Niğde'deki Türk dönemi (13-15. yüzyıl) yapılarında taç kapı-mihrap tasarımı ve bezeme ilişkisi

Niğde Anadolu Selçuklu, İlhanlı. Karamanoğulları ve Osmanlı dönemlerinde önemli bir yerleşimdir. Selçuklu döneminden günümüze kale içinde yer alan Alaeddin Camii (1223) ulaşmıştır. İlhanlı döneminde Niğde Sungur Bey Camii ve Türbesi (1335) inşa edilmiştir. Kentin en büyük boyutlu yapısı Karamanoğulları dönemine ait Ak Medrese (1409)'dir.Bu çalışmada mimari eserlerin dıştaki taç kapı tasarımlarının içteki mihraplarına kurgu, malzeme teknik ve bezeme anlayışları açısından yansımaları tanışılaeaktır. Niğde Alaeddin ve Sungur Bey camilerinin hem doğu cephe eksenlerinde, hem de kuzey cephelerinde taç kapılar mevcuttur. Her iki örnekte de doğu cephedeki taç kapılar anıtsal, kuzey cephelerdeki taç kapılar ise daha mütevazı kurgulanmıştır. Sungur Bey Camii kuzey taç kapısı mihrap ile aynı doğru sal/di key eksende, Alaeddin Camii kuzey taç kapısı ise cephenin doğusuna kaydırılarak açıldığı hünkâr mahfili aracılığı ile mihraba yönlendirilmiştir. Örneklerde taç kapıların konumu ve sayısı benzerlik göstermekle birlikte, düzenleme ve bezeme dili açısından farklılık yansıtmaktadır. Niğde'deki Alaeddin Camii plan tasarımı/kuzey- güney yönünde dikdörtgen planı ile taç kapılarının konumu ve sayısı açısından Sungur Bey Camii'ne örnek oluşturmuştur. Ak Medrese'nin taç kapısı çok dar ve yüksek tutulmuştur. Medresenin tnihıabı kuruluş ve bezemeleri ile taç kapıya benzerlik yansıtır.Niğde'deki Alâeddin ve Sungur Bey camileri ile Ak Medrese de yabancı etkiler gözlemlenir. Bu yabancı etkilerin (Romanesk, Gotik. Ermeni vb.) kaynağı tartışmalıdır. Özellikle Niğde Sungur Bey Camii ve Ak Medrcse'de Gotik etkili mimari öğeler bulunur.Niğde ve çevresindeki Selçuklu ve Beylikler dönemi yapılarında düzgün kesme taş kullanılmıştır. Konumuz olan Niğde Alaeddin ve Sungur Camileri ile Niğde Ak Medrese'nin taç kapıları ve mihrapları düzgün kesme taşla kaplanmış önemli örneklerdir. Taç kapı ve mihraplar taş işçiliği ve süslemeleri ile dikkati çeker.

The relationship between portal-mihrab design and decoration in the buildings in Niğde during Turkish period (13th-15th century

Niğde is an important settlement in the periods of Anatolian Seljuks, Ilkhanids, Karamanids and the Ottomans. From the Seljuks to our day Alâeddîn Mosque (1223) within the castle still extants. Niğde Sungur Bey Mosque (1335) was built during Ilhanids period. Ak Medrese (1409) is the biggest building of the city in the Karamanids period.In this study, we will try to explore the portal designs of the above mentioned buildings and the interior mihrab in terms of materials, technique, and decoration. In both, the east and the north facades of Niğde Alâeddîn and Sungur Bey Mosques portals exist. In both instances, the portals in the east facade are designed monumental, and the ones in the north facade are designed humbly. The north portal of Sungur Bey Mosque is in a vertical position with its mihrab, and the one in Alâeddîn Mosque, is moved a bit towards east, through hünkar mahfili, faces mihrab. The positions and the number of the portals are similar but differ in design and decoration. Alâeddîn Mosque in Niğde with its design, its rectangular in the north-south facades, the situations and the number of portals has been an example for Sungur Bey Mosque. The portal of Ak Medrese is very narrow and high. Its mihrab is similar to the portal in terms of design and decorations.The foreign influences observed on Niğde Alâeddin and Sungur Bey Mosques with Ak Medrese. The sources of this influence ( Romanesque, Gothic and Armenian) are controversial. Particularly, in Niğde Sungur Bey Mosque and Ak Medrese, the Gothic influenced architectural elements can be observed.Concrete is used in the constructions of the Seljuks and the Principalities in Niğde and the outskirts. The portals and mihrabs of the Niğde Alaaddin Mosque, Sungur Mosque and Niğde Ak Medrese are important examples of concrete constructions. These portals and the mihrabs are the beautiful examples of masonry and decoration.

___

  • Akmaydalı, H. (1985). Niğde Sungur Bey Camii. Vakıflar Dergisi, XIX, 147- 178.
  • Akşit, A. (2007). Türkiye Selçukluları devrinde Niğde vilâyetinin alt birimleri ve sınırları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 21, 125-133.
  • Aslanapa, O. (1977). Yüzyıllar boyunca Türk sanatı (14. yüzyıl). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Bakııer, Ö. (1976). Onüç ve ondördüncü yüzyıllarda Anadolu mihrapları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Bakırer, Ö. (1978). Mihrab in Anatolia, late 12th to late 14th centuries. G. Fehdr (Yay. Haz), Fifth International Congress of Turkish Art, 21-26 September 1975 içinde (ss. 125-146). Budapest: Akademiai Kiado.
  • Bakırer, Ö. (2000). Niğde Sungur Bey Camisi'nin taç kapı ve pencereleri için bazı düşünceler. B. Mahir (Yay. Haz.), Celal Esat Arseven Anısına Sanat Tarihi Semineri 7- 10 Mart 1994 Bildirileri içinde (ss. 63- 84). İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
  • Bakırer, Ö. (2008). A review of the portal in Seljuk architecture : Architectural or symbolic preferences? Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ, 2, 53-71.
  • Bayburtluoğlu, Z. (1976). Anadolu Selçuklu devri büyük programlı yapılarında önyüz düzeni. Vakıflar Dergisi, XI, 67- 106.
  • Bayburtluoğlu, Z. (1993). Anadolu'da Selçuklu dönemi yapı sanatçıları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
  • Baykara, T. (1988). Anadolu'nun tarihi coğrafyasına giriş I Anadolu'nun idari taksimatı. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
  • Bilici, K. (1985). Karamanoğlu Beyliği'nin mimari tezyinatı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
  • Caner. Ç. ve Bakırer, Ö. (2009). Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 10. 13- 30.
  • Çakmak, Ş. (2001). Erken dönem Osmanlı mimarisinde taç kapılar (1300- 1500). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Çal, H. (2000). Niğde şehrindeki ahşap tavanlı camiler ve mescitler. Ankara: Kültür Ba kanlığı Yayınlan.
  • Darkot, B. (1950). Niğde. İslam Ansiklopedisi içinde (c. 9, ss. 253- 256). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Diez, E., Aslanapa. O. ve Koman, M. M. (1950). Karaman Devri Sanatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
  • Diez, E. ve Aslanapa. O. (1960). Mihrab. İslam Ansiklopedisi içinde (c.VUI, ss. 294-304). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınlan.
  • Durukan, A. (2002 ). Anadolu Selçuklu portallerinde biçim ve estetik. Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu Prof. Dr. Gönül Öney 'e Armağan 10- 13 Ekim 200J. Bildiriler içinde (ss. 261- 274). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
  • Dülgerler, O. N. (2006). Karamanoğulları dönemi mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Esin, D. (2005). A study on possible foreign impacts on the Sungur Bey Mosque in Niğde. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
  • Gabriel, A. (1931). Monuments Turcs D'Anatolie, l, Kayseri- Niğde. Paris: Du Ministere Turc De LTnstruetion Publique.
  • Gabriel, A. (1962). Niğde Türk anıtları (A. A. Tütenk, Çev.). Ankara: Bengi Matbaası.
  • Heyd, W. (1975). Yakm-Doğu ticaret tarihi, (E. Z. Karal, Ed.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • İbıı Bibi. (1996). El Evamirü'l-Ala'iye Ei'l-Umuri'l-Ala'iye (Selçuk Name) /, (M. Öztürk. Haz.), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Kuran. A. (1969). Karamanlı medreseleri. Vakıflar Dergisi, 8, 209-223.
  • Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları'tun taş tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Ögel, S. (2006). Taç kapılar. (A. U. Peker ve K. Bilici, Ed. ), Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2 içinde (ss. 469- 486). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Özkarcı, M. (2001). Niğde'de Türk mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Özkarcı, M. (2006). Niğde. (A. U. Peker ve K. Bilici, Ed. ), Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2 içinde (ss. 267- 271). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Sönmez, Z. (1989). Başlangıcından 16. yüzyıla kadar Anadolu Türk-tslam mimarisinde sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Sözen, M. (1970). Anadolu medreseleri Selçuklu ve Beylikler devri, I. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayınları.
  • Şaman Doğan, N. (2001). Bursa Murad Hüdavcndigar Camii ve Niğde Ak Medrese'nin düşündürdükleri. (M. Denktaş ve Y. Özbek, Ed.). Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları içinde (ss. 211-220), Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
  • Şamaıı Doğan, N. ve Bilgel, E. (2011). Karamanoğulları medreselerine tarihsel bir yaklaşım: Ermenek Tol, Karaman Hatuniye/Melek Hatun ve Niğde Ak Medreseleri. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 95- 118.
  • Tuncer. O. C. (1982). Birkaç Selçuklu Taç kapısında geometrik araştırmalar. Vakıflar Dergisi, 16,61-76.
  • Tuncer, O. C. (1986). Anadolu Selçuklu mimarisi ve Moğollar. Ankara:
  • Tuncer, O. C. (1992). Anadolu Kümbetleri 3 Beylikler ve Osmanlı Dönemi. Ankara: Adalet Matbaacılık.
  • Tuncer, O. C. (1997a). Niğde Alaaddin Camisi Doğu Taç kapı. VI. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri (16-17 Mayıs 1996) Bildirileri içinde (ss. 113-126), Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
  • Tuncer. O. C. (1997b). Kayseri Yedi Selçuklu Taç kapısında geometrik düzen. Vakıflar Dergisi, 26, 105-152.
  • Turan, O. (1984). Selçuklular zamanında Türkiye tarihi. İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
  • Turan, Ş. (1990), Türkiye-İtalya ilişkileri I Selçuklular'dan Bizans'ın sona erişine. İstanbul: Metis Yayınları.
  • Türkmen, K. (2005). Karamanoğulları kitabeleri. Karaman tarihi ve kültürü, III. Karaman: Karaman Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
  • Tütenk, A. A. (1972). Niğde Sungur Bey Camii doğu duvarında Farsça Pir Ahmet Kasım Hanlarla Sungur Beyle ilgili iki kitabe. VII. Türk Tarih Kongresi 25- 29 Eylül 1970, Kongreye Sunulan Bildiriler 1 içinde (ss. 402- 412). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Uzunçarşılı, İ. H. (1942), Niğde'de Karamanoğlu Ali Bey Vakfiyes., Vakıflar Dergisi, 2, 55- 69.
  • Ülgen, A. S. (1942). Niğde'de Ak Medrese. Vakıflar Dergisi, 2, 81-82.
  • Ünal, R. H. (1982). Osmanlı öncesi Anadolu-Tiirk mimarisinde taç kapılar. İzmir: Ege

___

APA DOĞAN N (2013). Niğde'deki Türk dönemi (13-15. yüzyıl) yapılarında taç kapı-mihrap tasarımı ve bezeme ilişkisi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 30(1), 115 - 140.
Chicago DOĞAN Nermin Şaman Niğde'deki Türk dönemi (13-15. yüzyıl) yapılarında taç kapı-mihrap tasarımı ve bezeme ilişkisi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 30, no.1 (2013): 115 - 140.
MLA DOĞAN Nermin Şaman Niğde'deki Türk dönemi (13-15. yüzyıl) yapılarında taç kapı-mihrap tasarımı ve bezeme ilişkisi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol.30, no.1, 2013, ss.115 - 140.
AMA DOĞAN N Niğde'deki Türk dönemi (13-15. yüzyıl) yapılarında taç kapı-mihrap tasarımı ve bezeme ilişkisi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2013; 30(1): 115 - 140.
Vancouver DOĞAN N Niğde'deki Türk dönemi (13-15. yüzyıl) yapılarında taç kapı-mihrap tasarımı ve bezeme ilişkisi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2013; 30(1): 115 - 140.
IEEE DOĞAN N "Niğde'deki Türk dönemi (13-15. yüzyıl) yapılarında taç kapı-mihrap tasarımı ve bezeme ilişkisi." Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 30, ss.115 - 140, 2013.