FRANSIZ ARŞİV BELGELERİNE GÖRE FRANSIZ BÜYÜKELÇİ EDOUARD-ANTOINE DE THOUVENEL VE KIRIM SAVAŞI’NDA (1853-1856) MÜTTEFİK DİPLOMATLARIN NÜFUZ MÜCADELESİ

Kırım Savaşı, Osmanlı diplomasi tarihinin önemli dönemeçlerinden biridir. Savaş, bir yönüyle Rusya’ya karşı askeri cephelerde sürerken; diğer taraftan diplomasi arenasında yürütülmüştür. Fakat bu mücadelenin önemli muhatapları aynı cephede savaşan Fransız ve İngilizlerdi. Mücadelenin temel amacı Osmanlı İmparatorluğu’nu reforma zorlamak ve bu reformu kendi amaçları doğrultusunda şekillendirmekti. Her iki ülkenin reformu yönlendirmekteki gayretlerinin temelinde ise İstanbul’daki nüfuzlarını artırmak yatmaktaydı. Hâlihazırda İngiltere uzun süredir İstanbul’daki temsilcisi Lord Stratford vasıtası ile etkin bir politika izlemekteydi. Fransa için ise Kırım Savaşı Napolyon Bonapart (1769-1821) döneminden beri sancılı bir sürece giren Osmanlı İmparatorluğu ile olan kadim dostluğunu yenileme adına önemli bir fırsattı. Dolayısıyla evvela İngilizlerle diplomatik bir mücadele kaçınılmaz hale gelmişti. Bu çalışma, savaşın artık müttefikler tarafından kazanılacağının aşikâr olmaya başladığı 1855 yılı itibariyle İstanbul’daki diplomatik mücadelenin ortaya çıkışına odaklanmaktadır. Her ne kadar mücadele Fransız Büyükelçi Thouvenel (1855-1860) ile İngiliz Büyükelçi Stratford (18241829/1842-1858) arasında geçmişse de mücadeleye asıl yön verenler Osmanlı Sultanı Sultan Abdülmecid ile Âlî Paşa ve Fuad Paşa olmuştur. Neticede Fransızlar bu mücadelenin kazananı olarak görünmüşlerse de bunu isteyen irâde Osmanlılardan başkası değildi.

Anahtar Kelimeler:

Kırım Savaşı, Osmanlı diplomasi

Edouard-Antoine de Thouvenel and the Diplomatic Struggle Between Allied Diplomats During the Crimean War (1853-1856) in the Light of the French Archival Documents

The Crimean War, a turning point in the Ottoman history, was not only fought in military arena. While the war between the Russian Empire and the allied forces (France, Britain and the Ottoman Empire) was going on, a fierce diplomatic struggle took place among the allies. In Istanbul, the French and British diplomats exerted pressure on the Porte in order to encourage it to implement some reforms. Actually, these reforms were not only designed to improve the conditions of the Empire but also to increase their influence over the Porte for their own interests. Great Britain already had been carrying out an effective policy through its long-standing representative of Istanbul: Lord Stratford. For the French government, the Crimean War provided a chance for renewing its old friendship with the Ottoman Empire, weakened since the diplomatic crisis and rupture at the time of Bonaparte. Clash of interests and a diplomatic crisis between France and Britain, was, therefore, inevitable. This study focuses on this particular issue and tries to follow the complicated diplomatic maneuvers in the 1855, when it became obvious that the allied forces would defeat Russia. Although the diplomatic struggle took place between Thouvenel, the French ambassador, and Stratford, the British ambassador, the Porte was not very passive either. On the contrary, Sultan Abdulmecid and his ministers, Ali Pasha and Fuad Pasha, were following the diplomatic maneuvers of these diplomats and sometimes even directing them. In the end, the French became the winners of the diplomatic struggle as the Porte wished.

Keywords:

Crimean War, Ottoman history,

PDF

___

BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi)
A.AMD 59-70, (1271).
C.AS. 852-36449 (29 N 1271/15 Haziran 1855).
İ.DH 327-21350, (17 Z 1271/31 Ağustos 1855); 337-22113, Lef 40, (11 L 1272/21 Aralık 1855).
İ.HR 122-6105, Lef 3, (8 Za 1271/23 Temmuz 1271).
İ.HR 123-6128, (22 Za 1271/6 Ağustos 1855).
H.R.MKT 116-79, (30 Za 1271/14 Ağustos 1855).
HR.SFR (3), 20-23, (1855). HR.SFR (3) 21-24, (4 Haziran 1855).
HR.SFR (3) 24-14, (2 Ekim 1855).
AMAEF (Archives du ministère des Affaires étrangères français-Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşivi)
Paris (La Courneuve)
Affaires politiques-Affaires politiques jusqu’en 1896 (CPT)
No: 312, 320, 321, 322 première, 322 deuxième, 323, 324 première, 325 première.
Affaires Diverses Politiques, Turquie No: 8.
Mémoire et Documents No: 114.
Gazeteler Journal des débats politiques et littéraires Le Siècle.
Takvîm-i Vekâyî
Osmanlı Tarihleri
AHMED CEVDET PASA, Tezâkir, 1-12, (Haz.Cavid Baysun), Ankara: TTK Yayınları, 1991.
HAYREDDİN, Vesaik-i Tarih ve Siyasiyye, s.22-23 Dördüncü Kitap, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı1329.
AHMED LÜTFİ EFENDİ, Vak’a-Nüvis Ahmed Lütfî Efendi Tarihi, 9, (M. Münir Aktepe Haz.), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1984.
Basılmış Belgeler
Osmanlı Belgelerinde Kırım Savaşı, İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2006.
Great Britain, House of Commons. Eastern Papers, Part XVIII, Correspondence Respecting Christian Privileges in Turkey, (1855-1856).
Araştırma Eserleri
AKYÜZ, Fatih “Kırım Savaşı’nın Lojistiğinde İstanbul’un Yeri” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2006).
Annuaire encyclopédique: Politique, économie sociale, statistique, administration, sciences, littérature, beaux-arts, agriculture, commerce, industrie, 7, Paris: Bureau de l’Encyclopédie du XIXe siècle, 1867.
BADEM, Candan, Kırım Savaşı ve Osmanlılar, çev. Eşref Bengi Özbilen, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017.
BASTIDE, Charles, “The Anglo-French Entente under Louis-Philippe”, Economica, 19, 1927, s.91-98.
BENEDETTI, Vincent, Essais diplomatiques (nouv. sér.), Paris: E. Plon, Nourrit et cie, 1897.
BERKES, Niyazi, Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2007.
BESBELLİ, Saim, 1853-1856 Osmanlı-Rus ve Kırım Savaşı Deniz Harekâtı, Ankara: Genel Kurmay Başkanlığı Harp Tarihi Başkanlığı, 1977.
BEYDİLLİ, Kemal, “Mustafa Reşid Paşa”, TDVİA, 31, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006, s.348-350.