TEFSİRLERİN RİVAYET VE DİRAYET AYRIMININ SORUNLARI

Genel olarak tefsirler, rivayet ve dirayet tefsirleri adı altında iki kısma ayrılmaktadır. Ancak hemen her rivayet tefsirinde dirayet, her dirayet tefsirinde de rivayet unsurları olduğu bilinmektedir. Buna rağmen tefsirler, rivayet ve dirayet şeklinde ayrıma tabi tutulmaktadır. Bu ayrımın ne kadar doğru olduğu tartışılmalıdır. Sonradan ortaya çıkan tefsir eserlerinin rivayet ve dirayet ayrımı, birçok sorunu da beraberinde getirmektedir. Öncelikle bu ayrım, zihinleri parçalamakta, tefsirlere, tefsir tarihine bütüncül bakışı engellemekte, farklı yönlerinin görülmesine engel olmaktadır. Tefsirlerin kaynak ve yöntemleri açısından da sorunlara yol açmaktadır. Kur’an’ın Kur’an ile tefsiri, dirayet değil de rivayet yöntemi sayılmaktadır. Bazı zaaflar dirayet tefsirlerinde de görüldüğü halde, bunlar rivayet tefsirlerine mahsus gibi yansıtılmaktadır. Her eserin yazıldığı dönemin şartlarına göre değerlendirilmesi gereği de göz ardı edilmektedir. Kısacası, rivayet ve dirayet ayrımı sorunludur ve bu çalışmada bu sorunlar tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir Tarihi, Tefsirler, Rivayet Tefsirleri, Dirayet Tefsirleri

THE DISTINCTION PROBLEMS OF THE TAFSIRS RIWAYA AND DIRAYA

The tafsirs are generally divide into two sections under the name of riwaya tafsirs (mathur tafsirs) and diraya tafsirs (ray tafsirs)...

Keywords:

history of tafsir, tafsir works, riwaya tafsirs, diraya tafsirs,

PDF

___

Âlûsî, Şihâbuddîn, Rûhu’l-Meânî, Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, Beyrut, ts.
Aydın, Atik, Taberî’nin Kur’an’ı Yorumlama Yöntemi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2005.
Aydın, Muhammed, “Rivayet Tefsiri Kavramı ve Kur’an’ın Kur’an İle Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 20, yıl 2009.
Birışık, Abdülhamit, “Tefsir”, DİA, Ankara, 2011.
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993.
Cevdet Bey, Tefsir Usulü ve Tarihi, Hazırlayan: Mustafa Özel, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2002
Çalışkan, İsmail, “Tefsir Tarihi Yazımında Yenilenmenin Gerekliliği-Eleştiriler- Gerekçeler-Teklifler”, Tefsir Eğitim ve Öğretiminin Problemleri Sempozyumu, Kurav Yayınları, İstanbul, 2007.
Çavuşoğlu, Ali Hakan, “Şirbînî”, DİA, Ankara, 2010.
Davudoğlu, Ahmet, “Tarih Metodolojisi ve Geleneği Yeniden Yorumlama Sürecindeki Önemi”, İslam Gelenek ve Yenileşme Sempozyumu, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996.
Demirci, Muhsin, Tefsir Usulü ve Tarihi, İFAV Yayınları, İstanbul, 1998.
--------- Tefsir Tarihi, İFAV Yayınları, İstanbul, 2012.
Dihlevî, Şah Veliyyullah, el-Fevzu’l-Kebîr fî Usûli’t-Tefsîr, Daru’s-Sahve,
Elshakry, Marwa, “Bilim Batılı Olduğunda: Tarihyazımsal Yansımalar”, (trc. Mustafa Alican), Tarih Okulu Dergisi, sayı XVII, yıl 2014.
Erten, Mevlüt, İslam Tefsir Geleneğinde Öznellik, Araştırma Yay, Ankara, 2011.
Görgün, Tahsin, “Türk Üniversitesi ve Dini İlimler İlahiyatın Akademik Yapılanması, Bölümleri ve Anabilim Dalları Nasıl Olmalıdır?”, Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalıdır?, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2015.
Gülle, Sıtkı, “Rivayet ve Dirayet Yöntemleri Açısından Taberî Tefsiri Hakkında Bir Değerlendirme”, Ekev Akademi Dergisi, sayı 19, yıl 2004.
Hançerlioğlu, Orhan, Felsefe Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1996.
Hatipoğlu, Mehmet S., “Goldzıher, İgnaz”, DİA, Ankara, 1996.
İbn Âşûr, Muhammed el-Fâzıl, Ana Hatlarıyla Tefsir Tarihi, (trc. Bahattin Dartma-Ömer Pakiş), Rağbet Yayınları, İstanbul, 2007.
İbn Haldûn, Mukaddime, (thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş), Daru’l-Belhi, Dımeşk, 2004.
İbn Teymiye, Takıyyüddin, Mukaddime fî Usûli’t-Tefsîr, (thk. Adnan Zarzûr), Darü’l-Kur’ani’l-Kerim, Kuveyt, 1972.
Kâfiyecî, Muhammed b. Süleyman, et-Teysîr fî Kavâidi İlmi’t-Tefsîr, (thk. M.Hüseyin ez-Zehebî), Daru’l-Kutsî, Kahire, 1998.
Karagöz, Mustafa, “Tefsirde Rivayet-Dirayet Ayırımının Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti”, Bilimname, sayı 2, yıl 2004.
Karadaş, Cağfer, “İlahiyat Fakülteleri Lisans Programları Üzerine Genel Değerlendirme ve Öneriler”, Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalıdır?, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2015.
Karataş, Ali, “Rivayet ve Dirayet Kaynakları Açısından Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’an’ı”, Ekev Akademi Dergisi, sayı, 47, yıl 2011.
Kırca, Celal, İlimler ve Yorumlar Açısından Kur’an’a Yönelişler, Tuğra Neşriyat, İstanbul, ts.
Mennâu’l-Kattân, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’an, Mektebetü’l-Maarif, Riyad, 2000.
Mertoğlu, Mehmet Suat, “Zehebî, Muhammed Hüseyin”, DİA, Ankara, 2013.
Mukâtil b. Süleyman, Tefsiru Mukâtil b. Süleyman, (thk. Ahmed Ferid), Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
Özek, Ali, “Müzakereler”, Tefsir Nasıl Bir İlimdir?, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2011.
Öztürk, Mustafa, “Şiî-İmamî Tefsir Kültürünün Genel Karakteristikleri”, Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar, İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, İstanbul, 2010.
Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed, el-Keşf ve’l-Beyân, (thk. Ebû Muhammed b. Âşûr), Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, Beyrut, 2002.
Sezgin, Fuad, Buhârî’nin Kaynakları, Otto Yayınları, Ankara, 2012.
Sofuoğlu, Mehmed, Tefsire Giriş, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
Subhi Salih, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’an, Dersaadet, İstanbul, ts.
Suyûtî, Celaleddin, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, Daru İbn Kesîr, Dımeşk, 2006.
Şarkavî, İffet, Çağla Yüzleşmede Dini Düşünce, (trc. Orhan Atalay-Veysel Güllüce), Ekev Yayınları, Erzurum, 2001.
Şevkânî, Muhammed b. Ali, Fethu’l-Kadîr, Daru’l-Fikr, Beyrut, ts.
Şimşek, Said, Günümüz Tefsir Problemleri, Esra Yayınları, İstanbul, 1995.
Taberî, İbn Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’an, (thk. Ahmed Muhammed Şakir), Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 2000.
Taşköprüzâde Ahmed Efendi, Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevzûâti’l-Ulûm, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1985.
Topaloğlu, Bekir, “Mâtürîdî”, DİA, Ankara, 2003.
Tûfî, Süleyman b. Abdülkavî, el-İksîr fî İlmi’t-Tefsîr, (thk. Abdülkadir Hüseyin), Mektebetü’l-Adab, Kahire, ts.
Türker, Ömer, “Mukâtil b. Süleyman”, DİA, Ankara, 2006.
Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Daru’l-Kütübi’l-Hadîse,
Zerkeşî, Bedrüddin, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’an, (thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim), Daru’l-Marife, Beyrut, 1972.
Zürkânî, Muhammed Abdülazim, Menâhilü’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’an, Dâru’l- kitabi’l-Arabî, Beyrut, 1995.