Suriye Maarif Müdürü Halil Kemal Bey Layihasının Osmanlı Diplomatiği Bakımından Değerlendirilmesi ve Transkripsiyonu

II.Abdulhamit Dönemi maarif müdürlerinden Halil Kemal Bey, 1886-1889 Tarihleri arasında üç yıl Halep maarif müdürlüğü yaptıktan sonra, Suriye maarif müdürlüğüne tayin olunmuştur. Buradan 1891 tarihinde Beyrut’a ve 1892 tarihinde de ikinci defa Suriye’ye atanmıştır. Halil Kemal Bey, bu layihayı ikinci Suriye maarif müdürlüğü sırasında 1892 tarihinde kaleme almıştır. Layihasında, Hatay’daki Sünni ve Nusayri toplumunun karşılıklı hataları dolayısıyla meydana gelen problemlere çözüm önerileri sunmuştur. Bu sorunların asıl kaynağının inançsal olmayıp bölge zenginlerinin ve ileri gelenlerin ekonomik kaygıları olduğunu ispatlamaya çalışmıştır. Bu layiha, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi kısmında, Yıldız Perakende Evrakı tasnifi içinde, Maarif Nezâreti Maruzatı bölümünde yer almaktadır. Defter şeklinde 6 sayfa olarak hazırlanan layiha için 1 sayfa da takdim yazısı kaleme alınmıştır. Halil Kemal Bey ve Layihası hakkında ayrı bir çalışma yapılmış olup bu çalışmada ise Layihanın Transkripsiyonu ve Osmanlı Diplomatiği bakımından değerlendirilmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Layiha, Transkripsiyon, Halil Kemal Bey, Maarif, Nusayri

Transcription of Syrian Maarif -Education- Director Halil Kemal Bey and its Evaluation in regard to Ottoman Diplomatics

Halil Kemal Bey, one of the Maarif -Education- Directors of Abdulhamid II, after working as the Maarif –Education- Director of Aleppo for three years between 1886-1889 was appointed to Syria Maarif –Education- Directorate. He, from there, was appointed to Beirut in 1891 and to Syria for the second time in 1892. Halil Kemal Bey wrote this layiha during his second Syrian Maarif –Education- Directorate in 1892. In his Layiha he offered solutions for the problems that occurred due to mutual faults of Sunni and Nusayri community in Hatay. He has tried to prove that the real source of these problems is not the religious beliefs but the economic concerns of the riches and prominent in the region. This layiha is included in the Ottoman Archives section of the Presidency State Archives, within the scope of the Maarif Nezâreti- Education Ministry- Maruzatı section within the Yıldız Perakende Document classification. One page presentation letter was written for layiha, which was prepared as 6 pages in notebook form. A separate study was conducted about Halil Kemal Bey and his Layiha.In this study the transcription of Layiha was made and evaluated in terms of Ottoman Diplomatics.

Keywords:

Halil Kemal Bey, Layiha, Transciription, Maarif, Nusayri,

PDF

___

B.O.A., BEO, 1358/101818
B.O.A, İ. MF. 10/20.
B.O.A. MF.MKT. 65/14.
B.O.A. MF.MKT. 609/50 s.2
B.O.A. MF.MKT. , 1208/76.
B.O.A. MF.MKT. , 1212/39, s.1.
BOA, Y.EE.d., 438/29, s.46.
B.O.A. , Y.PRK.MF.,2/57-1.
B.O.A. , Y.PRK.MF.,2/57-2,s.1-6.
İ.B.B. Atatürk Kitaplığı, Evraklar Kısmı, Demirbaş: Bel.Mtf. 54553.
Aktan A. (1995). Osmanlı Paleografyası ve Siyasi Yazışmalar. İstanbul: Osmanlılar İlim İrfan Vakfı.
Akyıldız A. (2003). Maârif-i Umûmiyye Nezâreti. İslam Ansiklopedisi. (C.27, ss. 273-274), Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
Çadırcı, M. (1991). Abdülhamit'e sunulan bir lâyiha heyet-i teftişiye'nin geşt ü güzâr eylemiş olduğu mahallerin ahvâliyle heyet-i mezkûrun harekâtı. OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), 2 , 413-485.
Çelik K. (2018). II. Abdülhamit’e sunulan bir layiha: 1880 tarihli Beyrut layihası, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(S.2), 345-362.
Çelikdemir M. (2019). Maarif müdürü Halil Kemal Bey ve Antakya Nusayrileri hakkındaki layihası. Hatay (Anavatana katılışının 80. Yıl armağanı), İstanbul: Hiper Yayın, s. 261-283.
Erdoğdu A. T. (1995) Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı, İdari Teşkilat Açısından, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi Dalı, İstanbul.
Gökbilgin M.T. (1992) Osmanlı paleografya ve diplomatik İlmi. İstanbul : Enderun Kitapevi.
Gökgöz, Y. ( 2007). II. Abdülhamit’e sunulan layihalar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara. Kütükoğlu M. S. (1988) Osmanlı belgelerinin dili (Diplomatik). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
Kütükoğlu M.S. (2003). Layiha. İslam Ansiklopedisi. (C.27, ss.116-117). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Kütükoğlu M.S. (2006). Mühür. İslam Ansiklopedisi. (C.31, ss.528-530). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Muşmal H. (2007). Konya vilayetinin imarı ve Islahı hakkında 9 Eylül 1880 tarihli bir layiha, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 17, s.119-134.
Oğuz M. (2007). II. Abdülhamit’e Sunulan Layihalar, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara.
Saylan K. (2016). II. Abdülhamid döneminde mahkemelerin ıslahına dair hazırlanan layihalar ve isimsiz bir layiha örneği, Karadeniz, 31, 265-278.
Uzunçarşılı İ. H. (1940). Osmanlı Devleti zamanında kullanılmış olan bazı mühürler hakkında bir tetkik. Belleten, IV(S.16), 495-544.