es-Sem‘ânî’nin Ehl-i Re’y ve Ehl-i Kelâm’a Karşı Ashâbü’l-Hadîs Savunusu

İslâm tarihinde de vuku bulan belli başlı olaylardan sonra bazı i‘tikâdî akımlar ortaya çıkmış ve bu akımlar kabul gören deliller, anlayışlar ve yorumlara karşı cephe almıştır. Netice itiba-riyle bu girişim bir tepki oluşturmuş ve hâkim olan anlayışın temsilcileri tarafından bu akımlara karşı müdafaa yapılmıştır. Aralarında i‘tikâdî düzeyde anlaşmazlık çıkan guruplar Ashâbü’l-Hadîs ile Ehl-i Kelâm ve Ehl-i Re’y ekolleridir. Bu ekollerin aralarında geçen tartış-maları fitilleyen ise i‘tikâdî konuların akılcı bir yaklaşım ile çözümlenme çabalarıdır. Zira bu tartışmaların başladığı ana kadar i‘tikâdî ve ameli konularda, -mütevâtir olsun âhâd olsun- hadisler, sahabî ve tâbi‘înden gelen rivâyetler referans kabul edilirdi. Zaten amelî konularda olduğu gibi i‘tikâdî konularda da âlimlerin din anlayışına şekil ve yön veren yegâne etken ha-disler ve seleften gelen rivâyetlerdi. İşte bu anlayışın hâkim olduktan yaklaşık bir asır sonra Ehl-i Kelâm ve Ehl-i Re’y gibi aykırı yaklaşımlara sahip ekoller türedi. Ashâbü’l-Hadîs de bu aykırı hareketlere karşı kendilerine yöneltilen itiraz ve reddiyelere cevaben bir savunma pozisyonuna girmek durumunda kaldı. Bu savunma eğiliminin sonucunda Ashâbü’l-Hadîs’i müdafaa için, Te’vîl, Usûlü’s-Sünne, Kitâbü’s-Sünne, İtikâdu Ehl-i’s-Sünne isimlerinde eserler yazıldı. Hicrî 5. Y.y. alimlerinden Ebû’l-Muzaffer es-Sem‘ânî de (v. 489/1095) el-İntisâr li Ashâbi’l-Hadîs adında bir eser kaleme almış ve bu eserinde Ehl-i Sünnet kabul ettiği Ashâbü’l-Hadîs’i muhalif ekollere karşı müdafa etmmiştir. Çalışmamız tarihde yapılan Ashâbü’l-Hadîs savunusunu bir de Ebû’l-Muzaffer es-Sem‘ânî’in el-İntisâr li Ashâbi’l-Hadîs adlı eseri özelinde incelemeyi hedeflemektedir.

___

  • Abdulber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah, el-İstizkâr, (tahk. Sâlim Muhammed Atâ),Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye 1. Baskı, Beyrût 1421/000.
  • Aruçi, Muhammed, “Vâsıl b. Atâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2012, c. 42, ss. 539-541.
  • Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit, Şerefu Ashâbi’l-Hadîs, (tahk. Muhammed Said Hatiboğlu), A.Ü.İ.F. Yayınları, Ankara 1390/1971.
  • Beyhâkî, Ahmed b. Ali b. Hüseyin, Menâkibu’ş-Şâfiî, (tahk. Seyyid Ahmed Sakar), Dârü’t-Türâs 1. Baskı, Kâhire 1390/1970.
  • Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. ismaîl, Sahîhu’l-Buhârî, (tahrc. Mustafâ ed-Dîb el-Buğâ), Dârü’l-İbni’l-Kesîr, el-Yemâme, 5. Baskı, Beyrût, Dimâşk 1993/1407.
  • Ebû Davûd, Süleymân b. Eşa’s el-Ezdî es-Sicistânî, Sünenu Ebî Davûd,( tahk. Şu‘ayb el-Arnaûd vdğr.), Dârü Risâleti’l-‘Âlemîyye 1. Baskı, Dımaşk 1430/009.
  • Gündoğdu, Samet, Ehl-i Hadîs ve Ehl-i Re’yin Görüşlerinin Karşılaştırılması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Ün. SBE., Kayseri 2019.
  • Hın, Mısto, Mustafa Said, Muhyiddin Dîb, el-Akîdetü’l-İslâmîyye, Dârü İbn Kesir, 5. Baskı, Beyrût 2007/1427.
  • İbn Ali, Muhammed b. Ali b. Musa, Meşâriku’l-Envâi’l-Vehhâce ve Metâliu’l-Envâri’l-Bâhice fî Şerhi Süneni İbn Mâce, Dârü’l-Muğnî, Riyâd 1. Baskı, Suudi Arabistan 1427/2006.
  • İbn Hallikân, Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtu’l-A’yân, (tahk. İhsan Abbâs), Dârü Sâdır, Beyrût 1389/1970.
  • İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed, Müsned, (tahk. Şu‘ayb el-Arnâud vdğr..) Müessesetü’r-Risâle 1. Baskı 1999/1420.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, (tahk. Ahmed Muhammed Şakir), Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrût 1403/1983.
  • İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, Te’vîlü Muhtelifi’l-Hadîs, (tahk. Muhammed Muhyiddin Esfer), el-Mektebetü’l-İslâmî, Müessesetü’l-İşrâk 2. Baskı, Beyrut, Katar 1419/1999.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Alî b. Muhammed, el-Müntazam fî Târîhi’l-Mulûk ve’l Umem, (tahk. Muhammed Abdulkâdir Atâ ve Mustafa Abdulkâdir Atâ), Dârü’l-Kutubi’l-İlmîyye 1. Baskı, Beyrût 1992/1412.
  • Îcî, Adudüddîn Abdurrahman b. Ahmed, Kitabü’l-Mevâkif, (tahk. Abdurrahman Umeyre), Dârü’l-Cîl 1. Baskı, Beyrût 1418/1997.
  • Koçyiğit, Talat, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münakaşalar, T.D.Y.V. YAYINLARI, 4. Baskı, Ankara 1989. Kur’ân-ı Kerîm, TDV. Yayınları, 3. Baskı, Ankara 2007.
  • Müslim, Ebû’l-Hüseyin b. Haccâc Ebû’l-Hüseyin el-Kuşeyrî, Sahîh-i Müslim, (tahk. Muhammed Fuad Abdu’l-Bakî), Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabîyye ve Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye 1. Baskı, Beyrût 1991/1412.
  • Özşenel, Mehmet, Sünnet ve Hadisi Değerlendirme ve Anlamada Ehl-i Re’y- Ehl-i Hadis Yaklaşımları ve İmam Şeybani, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Ün., SBE., İstanbul 1999.
  • Râmhürmüzî, Hasan b. Abdurrahman, (tahk. Muhammed Haccâc el-Hatîb), el-Muhaddisu’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâ’î, Beyrût: Dârü’l-Fikr 1391.
  • Sem’ânî Ebû Sa‘d Abdulkerim b. Muhammed, el-Ensâb, (tahk. Abdullah Ömer el-Bârûhî),Dârü’l-Cinân 1. Baskı, Beyrût 1408/1988.
  • Sem’ânî, Ebû Muzaffer Mansur b. Muhammed, Fusûlün min Kitâbi el-İntisâr li Ashâbi’l-Hadis, (tahk. Muhammed b. Hüseyin b. Hasan), Mektebetu Edvâi’l-Menâr 1. Baskı, Medîne 1996/1417.
  • Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebîbekir, Savnu’l-Mantık ve’l-Kelâm a’n Fenni’l-Mantık ve’l-Kelâm, (tahk. Ahmed Frid el-Mezîdî), Dârü’k-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrut.
  • Sübkî, Abdulvehhab b. Takiyuddin es-Sübkî, et-Tabâkatu’ş-Şâfiîyyetu’l-Kübrâ, Dârû Hicr li’t-Tibâa 2. Baskı. 1413/1993.
  • Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdulkerim, el-Milel ve’n-Nihal, (tahk. Abdulaziz Muhammed Vekil), Müessesetü’l-Halebî Kâhire 1387, 1968.
  • Takiyuddin, İbrahim b. Muhammed, el-Müntahab min Kitâbi’s-Siyâki li Târîhi Nîsâbûr, (tahk. Halid Haydar), Dârü’l-Fikr, Beyrût 1414/1993.
  • Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra, Sünenü’t-Tirmizî, ( tahk. Muhammed Fuâd Abdulbakî,), Şeriketu Mektebi ve Matbaat-i Bâb,î ve Evladîh 2. Baskı, Mısır 1962/1382.
  • Tunç, Cihâd, “Gaylân ed-Dımaşkî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1996, c. 13, ss. 416-415.
  • Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, (tahk. Şu‘ayb el-Arnâûd vdğr.), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1405/1985. Zeydân, Abdulkerim, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkıh, Neşru İhsân, 5. Baskı Tahran 1427/2006.