KÂDÎ ABDULCABBÂR’DA İRÂDENİN AKTÖRLERİ VE İRÂDE ÖZGÜRLÜĞÜ

İnsanı mutlak irâde sahibi bir varlık olarak kabul eden Kâdî Abdulcabbâr, onun kaderinin tayin edilmiş bir edilgen varlık olduğu iddiasını reddetmiştir. Zira bu iddia, insanın kendi irâde ve kudretiyle fiil yapma yeteneğine sahip olmadığı, dolayısıyla fiillerinden sorumlu olmadığı sonucunu doğurur. Ayrıca bu yaklaşım, bir amaca matuf olarak var edildiğini bilen, yaptıklarının iyi ya da kötü kendi eseri olduğunu idrak eden insanı ve yeteneklerini inkar etmektedir. Öyleyse, insanın bir madde yığını ya da kontrol edilen bir mekanik varlık olmadığı, bunların ötesinde, hayır ya da şerri gerçekleştirebilecek güce sahip olan ve özgür irâdesiyle ahlakî sorumluluk taşıyan bir canlı olduğu kabul edilmelidir.

Anahtar Kelimeler:

Kâdî Abdulcabbâr, İrâde, Sorumluluk, İnsan, Kudret

FACTORS OF WİLLPOWER AND FREEDOM OF WİLLPOWER ACCORDİNG TO AL-QADI ABD AL-JABBAR

Al-Qadı Abd al-Jabbar denies the argument about the human whose fate is assigned in advance as a passive being, as an entity who has the absolute willpower. This argument causes an idea that human has no ability to act with his own willpower and power so he is not responsible for his actions. Besides, this approach denies human and his abilities who knows his creation to serve for a purpose and his doings as his creations whether it is good or bad. In that case, it must be accepted that human is not a collection of matter or a mechanical entity which can be controlled, beyond these, he has the power of achieve good or bad and he carries the ethical responsibility with his own will.

Keywords:

Al-Qadı Abd Al-Jabbar, Willpower, Responsibility, Human, Power.,

PDF

___

Abdulcabbâr, Kâdî, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, tah.: George C. Anawati, nşr.: el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, Kahire 1962.
--------,Şerhu Usûli’l-Hamse, (tah.: Abdulkerim Osman), nşr.: Mektebetu’l- Vehbe, Kahire 1408/1988.
------,el-Muhtasar fî Usûli’d-Dîn, (Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhîd/I içinde), tah.: Muhammed Ammara, Daru’l-Hilal, Kahire 1971.
Akbulut, Ahmet, Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelâmî Problemlere Etkisi, İstanbul 1992.
Aydınlı, Osman, İslam Düşüncesinde Aklileşme Süreci, Ankara 2001. el-Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed, el-Fark Beyne’l-Fırak, tah.: Muhammed Muhiddîn Abdulhamîd, Beyrut 1993.
--------,el-Milel ve’n-Nihâl, tah.: Albert Nasri Nadir, Beyrut 1986.
Cengiz, Yunus, Kâdî Abdulcabbâr’ın Eylem Teorisi, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2010.
el-Cürcânî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid es-Şerif, et- Tâ’rifat, tah.: Abdurrahman Umeyrâ, Beyrut 1987.
Değim, Semih, Felsefetu’l-Kuder fî Fikri’l-Mu’tezile, Dâru’l-Fikri’l- Lübnânî, Beyrut 1996.
el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Kitâbu Makâlât’il-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, tas.: Helmut Rıtter, Daru’n-Neşr, Wiesbaden 1980.
------,Kitâbu’l-Luma, nşr.: Richard Mac Carty, Beyrut 1952.
İbrâhîm Yusuf, Hanım, Aslu’l-Adl inde’l-Mu’tezile, Kahire 1993.
İsfehânî,Ebu’l-Kâsım Râgıb, Müfredâtü Elfâzi’l-Kur’ân, Beyrut 1979.
Keskin, Halife, İslam Düşüncesinde Kader ve Kaza, Beyan Yayınları, İstanbul 1997.
------,İslam Düşüncesinde Bilgi Teorisi, Beyan Yayınları, İstanbul 1997.
el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Kitâbu’t-Tevhîd, tah.: F. Huleyf, İstanbul 1979.
Macit, Nadim, Eylem Değişim İlişkisinin Teolojik Yorumu, Samsun 2000.
Oğuz, Muhammed İhsan, İslam’da Kaza ve Kader, İstanbul 1993.
Öner, Necati, Felsefe Yolunda Düşünceler, İstanbul 1995.
Sâbûnî, Mâturîdîyye Akâidi, trc.: Bekir Topaloğlu, Ankara 2000.
Subhî, Ahmed Mahmud, Fî İlmil’l-Kelâm, Dirâsetün Felsefiyyetün li Ârâi’l-Fırakı’l-İslâmiyye fî Usûli’d-Dîn, Beyrut 1985.
eş-Şehristânî, Ebu’l Feth Muhammed b. Abdilkerim b. Ebî Bekr Ahmed, el-Milel ve’n-Nihâl, tah.: Abdülemir Ali Mehnâ-Ali Hasan Fâûr, Daru’l-Marife, Beyrut 1395.
Şeriati, Ali, İnsan, trc.: Şamil Öcal, Fecr Yay., Ankara 2008.
Ülken, Hilmi Ziya, Genel Felsefe Dersleri, Ankara 1972.
Turhan, Kasım, Bir Ahlak Problemi Olarak Kelâm ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri, İstanbul 1996.
Yeprem, M. Saim, İrâde Hürriyeti ve İmam Mâturîdî, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1997.
Yavuz, Salih Sabri, “İlahi İlim Bağlamında İnsan Hürriyeti, Gayb ve Gelecek”, EKEV Akademi Dergisi 2005, sayı: 22. ez-Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Huseynî el-Vâsıtî, Tâcü’l-Arus, Beyrut tsz. ez-Zeydî, Kâsım b. Muhammed Ali el-Mu’tezilî, Kitâbu’l-Esâs li
Akâidi’l-Ekyâs, tah.: Alber Nasri Nader, Beyrut 1985.