İctihadda İsabet ve Hata Rivâyetlerinin Tahlîli

İctihad, fakihlerin şer‘i bir hüküm hakkında bilgiye ulaşmak için bütün gücünü harcaması demektir. Hz. Peygamber (s.a.v.) hayatta iken sahâbeden bazılarının bizzat huzurunda ictihad etmelerine müsaade etmiştir. Bu sebeple ictihad, İslâm âlimleri tarafından bir ibadet olarak telakki edilmiştir. Bu çalışmamızda ictihadda isabet edenin iki, hata edenin bir ecir alacağı konusundaki rivâyetleri incelemeye çalışacağız. Amacımız, bu rivâyetlerin Hz. Peygambere aidiyetinin sıhhatini tesbit etmeye çalışmak olacaktır. İncelememizde rivâyetlerin hem isnad hem de metin bakımından tahlîli yapılacaktır.

___

  • Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsned, thk. Şu‘ayb el-Arnaûd v. dğr, I-XLIX, Beyrût, Müessesetü’r-Risâle 1421/2001.
  • Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Fedâilü’s-Sahâbe, thk. Vasiyyullâh b. Muhammed Abbâs, I-II, Demmâm, Dâru İbni’l-Cevzî 1420/1990.
  • Akgündüz, Ahmet. “Hâkim”. TDV İslam Ansiklopedisi. 15, 182. Ankara, TDV Yayınları 1997. Apaydın, H. Yunus. “Hata”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16, 437-442. İstanbul, TDV Yayınları 1997.
  • Apaydın, H. Yunus. “İctihad”. TDV İslam Ansiklopedisi. 21, 432-445. İstanbul, TDV Yayınları 2000. Atar, Fahrettin. “Kadı”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24, 66-69. İstanbul, TDV Yayınları 2001.
  • Atar, Fahrettin. “Kazâ”. TDV İslam Ansikopedisi. 25, 113-117. Ankara, TDV Yayınları 2002. Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. Ma’rifetü’s-Sünen, thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî, I-XVI, Kâhire, Dâru’l-Va’y 1412/1991.
  • Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdulkadir Ata, I-XI, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1424/2003. Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. Şu‘abü’-Îmân, thk. Muhtâr Ahmed en-Nedvî, I-XIV, Riyad, Mektebetü’r-Rüşd 1423/2003.
  • Bezzâr, Ahmed b. Amr b. Abdilhâliḳ el-Basrî. el-Müsned, thk. Âdil b. Sa‘d. XV, Medine, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem 1427/2006. Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-Sahîh. Riyad, Mektebetür’-Rüşd 1427/2006.
  • Busîrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâîl. el-İthâfu’l-Hiyara el- Mehara, thk. Dâru’l-Mişkât. 1-IX, Riyad, Dâru’l-Vatan 1420/1999.
  • Dârekutnî, Ali b. Ömer b. Ahmed. Sünen (et-Ta’lîku’l-Muğnî ale’d-Dârekutnî ile birlikte), thk. Şu‘ayb el-Arnûd v. dğr, I-VI, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1424/2004. Dârimî. Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen, thk. Hüseyn Selim Eseded-Dârânî, I-IV, Riyad, Dâru’l-Muğnî 1421/2000.
  • Ebû Avâne, Ya‘kūb b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî. Müsned, thk. Eymen b. Ârif ed-Dımaşkî, I-V, Beyrut, Dâru’l-Ma’rife 1419/1998.
  • Ebû Ceyb, Sa‘dî. “Hükm”. el-Kâmûsi’l-Fıkhî. Dımaşk, Dâru’l-Fikr 1408/1988. Ebû Ceyb, Sa‘dî. “İctihâd”. el-Kâmûsi’l-Fıkhî. Dımaşk, Dâru’l-Fikr 1408/1988.
  • Ebû Ceyb, Sa‘dî. “Kazâ”. el-Kâmûsi’l-Fıkhî. Dımaşk, Dâru’l-Fikr 1408/1988. Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen, thk. Şu‘ayb e-Arnaûd v. dğr. VII, Dımaşk,
  • Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye 1430/2009. Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ el-Mevsılî. Müsned, thk. İrşâdü’l-Hakk el-Eserî, I-VI, Cidde, Dâru’l-Kıble 1408/1988.
  • Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni Ebî Dâvûd, I-III, Riyad, Mektebü’l-Meârif 1419/1998. Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni’t-Tirmizî, I-III, Riyad, Mektebü’l-Meârif 1420/2000.
  • Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu Süneni İbn Mâce, I-II, Riyad, Mektebü’l-Meârif 1418/1997. Elbânî, Nâsıruddîn. Sahîhu’l-Câmii’s-Sağîr ve Ziyâdetih, I-II, 3. Baskı. Beyrût, el-Mektebü’l-İslâmî 1408/1988.
  • Elbânî, Nâsıruddîn. et-Ta’lîkâtü’l-Hisân Alâ Sahihi İbn Hibbân, I-XII, Cidde, Dâru Bâvezîr 1424/2003. Hattâbî, Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb, Meâlimü’s-Sünen, I-IV, Haleb: Matbaatu’l-İlmiyye 1352/1934.
  • Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî b. Sâbit, el-Fakîh ve’l-Mütefakkih, thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî, I-II, Demmâm, Daru İbni’l-Cevzî 1417/1996.
  • Hüseynî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. el-Hasen. Tezkira, thk. Rıf’at Fevzî Abdülmuttalib, I-IV, Kahire, Mektebetü’l-Hâncî, ts.
  • İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî, I-XIV, Riyâd, Dâru’s-Selâm 1421/2000.
  • İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-Metâlibu’l-Âliye bi Zevâidi’l-Mesânîdi’s-Semâniye, thk. Cemâl b. Ferhât Sâvli. Riyad, Dâru’l-Âsime 1419/1998. İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb, thk. Hassân Abdülmennân. Ammân, Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye 1425/2005.
  • İbn Hazm, Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî. el-Muhallâ bi’l-Âsâr, thk. Abdulğaffâr Süleymân el-Bendârî. 3. Baskı, I-XII, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1424/2003.
  • İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sahîh, thk. Şu‘ayb el-Arnaûd, I-XVIII, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1412/1991.
  • İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’s-Sikât, I-X, Haydarâbâd, Dâiratü’l-Meârif Matbaası 1398/1978. İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen, thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad, Mektebetü’l-Meârif. ts.
  • Karadâvî, Yûsuf. Sünneti Anlamada Yöntem. Trc. Bünyamin Erul. İstanbul, Nida Yayıncılık 2009. Kılıç, Ünal. “Vali”. TDV İslam Ansiklopedisi. 42, 492. Ankara, TDV Yayınları 2012.
  • Ma‘mer b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmi’ (Abdurrezzâk’ın el- Musannef’i ile birlikte), thk. Habîburrahmân el-A’zamî. Beyrut, 1403/1983. Müslim, Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1412/1991.
  • Mizzî, Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, I-XXXV, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1403/1983.
  • Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb b. Alî. es-Sünen, thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad, Mektebetü’l-Meârif. ts. Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Abdülmun’im Şelbî, I-XXII, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1421/2001.
  • Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. Cimâu’l-İlm, thk. Ahmed Muammed Şâkir. Cîze, Mektebetü İbn Teymiyye, ts. Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle, thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır, Matbaatu Mustafâ el-Bâbî 1357/1938.
  • Taberânî, Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-Evsat, thk. Târık b. Avdullâh b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî. Kahire, Dâru’l-Haremeyn 1415/1995.
  • Tahâvî, Ahmed b. Muhammed b. Selame. Şerhu Müşkili’l-Âsâr, thk. Şu‘ayb el-Arnaûd. Beyrut, Müessesetü’r-Risâle 1415/1994. Tirmizi, Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). es-Sünen, thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad, Mektebetü’l-Meârif, ts.
  • Tirmizi, Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). İlelü’t-Tirmizî el-Kebîr. Haz. Ebû Tâlib el-Kâdî, thk. Subhî es-Sâmirî v. dğr. Beyrut, Âlemü’l-Kütüb 1409/1989. Üzüm, İlyas. “Hüküm”. TDV İslam Ansikopedisi. 18, 464-466. İstanbul, TDV Yayınları 1998.
  • Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-İ’tidâl, thk. Ali Muhammed Muavvad-Âdil Ahmed Abdülmevcûd, I-VIII, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1416/1995.