HALİDE EDİB’İN “HAMLET”İ: İNGİLİZ EDEBİYATI SEMİNER MESAİSİNDEN SHAKESPEARE KÜLLİYATI

William Shakespeare’in trajediyi işlediği ve en etkileyici oyunlarından biri olan Hamlet bir çok kez Türkçeye tercüme edilmiş ve yayımlanmıştır. İstanbul Üniversitesi İngiliz Edebiyatı Seminerinin bir parçası olarak oluşturulan, Halide Edib Adıvar ve öğrencisi Vahit Turhan’ın 1941 yılında yaptığı Hamlet çevirisi ise, çevirinin yanı sıra bilgilendirici ek bir bölümle okura daha çok eğitici bir eser özelliğiyle ulaşmaktadır.  Kaynak metnin yazarından, esere, metnin karakter analizine kadar detaylı bilgilerin de yer aldığı çeviri eser bir “külliyat” olarak hazırlanmıştır. Hamlet’in o dönemde yapılan diğer çevirilerinden farklı olarak çevirmenler “bir mukaddime ile notlar” eklemişlerdir. Bunun yanı sıra çeviriye yazdıkları “ilk söz”, kullandıkları “dipnotlar” ve çeşitli çeviri stratejileriyle de özellikle Türkçeye özgü ifadeleri seçerek görünür olmayı tercih etmişlerdir denebilir. Hamlet çevirisinden öte okura, yazar Halide Edib’in “Hamlet” eseri izlenimi verildiği düşünülmektedir. Halide Edib çevirmen kimliğinin yanı sıra yazar kimliği ile de metni şekillendirmektedir. Okurun çeviri eseri okumadan önce eserin yazıldığı dönem, yazar, karakterler, metin içi göndermeleri okuyarak bilgisel yönden donanımlı bir hale gelmesi beklenmektedir. Dolayısıyla çeviride okurun metni yeterince anlamasını engelleyecek bir ihtimal bu şekilde ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada özgün metnin çevirisi dışında çeviri esere çevirmenler tarafından eklenen yan metinler (ilk söz, mukaddime ve dipnotlar) Gérard Genette’in metinlerarası ilişkileri açıklamak için önerdiği “Metinsel-Aşkınlık Kuramı”nda bahsettiği yan-metinsellik (paratextuality) temelinde ele alınacaktır. Yan metinlerin eserin çevrilmek için seçilmesinin nedenlerini ortaya koyduğu düşünülmektedir. Bu çalışmanın kuramsal temelini ise Gideon Toury’nin norm ve kısıtlamaları esas alan, erek odaklı kuramı oluşturacak ve çalışmada “Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü” (“The Nature and Role of Norms in Translation”) başlıklı makalesi esas alınacaktır. Yan metinsel öğeler ile çeviri sürecini yönlendiren normlar tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu kapsamda özgün metnin, yan-metinler ve çeviri metin sayesinde nasıl bir “Külliyat”a dönüştüğü üzerinde durulacaktır. Çeviri çözümlerinden örnekler alınarak, “ilk söz” ve “mukaddime”de yer verilen öncül normların ve süreç öncesi normların ne derece uygulandığı belirlenecektir. Bu bağlamda bu çalışmanın amacı “yan-metinsel öğeler” sayesinde çevirmenin yazar kimliği ile metni nasıl şekillendirdiğini göstermek olacaktır.

HALİDE EDİB’S “HAMLET”: COMPLETE WORKS OF SHAKESPEARE IN ENGLISH LITERATURE SEMINAR WORK

Hamlet which is a typical Shakespearean tragedy and which is one of the most fascinating plays of him has been translated into Turkish many times and published by different publishing houses. Translation of Hamlet by the author and translator Halide Edib Adıvar and her student Vahit Turhan (1941) reaches to the reader as a kind of an educative text with its informative introduction part in addition to the translation. Translation which also included detailed information about the author, the main text and the character analysis was prepared as “a complete work” (külliyat). Translators added notes within an introduction part (mukaddime) as distinct from other translations at that period. Besides, it can be said that by choosing Turkish words specifically and adding “preface” (ilk söz), “endnotes” and using various translation strategies, they preferred to be more visible. It’s thought that the impression of reading Halide Edib Adıvar’s Hamlet is given to the reader in addition to reading the translation of Hamlet. Halide Edib Adıvar shapes the text with both her translator and author identity. It’s expected from the readers that, they would become equipped with the period, the author, characters and intertextual references by reading these paratexts. Thus it was tried to avoid any probability of not being comprehended by the reader in that way. In this study, paratexts (introduction, preface and endnotes) that were added to the main text apart from the translation will be handled with paratextuality based on Gérard Genette’s Transtextual Theory. Paratexts are thought to present the reason of why the source text has been selected. Accordingly the theoretical side of this study is based on Gideon Toury’s theory about norms and limitations and his article of “The Nature and Role of Norms in Translation” will be used at this study. Norms that rules the translation process will be tried to be identified by using paratexts. Within this scope, how the source text was transformed to “a complete work” by using paratexts and target text will be discussed. Through getting samples from translation solutions, initial and preliminary norms which were placed in “preface” (ilk söz) and “introduction” (mukaddime) will be specified. In this regard the aim of this study is to show how the text can be shaped by the author identity of the translator with paratexts.

___

  • Bengi-Öner, Işın (2001). Çeviri Kuramlarını Düşünürken, İstanbul: Sel Yayıncılık.
  • Edib, H., Turhan, V. (1941). Hamlet. İngiliz Edebiyatı Seminer Mesaisinden Shakespeare Külliyatı No:1. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Neşriyatından No.155. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası
  • Edib, H, (1942). Tenkidi Tenkid. Tercüme. (19 Temmuz 1942) sayı: 14 Cilt: 3 Maarif Vekilliği Neşriyat Müdürlüğü, Ankara: Maarif MatbaasıNutku, Ö . (1972). Çağdaş Hamlet. Tiyatro AraştırmalarıDergisi,.3, 107-118
  • Paker, S. (1986). Türkçe’de ilk Hamlet çevirileri (Saliha Paker, Türkiye’de Hamlet, New Comparison, No.2 1986, Londra ss 89-105 – Metis Çeviri s 20 İngilizceden çeviren Güzin Özkan)
  • Shakespeare ,W. (1999). The Tragedy of Hamlet, Prince of Denmak electronic source. 17 Ekim 2017 tarihinde https://www.w3.org/People/maxf/XSLideMaker/hamlet.pdf sitesinden alınmıştır.
  • Venuti, L. (1995). Translator’s Invisibility: A History of Translation. London and New York: Routledge.