 0.12-2.96 meq l-1, HCO3-’ın 0.52-8.68 meq l-1, Cl-‘un 1.10-70.30 meq l-1, SO4-2’ın 0.34-275.93 meq l-1, değişebilir Na+’un 0.14-34.72 meq 100g-1, değişebilir K+’un 0.07-1.02 meq 100g-1, değişebilir Ca+++Mg++’un 9.12-49.67 meq 100g-1, katyon değişim kapasitesinin (KDK); 13.69-60.52 meq 100g-1, değişebilir sodyum yüzdesinin (ESP) ise 0.80-71.36 arasında değişmesine sebep olmuştur. Toprakların morfolojik, fiziksel ve kimyasal özelliklerindeki zamansal ve mekansal farklılıklar Burdur Gölü’nün güncel göl sınırlarına yaklaştıkça pedogenetik ayrışma-değişim-dönüşüm süreçlerinin oldukça azalmasına neden olmuştur. Elde edilen bu veriler alandaki arazilerin planlanmasında kullanılarak günümüzde dramatik bir şekilde yok oluşa doğru giden Burdur Gölü’nün ve çevresinin korunması ile ekolojik devamlılığının sağlanmasına katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Burdur Gölü, Lakustrin anamateryal, Toprak oluşumu ve gelişimi

Temporal and spatial changes in old lake bottom effect on soil formation, development and morphology

The aim of this study is to determine the effects of temporal and spatial differences on the pedogenetic development and properties of soils in the old and current lake bottom of Burdur Lake. Within the scope of the research, 8 quaternary pedons developed on old and current lake bottom were identified. soil formation factors during the Quaternary period were’nt sufficient for the formation of the B horizon in the profiles in the study area, but the soil formation factors caused significant differences in the morphological, physical and chemical properties of soils due to the temporal and spatial differences in the profiles. These differences in soil profiles; pH 7.54-9.53, salinity 0.31-18.11 dS m-1, lime 12.06-48.20%, organic matter content 0.32-4.40%, clay content 7.60-83.09%, water soluble anions; CO3-2 0.12-2.96 meq l-1, HCO3- 0.52-8.68 meq l-1, Cl-1.10-70.30 meq l-1, SO4-2 0.34-275.93 meq l-1, exchangeable; Na+ content 0.14-34.72 meq 100g-1, K+ content 0.07-1.02 meq 100g-1, Ca+++Mg++ content 9.12-49.67 meq 100g-1, cation exchange capacity (KDK); 13.69-60.52 meq 100g-1, exchangeable sodium percentage (ESP); 0.80-71.36 caused the change. The temporal and spatial differences in the morphological, physical and chemical properties of the soils have led to a significant reduction in pedogenetic decomposition-change-transformation as it approaches the current lake boundaries of Burdur Lake. These data will be used in the planning of the lands in the area and will contribute to the conservation and ecological sustainability of the Burdur Lake and its environment, which is now dramatically disappearing.

Keywords:

Lake Burdur, Lacustrine anamaterial, Soil formation and development,

PDF

___

Altunbaş, S. ve Sarı, M. (2010). Türkiye ölçeğinde sulak alan yönetim planlarının durumu; Eğirdir gölü yönetim planı örneği. I. Ulusal Toprak ve Su Kaynakları Kongresi, Eskişehir, s: 34.
Altunbaş, S. ve Sarı, M. (2011). Kurutulan kestel gölünden kazanılan toprakların bazı özellikleri ile üretim potansiyelleri arasındaki ilişkiler. Akdeniz Üniversitesi. Ziraat Fakültesi Dergisi, 24(1),61-65.
Atalay, İ. (1977). Burdur havzası ve çevresinin jeomorfolojik gelişimi (Geomorphological evaluation of the Burdur Basin and its surroundings. Jeomorfoloji Dergisi, 6, 93-110.
Atalay, İ. (2017). Türkiye Jeomorfolojisi. Meta Basım, İzmir.
Ataol, M. (2010). Burdur gölü’nde seviye değişimleri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8 (1), 77-92.
Ayyıldız, A. (1990). Sulama suyu kalitesi ve tuzluluk problemleri. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Ders Kitabı 344, Ankara.
Black, C. A. (1957). Soil-plant relationships. John Wiley and Sons, Inc., Newyork.
Black, C. A. (1965). Methods of soil analysis Part 2, Amer. Society of Agronomy Inc., Publisher Madisson, Wilconsin, U.S.A., 1372-1376.
Bohn. H.L., McNeal L.B. ve O’ Connor, A.G. (1977). Soil chemistry. A Wiley İnterscience Publication. John Wiley and Sons, 223-240 Newyork, Chishester.
Bouyoucos, G.J. (1955). A recalibration of the hydrometer method for making mechanical analysis of the soils, Agronomy Journal, 4 (9), 434.
Bozcu M., Yağmurlu F. ve Şentürk M. (2007). Fethiye-Burdur fay zonunun bazı neotektonik ve paleosismolojik özellikleri, GB-Türkiye. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 31 (1), 25-46.
Bower, C.A. (1959). Cation exchange equilibrium in soils. Affected by sodium salts. Soil Science, 88, 32-35.
Çağlar, K.Ö. (1949). Toprak bilgisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fak. Yayınları Sayı:10.
Dinç, U. ve Şenol, S. (1998). Toprak etüd ve haritalama ders kitabı. Çukurova Üniversitesi. Ziraat Fakültesi Genel Yayın No: 161, Ders Kitapları Yayın No: 50, Adana, 235s.
Dinç, U. ve Şenol, S. (2013). Toprak etüd ve haritalama. Ç. Ü. Ziraat Fakültesi Genel Yayın No: 161, Ders Kitapları Yayın No: A-50 Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Atölyesi, Adana Sy: 235.
Erol, O. (1980). Anadolu’da Kuaterner pluvial interpluvial koşullar ve özellikle İç Anadolu’da son buzul çağından bugüne kadar olan çevresel değişimler. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 9, 5–16.
Evliya, H. (1964). Kültür bitkilerinin beslenmesi. Ankara. Üniv. Ziraat Fak. Yayınları, Yayın no:36, 292- 294, Ankara.
Girgin, S., Kazancı, N. ve Dügel, M. (2004). On the limnology of deep and saline lake Burdur in Turkey. Acta Hydrochimica et Hydrobiologica, 32(3), 189-200.
Gözükara, G. ve Altunbaş, S. (2016). Lakustrin materyal üzerinde gelişen toprak özellikleri. 3. Ulusal Tarım Kongresi, Afyon. 05 - 08 Ekim. s.81.
Gözükara, G., Altunbaş, S. ve Sarı M. (2017). Determination of land change near the burdur lake by using remote sensing and geographic ınformation systems. 5th International Participation Soil and Water Resources Congress, Kırklareli. S.24.
Gözükara G., Altunbaş S. ve Sarı M. (2018). Evaluation of the effect of some climatic parameters on time-dependent spatial variation of lake burdur; 1975-2017. 2017. International Ecology 2018 Symposium. Kastamonu. S.68.
Gözükara, G. (2019). Eski göl tabanlarındaki zamansal ve mekansal değişimlerin toprak oluşumuna etkileri. Akdeniz Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
FAO, (1977). Guidelinesfor soil pofile description. M-51 ISBN-92-5-100508-7, FAO, Rome.
FAO, (1993). Guidelinesfor soil profile description. ISSN 1020-1819, FAO, Rome.
Fox, R.L., Olson, R.A. and Rhoades, H.F. (1964). Evaluating the sülfür status of soil by plants and soil test. Soil Sci, Soc. Am. Proc, 28,243-246.
Furquim, S.A.C., Santos, M.A., Vidoca, T.T., Babino, M.A. ve Cardoso, E.L. (2017). Salt-affected soils evolution and fluvial dynamics in the Pantanal wetland, Brazil. Geoderma, 286, 139–152.
Hızalan, E. (1969). Toprak etüt ve haritalama I. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları 379, 218 S.
Jackson, M. C. (1967). Soil chemical analysis. Prentice Hall of India Private’Limited, New Delhi.
Jenkins, D.A. ve Jones, R.G.W. (1980). Trace Elements in Rock, Soil, Plant and Animal: Introduction. In: Davies, B.E. (Ed), Applied Soil Trace Elements. John Wiley and Son Ltd., pp. 1-20.
Johnson, C.M. ve A. Ulrich (1959). II. Analytical methods for use in plant analysis. California Agriculturel Experiment Station. Bull. 766.
Kacar, B. (1995). Bitki ve toprağın kimyasal analizler: III. Toprak Analizleri. A. Ü. Ziraat Fakültesi Geliştirme Vakfı Yayınları No: 3.
Kahraman, N. (2013). Water receding in Burdur Lake and solution proposals. 3rd International Geography Symposium - GEOMED. 111-123.
Karaman, M. E. (1990). Isparta güneyinin temel jeolojik özellikleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 33, 57 - 67.
Karaman, M. E. (1990). Isparta güneyinin temel jeolojik özellikleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 33, 57 - 67.
Kellog, C.E. (1952). Our garden soils. The Macmillan Company, Newyork.
Keskin, M.E., Taylan E.D. and Aslanbaş T. (2015). Eğirdir ve Burdur Gölleri su seviyelerinde olasi azalma eğilimleri. 4.Su Yapıları Sempozyumu. Antalya.
Klingebiel, A.A. ve Montgomory, P.H. (1961). land capability classification agric handbook No:210. USDA Soil Conservation Service, VS Gov. Print Office, Washington.
Kış, M., Erol, O., Şenel, S. ve Ergin, M. (1998). Prelimnary results of radiocarbon dating of coastal deposits of the pluvial lake of Burdur, Turkey. Journal of Islamic Academy of Sciences, 2, 37–40.
Mutlu, H.H. (2010). Eski konya gölü kuvaterner terasları üzerinde oluşan toprakların jeokimyasal özellikleri ve ayrışma oranları. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
Owliaie, H., Ghiri, M.N. ve Shakeri, S. (2018). Soil-landscape relationship as indicated by pedogenesis data on selected soils from Southwestern, Iran. Eurasian Journal of Soil Science, 7(2), 167-180.
Rhoades, J.D., Kandiah, A. ve Mashali, M.A. (1992). The Use of saline waters for crop production. FAO irrigation and Drainage paper. 48. Rome.
Rhoades J.D. (2012). Diagnosis of Salinity Problems and Selection of Control Practices: An Overview. In: Wallender WW., Tanji K.K. (Eds.) Agricultural Salinity Assessment and Management. American Society of Civil Engineers, USA.
Sarı, M., Altunbaş, S., Sönmez, N.K. ve Emrahoğlu, E.I. (2003). Farklı fizyografik üniteler üzerinde yer alan eski Manay göl alanı topraklarının özellikleri ve potansiyel üretkenlikleri. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(1), 7-17.
Sarı, M. (2015). Taşınmış anamateryal ile yer şekilleri arasındaki ilişkiler. (Ed. Şenol S., Küsek G., Sarı M., Kurucu Y.) Toprak Etüd Haritalama El Kitabı. Ankara. S.52-109.
Sarp, G. ve Ozcelik, M. (2017). Water body extraction and change detection using time series: A case study of Lake Burdur, Turkey. Journal of Taibah University for Science, 11, 381–391.
Schnurrenberger, D., Russell, J. ve Kelts, K. (2003). Classification of lacustrine sediments based on sedimentary components. Journal of Paleolimnology, 29: 141–154.
Soil Survey Staff. (1951). Soil survey manuel. Agricultural Research Administration, U.S Depth. Agriculture, Handbook No:18.
Soil Survey Division Staff. (1993). Soil Survey Manual. USDA Handbook 18, US Gov. Print. Washington DC.
Soil Survey Staff. (1998). Keys to soil Taxanomy. 8th Edition, United States Departman of Agriculture, Natural Resources Conservation Service ISBN 0-16-048848-6. Washington DC.
Soil Survey Division Staff. (2003). Keys to soil taxonomy. Ninth Edition, U.S. Department of Agriculture Natural Resources Conservation Service, New York.
Soil Survey Manuel. (2017). United states department of agriculture. Agriculture handbook. No:18.
Soil Survey Laboratory. (2004). Soil Survey Laboratory Methods Manual. USDA Natural Resources Conservation Service. Soil Survey Investigations Report No 42. Washington D.C., USA.
Soil Survey Manual. (1993). Soil Survey Manual. USDA Agriculture Handbook No 18. Washington D.C., USA.
Şener, E. ve Morova N. (2011). Modeling of water level changing of burdur lake with fuzzy logic and linear regression analysis. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 15(1),60-66.
Şenol, S. (2015). Toprak Etüd Haritalama El Kitabı. (Ed. Şenol S., Küsek G., Sarı M., Kurucu Y.). Ankara. S.1-25.
Tudryn, A., Tucholka P., Özgür N., Gibert E., Elitok O., Kamaci Z., Massault M., Poisson A. ve Platevoet B. (2013). A 2300-year record of environmental change from SW Anatolia, Lake Burdur, Turkey. J Paleolimnol, 49, 647-662.
Thun, R., Hermann, R. ve Knickman, E. (1955). Die untersuchung von boden neuman verlag, Radelbeul und Berlin, p, 48-48.