Şer’iyye Sicillerine Göre Ayıntab’da (Gaziantep) Ailenin Demografik Yapısı: Eş ve Çocuk Sayıları (1839-1876)

Tanzimat, Osmanlı toplumu açısından büyük değişim ve dönüşümlerin başlangıcı sayılsa da bu; ilkin daha ziyade merkezi bir çerçevede idari alanda gerçekleşmiştir. Dolayısıyla merkezde başlayan uygulamaların Osmanlı taşrasında, yüzlerce yıllık gelenek ve dini inançlar çerçevesinde oluşan aile yapısı üzerinde fazla bir etkisinin olduğu söylenemez. Özellikle evlilik konusunda başlık parası ve kadının ailesine verilen çeşitli hediyeler gibi dini hükümler dışındaki uygulamalar, tüm yasaklara rağmen devam etmiştir. Bu çalışmada, Tanzimat Dönemi’ninde (1839-1876) parçası olduğu Osmanlı Devleti’ndeki genel aile yapısı ile aşağı yukarı aynı özellikleri yansıtan Ayıntab’da ailelerin eş ve çocuk sayılarının tespit edilmesi ve çıkan sonuçların hem Osmanlı Devleti’nin genel aile yapısıyla hem de kaza ile ilgili daha önce yapılan çalışmalarla karşılaştırılması amaçlanmıştır. Konu, kaza merkezinde meskun olan Müslim-gayrimüslim topluluklarara ait ve dönemi kapsayan 144 ile 148 nolu beş adet sicilde yer alan toplam 282 adet tereke kaydı ile sınırlandırılmıştır. Kaynakların değerlendirilmesi sonucunda Ayıntab’da çok eşlilik oranları tespit edilmiş ve bunun nedenleri üzerinde durulmuştur. Çocuk sayılarında ise Müslüman aileler ile gayrimüslim ailelerin çocuk sayıları ayrı ayrı tespit edilerek gruplar arasında farklılıklar ve ortalama her ailenin sahip olduğu çocuk sayıları değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ayıntab (Gaziantep), Tanzimat, Aile

Demographic Family Structure in Ayıntab (Aintap) according to Court Records: Number of Spouses and Children (1839-1876)

Even though Tanzimat was considered as a great the turning point for Ottoman society, it was initially embodied in a more central frame in administrative circles. Thus, these practices initially started in the center could hardly had any remarkable effect on family structure kneaded by centuries of traditions and religious beliefs in Ottoman rural areas. Especially, except religious verdicts, marital traditions such as bride token and the gifts given to bride’s family were carried on despite all prohibitions. This study primarily aims to investigate the number of spouses and children in Ayıntab which was a perfect sample of traditional Ottoman family structure in Tanzimat period (1839-1876). Secondarily, this study also targets to compare the results with previous related studies in Ayıntab and general structure of Ottoman family in the period. The topic was limited by 282 estate records found in 5 court records numbered as 144 and 148 covering the period in the city center populated by Muslims and non-Muslims. The results revealed polygamy rates in Ayıntab and its reasons were discussed. Regarding number of children, any significant difference between Muslim and non-Muslim were also investigated by scrutinizing average number of children families had.

Keywords:

Ayıntab (Aintap), Tanzimat, Family,

PDF

___

144 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili.
145 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili.
146 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili.
147 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili.
148 Nolu Gaziantep Şer’iyye Sicili.
Salnâme-i Vilâyet-i Haleb. (H.1300). Haleb: Haleb Vilâyeti Matbaası.
Salnâme-i Vilâyet-i Haleb. (H.1308). Haleb: Haleb Vilâyeti Matbaası.
Akpolat, M. S. (2010). Gaziantep kalesi. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
Akyüz, Y. (2013). Türk eğitim tarihi. Ankara: Pegem Akademi.
Aydın, M. A. (2001). Türk hukuk tarihi. İstanbul: Beta Basım.
Can, M. (1991). Hukuk ve nikâh. Türk aile ansiklopedisi. Cilt 3, ss.789-795. Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
Canbakal, H. (2009). 17. yüzyılda Ayntâb Osmanlı kentinde toplum ve siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları.
Cin, H. ve Akgündüz, A. (2011). Türk hukuk tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Darkot, B. ve Dağlıoğlu, H. T. (1961). Ayıntab. İslam ansiklopedisi. Cilt 2, ss.64-67. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
Demirel, Ö., Gürbüz, A. ve Tuş, M. (1992). Osmanlılarda ailenin demografik yapısı. Sosyo-kültürel değişme sürecinde Türk ailesi. Cilt 1, ss.97-161, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
Eroğlu, C., Babuçoğlu, M. ve Köçer M. (2007). Osmanlı vilâyet salnâmelerinde Halep. Ankara: Global.
Erten, H., (2001). Konya Şer’iyye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (XVIII. Y.Y. İlk Yarısı). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Faroqhi, S. (2010). Osmanlı kentleri ve kırsal hayatı. (E. S. Özcan, Çev.), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Gökhan, İ. (2000). Gaziantep ve yöresinin Osmanlı hakimiyetine geçmesi. Y. Küçükdağ (Ed.), Osmanlı döneminde Gaziantep sempozyumu. ss.59-65, Gaziantep: Arsan Basım.
Kurt, A. (2013). Bursa sicillerine göre Osmanlı ailesi (1839-1876). Ankara: Sentez Yayıncılık.
Ortaylı, İ. (1991). Osmanlı toplumunda ailenin yeri”. Türk aile ansiklopedisi. Cilt 1, ss.74-79. Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
Ortaylı, İ. (2009). Osmanlı toplumunda aile. İstanbul: Timaş Yayınları.
Özdeğer, H. (1988a). 1463-1640 yılları Bursa şehri tereke defterleri. İstanbul: Bayrak Matbaacılık.
Özdeğer, H. (1988b). Onaltıncı asırda Ayıntâb livâsı. İstanbul: Bayrak Matbaacılık.
Özdeğer, H. (1996). Gaziantep. TDV İslam ansiklopedisi. Cilt 13. ss.466-469. İstanbul: TDV Yayınları.
Öztürk, H. (1991). Türklerde aile ve ahlâk telâkkileri. Türk aile ansiklopedisi. Cilt 1, ss.12-21 Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
Şıvgın, H. (1997). 19. yüzyılda Gaziantep. Ankara: Gaye Matbaacılık.
Tabakoğlu, A. (1992). Osmanlı toplumunda aile. Sosyo-kültürel değişme sürecinde Türk ailesi. Cilt 1. ss.92-96. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
Tabakoğlu, A. (2003). Türk iktisat tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Türkdoğan, O. (1991). Aile sosyolojisi modeli. Türk aile ansiklopedisi, Cilt 1, ss.24-36. Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
Türkdoğan, O. (1992). Türk ailesinin genel yapısı. Sosyo-kültürel değişme sürecinde Türk ailesi. Cilt 1, ss.29-66. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
Üçok, C., Mumcu, A. ve Bozkurt, G. (1996). Türk hukuk tarihi. Ankara: Savaş Yayınevi.
Yazan, Ü. M. (1991). İslam’da aile ve çağdaş İslam ülkelerinde aile yapısı. Türk aile ansiklopedisi. Cilt 1, ss.62-7. Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
Çakır, İ. E. (2010). 16. yüzyılda Ayntab şehrinde ailenin demografik yapısı (1539-1576). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt 9(1), ss. 1-17.
Eyce, B. (2000). Tarihten günümüze Türk aile yapısı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler MYO Dergisi, (4), ss. 223-243.
Kıvrım, İ. (2007). XVII. yüzyılda Gaziantep şehrinde ailenin oluşumu (1650–1700). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (22), ss. 357-392.
Öksüz, M. (2005). 18. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon kadı sicillerinde aile kurumunun oluşumuna yönelik kayıtlar. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. (7), ss. 45-59.
Selvi Ünlü, T. (2009). Bir İskeleden Liman Kentine Doğu Akdeniz’in Önemli Bir Limanı Olarak On Dokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Mersin’de Mekansal Gelişim. Planlama Dergisi. Cilt 3(4), ss. 5-26.
Şahin, Z., (2012), 1839-1841 Yıllarında Osmanlı Ailesi: Sivas Örneği. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi. Cilt 1(1), ss. 1295-1304. Tezler
Çınar, H. (2000). 18. yüzyılın ilk yarısında Ayıntab Şehri’nin sosyal ve ekonomik durumu. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.