Sadullah ERTAŞ, Abdulhabip ÖZEL, Kaan ERDEN

Şanlıurfa koşullarında yetiştirilen bazı salep türlerinin bitkisel özellikleri ve glukomannan içeriklerinin belirlenmesi

Bu araştırma, Şanlıurfa koşullarında bazı salep türlerinin (Ophrys lutea Cav., Serapias vomeracea (Burm. Fill.) Brig, Ophrys mammosa Desf., Ophrys umbilicata Desf. ve Orchis sancta L.) bitkisel özellikleri ve glukomannan içeriklerinin belirlenmesi amacıyla, 2016-2017 kışlık ürün yetiştirme döneminde, Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Osmanbey Kampüsü deneme arazisinde, tesadüf blokları deneme desenine göre, 3 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Araştırmada, morfolojik gelişme dönemlerine bağlı olarak bitkilerde, yaprak genişliği ve boyu, yaprak sayısı, yumru sayısı, bitki boyu uzunluğu, çiçek sayısı ve glukomannan oranı özellikleri incelenmiştir. Araştırma sonucunda, bitki boyunun 9.71-24.33 cm, bitki başına çiçek sayısının 2.50-12.03 adet bitki-1, bitkide yaprak sayısının 2.10-5.16 adet bitki-1, yavru yumru sayısının 1.00-1.50 adet bitki-1, yaprak boyunun 2.82-9.34 cm, yaprak eninin 1.33-1.95 cm, bitki başına yumru veriminin 1.69-9.11 g bitki-1 ve glukomannan oranının %28.60-59.63 arasında değişim gösterdiği saptanmıştır. En yüksek yumru verimi elde edildiği Orchis sancta L. ve en yüksek glucomannan oranının saptandığı Serapias vomeracea (Burm Fill.) Brig., türlerinin Şanlıurfa koşullarında yetiştirilebileceği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Orchidaceae, Salep orkidesi, Salep, Glukomannan

Determination of the botanical properties and glucomannan contents of some salep species cultivated in Şanlıurfa conditions

This research was carried out to determination of the some botanical properties and glucomannan contents of some salep species (Ophrys lutea Cav., Serapias vomeracea (Burm. Fill.) Brig, Ophrys mammosa Desf., Ophrys umbilicata Desf. and Orchis sancta L.) under Şanlıurfa conditions, in 2016-2017 winter growing season, at the Harran University Agricultural Faculty Research Area. The field experiment was conducted to the Randomised Block Design, with 3 replications. The leaves length and width, the leaves number, the tuber number, the plant height, the flowers number and the glucomannan ratio were investigated. The plant height ranged between 9.71-24.33 cm, the number of flowers ranged between 2.50-12.03 number plant-1, the number of leaves ranged between 2.10-5.16 number plant-1, the number of tuber ranged between 1.00-1.50 number plant-1, the average length of leaves ranged between 2.82-9.34 cm, the average width of leaves ranged from 1.33-1.95 cm and the tuber yield ranged between 1.69-9.11 g plant-1 and the glucomannan ratio ranged between 28.60-59.63%. The highest tuber yield was determined in Orchis sancta L. and the highest glucomannan ratio was determined in the Serapias vomeracea (Burm Fill.) Brig. For this reason, it can be suggested that these species may be cultivated under Şanlıurfa conditions.

Keywords:

Orchidaceae, Salep Orchid, Salep, Glucomannan,

PDF

___

Anonim, 2017.Metoroloji İşleri Müdürlüğü.
Arabacı, O., Tutar, M., Özcan, İ. İ., Öğretmen, N. G., Yıldız, Ö., 2014. Salep orkidelerinden Orchis sancta L. türünün tarla koşullarında hasat zamanının belirlenmesi. II. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu. 23–25 Eylül, Bildiriler Kitabı, Yalova, s.473-478.
Arslan, N., 2012. salep orkidelerinin yetiştirilmesinde yeni bir ümit: salebin yumrudan üretimi. Sağlık Çevre Kültürü Dergisi, 6:20-22.
Aybeke, M., 1997. Edirne Çevresindeki Ophrys L. (Orchidaceae) Türleri Üzerinde Morfolojik, Karyolojik ve Palinolojik Araştırmalar. Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Edirne, 122s.
Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler İle Tedavi. İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Yayın No: 3255/40, İstanbul. s.325–327.
Bozyel, M. E., ve Gönüz, A., 2017. Vegetative Anatomy and Morphology of Ophrys lutea ssp. minör in Çanakkale.. Interactive Conservation Platform for orchids native to Greece and Turkey (ICON) International Final Conference, 18-21 Nisan, Antalya, s.34.
Çığ, A., 2012. Van'da doğal olarak yetişen salep orkidelerinin simbiyotik ve asimbiyotik olarak ın vitro ve ın vivo ortamlarda çoğaltılması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Van, 162s.
Durmuşkahya, C., Özdemir, C., Bozdağ, B., Öztürk M., 2014. Studies on the morphology, anatomy and ecology of Ophrys lutea Cav. subsp. minor (Guss.) O. Danesch & E. Danesch ex Gölz & H.R. Reinhard (Orchidaceae) in Turkey. Pak. J. Bot., 46(2):565-571.
Güler, N., 2005. Kazdağları’ında yetişen Orchidaceae familyası bitkileri üzerinde morfolojik ve korolojik araştırmalar. Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Tekirdağ, 265s.
Gümüş, C., 2009. Batı karadeniz bölgesi’nde salep elde edilmesinde kullanılan bazı orkide türlerinin (Orchidaceae) çoğaltım yöntemleri üzerinde araştırmalar. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi, Ankara, 221s.
İşler, S., 2005. Van salebinin menşei ve van civarının orkideleri. Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Ens., Van.
Kreutz, 2009. Türkiye Orkideleri; Botanik Özellikleri, Ekolojik istekleri, Doğal Yayılış Alanları, Yaşam Tehditleri, Koruma Önlemleri. Editör, Yazar ve Çevirmen Doç. Dr. Alper ÇOLAK, Rota Yayınları, ISBN: 976-605-4015-07-8.
Merdamert, E., Bozyel M. E., Yılmaz, M., Gönüz A., 2015. Gökçeada (Çanakkale) doğal yayılışlı üç Ophrys (Orchidaceae) taksonunun anatomik ve morfolojik özelliklerinin incelenmesi. 1. Ulusal Bitki Biyolojisi Kongresi, 2-4 Eylül, Bildiri Kitabı, Bolu, s.216.
Parlak, S., Tutar, M., 2014. Anacamptis sancta salep orkidesinde yaprak gübresi uygulamasının yumru iriliğine etkisi. III. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu, 8-10 Mayıs, Bildiriler Kitabı, Kahramanmaraş, s.1-6.
Pellegrino, G., Bellusci, F. ve Musacchio, A., 2008. Morphological and Molecular ,İnvestigation Of The Parentage of Ophrys x Circlarium (O. lutea x O. tarentina), a New Hybrid Orchid From Italy. Ann. Bot. Fennici, 45: 61–67.
Renz, J., Taubenheim, G., 1984. Orchidaceae, In PH Davis, ed, The Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol 8. Edinburgh University Press, Edinburgh.
Sandal, G., 2009. Doğu Akdeniz Bölgesi’nde yetişen orkideler ve yetişme ortamı nitelikleri ile tehdit faktörlerinin araştırılması. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi, Adana, 210s.
Sevgi, E., Altundağ, E., Kara, Ö., Sevgi, O., Tecimen, H. B. ve Bolat, İ., 2012. Morphological and Ecological Studies On Some Orchis (Orchidaceae) Taxa Of Mediterranean Region in Turkey. J. Environ. Biol., 33: 343-353.
Sezik, E. ve Özer, B, 1983. Kastamonu Salebinin Menşei ve Kastamonu Civarının Orkideleri. TÜBİTAK Proje No: TBAG-424, Ankara.
Sezik, E., 1984. Orkidelerimiz. Sandoz Kültür Yayınları, No:6 İstanbul s.1-166.
Şen, M. A., 2016. Türkiye’nin Değişik Yörelerinden Toplanan Orkidelerden Elde Edilen Saleplerin Özelliklerinin Belirlenmesi ve Geleneksel Yöntemle Maraş Usulü Dondurma Yapımında Ürün Kalitesine Etkilerinin Araştırılması. Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Tekirdağ, 146s.
Tekinşen, K. K., 2006. Salep. Bilim ve Teknik, TÜBİTAK Aylık Popüler Bilim Dergisi, Haziran, 453:76-77.
Tekinşen, K. K., Güner, A., 2009. Kahramanmaraş Yöresinde Yetişen Saleplerin Kimyasal Bileşiminin ve Bazı Fizikokimyasal Niteliklerinin Araştırılması. Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri, Proje No: 06401061, Konya.
Tığlı. E. H., 2015. Bucak (Burdur) Yöresinde Bazı Doğal Orkide Türlerinin Yayılış Alanları, Morfolojik ve Fenolojik Özellikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Isparta, 164s.
Tutar, M., 2011. Ege Bölgesi Salep Orkidelerinde Üretim Olanaklarının Araştırılması. Proje no: TAGEM/TA/07/05//04/003.