URARTU ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ VE ÖLÜMLE İLGİLİ RİTÜELLER

Urartular, diğer çağdaş kültürlerde olduğu gibi ölümden sonraki yaşama inanıyorlardı. İnsanlık tarihiyle birlikte görülmeye başlanan ölü gömme, ölümle ilgili ritüeller, mezarlara konulan yiyecek, içecek ve ölü hediyeleri ölümden sonraki hayata inandıklarının göstergeleridir. Urartu dönemi mezar ve gömülerin tipolojik sınıflandırılması, mezar buluntuları ve bu bilgiler doğrultusunda ölü gömme gelenekleri ve ölümle ilgili ritüelleri gibi başlıklar içermektedir. Ölü gömme adetlerini de yazılı verilerin olmayışından mezarlar ve mezarlarda bulunan eserlerin değerlendirilmesi ve çevre kültürlerle karşılaştırılmasıyla oluşturulmuştur. Bu konuda en çok adak eşyaları, miğfer, kemer ve mühürler üzerindeki betimlemeler sayesinde bilgi edinmekteyiz.

___

  • AMIET, P., “La Susane al Deuxılme Millenair: A Propas D‟une Iterpretatiton des Foville de Susa”, Iranica Antiqua, XV, 1980, 49 v.d.
  • AYMAN, Ġ., Urartu Bronz Kemerleri ve Adak Levhaları Üzerine Betimlenen Ölü Ziyafeti Sahneleri, (Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Ġstanbul, 2005
  • BARNETT, R. D., “The Urartian Cemetry at Igdyr”, Anatolian Studies, XIII, 1963, 153-198.
  • BAġGELEN, N., “Atabindi Kaya Mezarı Üzerine Gözlemler”, Arkeoloji ve Sanat,36/37, 1987, 8-11.
  • BELLĠ, O., “Urartu Kalelerindeki Anıtsal Kaya ĠĢaretleri”, Anadolu Araştırmaları, XI, 1989, 65 v.d.
  • BELLĠ, O.-KONYAR, E.,“Van-Yoncatepe Kalesi ve Nekropolü Kazıları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi 1932-1999, (Haz.: O. Belli), Ankara, 2000, 181-190.
  • BELLĠ, O.-KONYAR, E.,“Excavations at Van-Yoncatepe Fortress and Necropolis”, Tel Aviv: Journal of the Institue of Archeology Tel Aviv University, 28, 2001, 169-212.
  • BURNEY, C. A., “A First Season of Excavation at the Urartian Citadel of Kayalıdere”, Anatolian Studies, XVI, 1966, 55-111.
  • ÇAVUġOĞLU, R.-BĠBER, H., “Van/Kalecik Urartu Nekropolü Üzerine Bir Değerlendirme”, Aykut Çınaroğlu’na Armağan, Ankara, 2008, 189-212.
  • ÇEVĠK, N.,“Hayat Ağacı‟nın Urartu kült törenlerindeki yeri ve kullanım biçimi”, Anadolu Araştırmaları, XV, 1999, 335-367.
  • ÇEVĠK, N., Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Ankara, 2000.
  • ÇĠLĠNGĠROĞLU, A., Urartu ve Kuzey Suriye, Ġzmir, 1984.
  • ÇĠLĠNGĠROĞLU, A., “Van/Dilkaya Höyüğü Kazısı”, Kazı Sonuçları Toplantısı, IX/1, 1988, 234 v.d.
  • ÇĠLĠNGĠROĞLU, A., “Early Iron Age at Dilkaya”, Anatolian Iron Ages, II, 1991, 29-38.
  • ÇĠLĠNGĠROĞLU, A., “Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları KapanıĢ”, Kazı Sonuçları Toplantısı, XIV/I, Ankara, 1993, 469-491.
  • ÇĠLĠNGĠROĞLU, A., Urartu Krallığı, Tarihi ve Sanatı, Ġzmir, 1997.
  • ÇĠLĠNGĠROĞLU, A., “Urartu‟da Tapınma ve Tapınma Yerleri”, Light on Top of the Black Hill Studies Presented to Halet Çambel/Karatepe’deki Işık Halet Çambel’e Sunulan Yazılar, (Der./Ed. G. Arsebük- M. Mellink- W. Shircmer), Ġstanbul, 1998, 229-239.
  • ÇĠLĠNGĠROĞLU, A., “Urartu Dini”, Urartu-Biainili: Doğu’da Değişim/Urartu-Biainili: Transformation in the East, (Haz. K. KöroğluE. Konyar), Ġstanbul, (Baskıda).
  • ÇĠLĠNGĠROĞLU, A.-DERĠN, Z., “Van/Dilkaya Kazısı, 1990”, Kazı Sonuçları Toplantısı, XIII/1, 1993, 403-422.
  • DARGA, A. M., Hitit Sanatı, Ġstanbul, 1992.
  • DENĠZ, E., “Urartu oda mezarları kemik kalıntıları üzerine arkeobiyolojik araĢtırmalar”, Ankara Tıp Bülteni, 2, 1980, 103-114.
  • DERĠN, Z., Demir Çağ’da Doğu Anadolu’da Ölü Gömme Gelenekleri, (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi), Ġzmir, 1993.
  • DERĠN, Z., “The Urartian Cremation Jars in Van and Elazığ Museum”, (Ed. A. Çilingiroğlu-D. French), Anatolian Iron Ages, 3, Ankara, 1994, 49 v.d.
  • DERĠN, Z., “Van Müzesi‟nden Bir Grup Tunç Mobilya Aksamı ve Bunların Urartu Gömü Geleneği Ġle ĠliĢkisi”, Arkeoloji Dergisi, IV, Ġzmir, 1995, 140-146.
  • ESĠN, U.-HARMANKAYA, S., “AĢıklı Höyük”, Türkiye’de Neolitik Dönem; Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, (Ed. M. Özdoğan-N. BaĢgelen), Ġstanbul, 2007, 255-272.
  • FIRATLI, N., “UĢak-Selçikler Kazısı ve Çevre AraĢtırmaları 1966-1970”, Türk Arkeoloji Dergisi, XIX.II, 1970.
  • GENGE, H., Nordsyrisch-Südanatolische Reliefs I-II, Kopenhag, 1979.
  • GĠRGĠNER, K. S., “Iğdır‟da Bir Urartu Mezarlığı”, Atatürk Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, 25, 1999, 253-306.
  • HERMANN, G., “The Nimrud Ivories 1. The Flame and Frond School”, Iraq, LI, 1989, 85 v.d.
  • HUFF, D., “Das grab von Doğubayazıt. Seine Stellung unter den urartäischen und iranischen felsgräbern”, Türk Tarih Kongresi, X, Kongreye Sunulan Bildiriler, I, Ankara, 1990, 87-95.
  • KARAOSMANOĞLU, M., “Urartu Kaya Mezarlarının Kökeni Üzerine”, Anadolu’da Doğdu-60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan, (Ed. H. ĠĢkan-G. IĢın), Ġstanbul, 2004, 419-423.
  • KELLNER, H.,Gürtelbleche aus Urartu, Münih, 1991.
  • KONYAR, E., Doğu Anadolu Erken Demir Çağı Kültürü: Arkeolojik Kazı ve Yüzey Araştırmaları Bulgularının Değerlendirilmesi, (Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi), Ġstanbul, 2004.
  • KONYAR, E., “Urartu‟da Mezar Tipleri ve Gömü Adetleri”, TURİNG, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, 89, 2005, 36-40.
  • KONYAR, E., “Doğu Anadolu Bölgesi‟nde “Anıtsal Kaya ĠĢaretleri”ne Etnoarkeolojik Bir YaklaĢım”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü, Colloquium Anatolicum, V, 2006, 119-126.
  • KONYAR, E., “Urartu‟da Mezar Tipleri ve Gömü Adetleri”, Urartu-Biainili: Doğu’da Değişim/Urartu-Biainili: Transformation in the East, (Haz. K. Köroğlu-E. Konyar), Ġstanbul, (baskıda).
  • KÖROĞLU, K., “Urartu Kaya Mezar Geleneği ve Doğu Anadolu‟daki Tek Odalı Kaya Mezarlarının Kökeni”, ArkeolojiSanat, CXXVII, Ġstanbul, 2008, 2138.
  • MOOREY, P.R.S., Cemeteries of the First Millennium B.C. at Deve Höyük, Oxford, 1980.
  • ORTHMANN, W., Untersuchungen Zur Sparthethıtıschen Kunst, Bonn, 1971.
  • ÖĞÜN, B., “Die urartäischen Gräber in der Gegend von Adilcevaz und Patnos”, The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, (Ed. E. Akurgal), Ankara, 1973, 61-67.
  • ÖĞÜN, B., “Urartu Halk Mezarları”, Cumhuriyet’in 50. Yıldönümü Anma Kitabı, 1974, 443-469.
  • ÖZGÜÇ, T., Altıntepe II. Mezarlar, Depo Binası ve Fil Dişi Eserler, Ankara, 1969.
  • PARROT, A., Assur, Gallimard, 1961.
  • SAĞLAMTĠMUR, H., “Ege Gübre Neolitik YerleĢimi”, Türkiye’de Neolitik Dönem; Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, (Ed. M. Özdoğan-N. BaĢgelen), Ġstanbul, 2007, 373-376.
  • SEVĠN, V., “Urartu Mezar Mimarisine Yeni Katkılar”, Anadolu Araştırmaları, X, 1986, 329-350.
  • SEVĠN, V., Anadolu Arkeolojisi, Ġstanbul, 1996.
  • SEVĠN, V., Eski Anadolu ve Trakya. Başlangıcından Pers Egemenliğine Kadar, Ġstanbul, 2003.
  • SEVĠN, V.-KAVAKLI, E., “Van-Karagündüz Erken Demir Çağı Nekropolü Kurtarma Kazıları 1992-1993”, XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı, I, Ankara, 1995, 331-350.
  • SEVĠN, V.-KAVAKLI, E., Van/Karagündüz. Bir Erken Demir Çağ Nekropolü, Ġstanbul, 1996.
  • SEVĠN, V.-ÖZFIRAT, A., “Van/Altıntepe Kazıları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi 1932-1999, (Ed. Oktay Belli), Ankara, 2000, 217222.
  • SEVĠN, V.-ÖZFIRAT, A-KAVAKLI, E., “1997-98 Van/Altıntepe Urartu Nekropolü Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, XXI-1, Ankara, 1999, 421-425.
  • SEVĠM, A.-PEHLĠVAN C.-AÇIKKOL A.-YILMAZ H.-GÜLEÇ E., “Karagündüz Erken Demir Çağı Ġskeletleri”, Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 17, Ankara, 2002, 37-48.
  • TARHAN, M. T., “Van Kalesi‟nin ve Eski Van ġehri‟nin Tarihi Milli Park Projesi Üzerinde Ön ÇalıĢmalar (I): Anıt Yapılar”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 3, Ankara, 1986, 297-355.
  • TARHAN, M. T., “Recent Researches at the Urartian Capital Tushpa”, Tel Aviv: Journal of the Institue of Archeology Tel Aviv University, 21/1, 1994, 22-57.
  • TARHAN, M. T., “TuĢpa-Van Kalesi/Demir Çağ‟ın Gizemli BaĢkentindeki AraĢtırma ve Kazılar”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi 1932-1999, (Ed. Oktay Belli), Ankara, 2000, 191-200.
  • Van LOON, M. N., Urartian Art. Its Distinctive Traits in The Light of New Excavations, Ġstanbul, 1966.
  • Van LOON, M. N., “The Drooping Lotus Flower”, Bibliotheca Mesopotemica, 21, 1986,
  • WELLER, M., “The Procession on the Sarcophagus of the Mourning Women”, California Studies in Classical Antiquity, 3, 1970, Lev. 1-4.
  • YĠĞĠTPAġA, D., Van-Altıntepe Nekropolü Sunu Kapları, (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale, 2002.
  • ZIMANSKY, P. E., “MB 2/OB 5 Excavation and the Problem of Urartian Bone Rooms”, Batsam II, Ausgrabungen in den Urartaischen Anlagen 19771978, Berlin, 1988, 107 v.d.