MUHAMMED ZARÎF VE TEFSİR ANLAYIŞI

Geçtiğimiz yüzyılda birçok ilim dalında önemli gelişmeler yaşanmıştır. İslâmî ilimler de bu gelişmelerden büyük ölçüde nasibini almıştır. Bu süreçte üzerinde en çok durulan kaynak ise Kur’ân-ı Kerim olmuştur. Bu sahadaki çalışmalar sonuç itibariye tefsir çalışması olarak değerlendirilmekte, öne çıkan yenilikçi hareketlerin ilk adresi Hint altı kıtası ve Mısır olarak gösterilmektedir. Buralarda yapılan çalışmalar da yine Kur’ân-ı Kerim’le alakalıdır. Fakat burada hatırlanması gereken önemli coğrafyalardan biri Kafkasya ve Orta Asya bölgeleridir. Bu bölgede yetişen ilim adamları ile onların ortaya koyduğu görüşlerin, gün yüzüne çıkarılması ihmal edilmiştir. Bu coğrafyayı ihmal ettiğimizde ise geniş bir Türk mirasını da göz ardı etmiş olacağımız unutulmamalıdır. Bu hassasiyetle üzerinde durmayı hedeflediğimiz bu çalışmada, dünyaya kapalı bir bölgede yetişmiş son yüzyılın önemli aydınlarından ve İslâmî ilimlerin birçok sahasında temayüz etmiş bir şahsiyet olan Muhammed Zarîf hakkında bilgi vermek istiyoruz. Özellikle ondan bize miras kalan ve el yazmaları şeklinde günümüze kadar ulaşan büyük hacimli tefsir çalışmasının, İslâm camiasına tanıtılmasında büyük yarar vardır. Bu vesile ile ele aldığımız bu çalışmada müfessirin hayatına ve Kur’ân tefsirinde sergilediği kendine özgü bazı görüşlerine yer vermek istiyoruz.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân, Tefsir, Yenilik, Nesh, Nüzul.

MOHAMMAD ZERIF AND UNDERSTANDING OF THE INTERPRETATION

Important developments took place in many branches of science during the past century. Islamic sciences are affected by these developments. Within this period he most accentuated source was the Koran. As a result, the studies of this area are evaluated as interpretation studies and the first address of the innovative movements that stand out shown in Indian sub-continent and Egypt. The studies which are conduct in this area were about Koran. However, Caucasus and Central Asia is the region which should not be forgotten. Bringing to light of scientist growing in this area and their views is neglected. It is not forgotten that when we ignore this region we ignore the huge Turkish heritage too. For his reason we want to give information about Muhammad Zarif who is the prominent intellectuals of the last century and distinguish himself in many areas of Islam. It is very useful to introducing the studies of interpretation, which inherited to us and extant in today, to Islamic community. Therefore, in this study we want to show some Muhammad Zarif’s life and his own views about Koran interpretation.

Keywords:

Koran, Interpretation, Reform, Nesh, Nuzul.,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Müsnedu‟l-İmam Ahmed b. Hanbel, Tahk: Şuayib Arnavut, Müessesetü‟r-Risale, y.y., t.y., 2. Baskı.
Aydemir, Abdullah, Ebussud Efendi ve Tefsirdeki Metodu, Konya 1968.
el-Bakıllanî, Kadî Ebi Bekir, İbn Tayyib, el-İntisar li‟l-Kur‟ân, thk. Muhammed İsam el-Kudah, Dâru İbn Hazm, Beyrut 2001.
Beyhakî, Sünen, Meclisu Daireti‟l-Mearif, Hindistan, t.y.
Buğra, Muhammed, Şerki Türkistan Tarihi, Ankara 1998.
el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail, el-Camiu‟s-Sahih, Kahira 1378/1958.
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Ankara 1988.
Çin Müslümanları Ansiklopedisi, haz. Ekber Kadır, Hangju 1996.
Ebu Bekir Abdillah b. Muhammed b. Ebi Şeybe el-Abesî el-Kufî, Musannaf İbn Ebi Şeybe, thk. Muhammed Avvâme, Daru‟s-Selefiyye, Cidde 2006.
ez-Zamahşerî, Ebu‟l-Kasım Muhammed b. Ömer, el-Keşşâf an Hakaiki‟t- Tenzîl ve Uyuni‟l-Akavil fî Vucûhi‟t-Tevil, Lübnan t.y.
Fahruddin er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, Mefatîhu‟l-Gayb, Daru İhyai‟t-Turasi‟l-Arabî, Beyrut 1420, 3. Baskı.
İbn Kesir, İsmail, Tefsîru‟l Kur‟âni‟l-Azîm, Beyrut 1401/1981.
İbn Maceh, Sünen, thk. Muhammed Fuad Abdulbakî, Daru İhayai‟l- Kütübü‟l-Arabiyye, Lübnan t.y.
el-Kurtûbî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensarî: el-Cami‟u‟l- Ahkâm minel Kur‟ân, I-XIII, Kahire,1382/1962.
Mirahmet Seyit ve Yalkun Rozi, Memeteli Efendi, Ürumçi, 1997.
Muhammed Abdulazî ez-Zerkanî, Menahilu‟l-irfan fi ulumi‟l-Kur‟ân, Daru‟l-fikir, Lübnan, 1996.
Demirci, Muhsin, “Esbâb-ı Nüzul” mad, DİA, İstanbul 1988, c. XI.
Muhammed Zarîf Qarî Haci Damolla (Muhammed Zarîf), Tarih-i Ferğane ve Kaşiğar, Yayına haz., Abdureşit İslâmî, Milletler Tetkikat Orni, 1964. ----------, Tefsîru Amme Yetesâelûn (Zarîf, Tefsiri Amme), Doha, 1987. ----------, Tefsîru‟l-Kur‟âni‟l-Kerim, (Zarîf, Tefsiru‟l-Kur‟ân).
Müslim, Müslim b. Haccâc el-Kuşeyri, el-Câmi„u‟s-Sahîh,İstanbul 1981
Nurahmet Kurban, “Çağdaş Uygur İslâm Düşüncesinin Önderi Abdulkadir Damolla”, Bilig Dergisi, Bahar/2010.
Suyutî, ed-Dürru‟l-Mensûr, Daru‟l-fikir, Beyrut 1993. ----------, el-İtkan fi Ulumi‟l-Kur‟ân, tahk: Merkezu‟d-Dirasati‟l- Kur‟âniyye,Suudî Arabistan, t.y.
Şerif Niyaz Huştar, Şinjiang‟ning Yekinki Zaman Tarida Ötken Şehisler, Şincang Helk Neşiryatı, Ürümçi 2009.
Tayyib el-Bakıllanî, el-İntisar li‟l-Kur‟ân, thk. Muhammed İsam el-Kudah, Daru İbn Hazm, 2001.
Tirmizî, Ebu İsâ Muhammed bin İsâ ibni'd-Dahhak, Sünen, İstanbu 1982.
Turgut, Ali, Tefsir Usûlu ve Kaynakları, İstanbul 1990.