ORHUN ABİDELERİNDE GEÇEN "iniygünüm"KELİMESİNİN ANLAMI ÜZERİNE

İlk yazılı metinlerimizdeki Köktürk yazısının anahtarı Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen tarafından bulunmuş (25 Kasım 1893), böylece ilgili metinlerin çözümlenmesi çalışmaları da hız kazanmıştır. Wilhelm Radloff'un ilk neşri ve Thomsen yayınıyla ivme kazanan bu uzun tarihî süreçte, başta Orhun Abideleri olmak üzere, Köktürk yazısı ile taşlara yazılmış irili ufaklı metinlerin transkripsiyonları yapılmış ve hedef dildeki anlam karşılıkları verilmiştir. Bu okuma, anlamlandırma ve yorumlama çalışmalarında araştırıcılar tarafından bazen bir kelime ya da ibare üzerinde farklı görüşler ortaya atılmış; önemli düzeltmelerde bulunulmuştur. Yüzyılı aşkın süredir yapılan bu değerli çalışmalar, Türkçenin eski metinlerinin okunması ve anlamlandırılmasında büyük bir mesafe kat edilmesine yardımcı olmuş, ileride yapılacak çalışmalara ışık tutmuştur. Bu yazıda da, Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında geçen "iniygünüm veya ini yigünüm" kelimesi üzerinde durulacaktır. İlgili kelime, Köktürk kağanlığının hiyerarşik düzeni içinde, birinci derecede seslenilen veya zikredilen kişi ya da kişilerin kimler olduğunu gösterir; bu bakımdan da doğru anlamlandırılması oldukça önemlidir

On the Meaning of the Word "iniygünüm" Exists in the Orkhon Inscriptions

The key of the Kokturk writing in our first script had been found by Danish scholar Vilhelm Thomsen (November 25th, 1983); thus, the studies of the analysis of the relevant texts accelerated. In this long historical process accelerated by Wilhelm Radloff's first broadcast and Thomsen's publication, the transcriptions of Orkhon inscriptions in particular, and texts in various sizes written in Kokturk lettering on stones had been executed and equivalents of the meaning in the target language were given. In this reading, sense-making and interpretation studies, the researchers have brought forward different ideas on a phrase or sometimes on a word and made significant corrections. These valuable studies conducted for over a century play a crucial role in being read and given the meaning of the old texts of Turkish and shed light on future studies. In this article, the word "iniygünüm or ini yigünüm" current in the Köl Tigin and Bilge Kagan inscriptions will be dwelt on. The relevant word shows first-person singular or first-person plural in the hierarchic regime of Kokturk's Khaganate ; therefore, correct meaning is very important

PDF

___

ABDURAHMANOV, G. - RUSTEMOV, A. (1982), Kadimgi Turkiy Til, Taşkent.
ALTAYLI, Seyfettin, (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: MEB.
ARIKOĞLU, Ekrem, (2007), "Tuva Türkçesi", Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları, s.1149-1228.
AYDAROV, Gubeydulla, (1990), Orhon Eskertkişterini? Teksi, Almatı.
AYDIN, Erhan, (2007), "Eski Türk Yazıtlarının Yazılışı ve Dikilişi Üzerine", Gazi Türkiyat, Ankara, s. 149-158.
BERTA, Árpád, (2004), [Szavaimat jól halljátok, Szeged 2004], Sözlerimi İyi Dinleyin... Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını (Çev. Emine YILMAZ), Ankara: TDK Yayınları, 2010.
CLAUSON, Sir Gerard, (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
ERCİLASUN, Ahmet Bican, (1985), "Başlangıcından XIII. Yüzyıla Kadar Türk Nazım ve Nesri / Bengütaş Edebiyatı", Büyük Türk Klâsikleri, İstanbul, s.56-78.
ERCİLASUN, Ahmet Bican, (1990), "Köl Tigin Yazıtı Bir Nutuk Metni Midir?", TDAY, Ankara, s.31-39.
ERGİN, Muharrem, (1991), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
ERSOY, Feyzi, (2011), Çuvaş Türkçesi Grameri Ankara: Gazi Kitabevi.
GABAİN, A. von., (1988), Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet AKALIN), Ankara: TDK Yayınları,
GRÖNBECH, K., (1995), Türkçenin Yapısı, (Çev. Mehmet AKALIN), Ankara: TDK Yayınları.
HAMZAYEV, M. Y., (Red.) (1962), Türkmen Diliniñ Sözligi, Türkmenistan SSR İlimler Akademiyası Neşri, Aşgabat.
İNAN, Abdülkadir, (1956), "Türk Etnolojisini İlgilendiren Birkaç Terim - Kelime Üzerine", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 179-195.
KAFESOĞLU, İbrahim (1997), Türk Millî Kültürü, İstanbul: Ötüken.
KAYA, Ceval, (1998), "Köl Tigin Yazıtının Güneydoğu Yüzünde Taygun mu Yoksa Ataygun mu Okunmalı?", İlmî Araştırmalar 6, İstanbul, s. 171-179.
KİRİŞÇİOĞLU, M. Fatih, (1999), Yakut (Saha) Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
KOCA, Salim, (2003), Türk Kültürünün Temelleri, II. Cilt, Ankara: Kültür Yayınları.
KONONOV, A.N., (1969), "İsimlerin ve Sıfatların Küçültme Şekilleri ve Söz Yapımı", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1968, s. 81-88.
Lİ, Yong-Song, (1999), Türk Dillerinde Akrabalık Adları, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 15, İstanbul: Simurg.
NADELYAYEV, V.M., vd., (1969), Drevnetyurskiy Slovar´, Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
ORKUN, Hüseyin Namık, (1994), Eski Türk Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
OSAWA, Takashi, (2011), "Türk Bilge Kağan Tahta Oturduğunda Kim Tölis Şad İdi", Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 26-29 Mayıs 2010, Bildiriler Kitabı (Ed. Ülkü Çelik Şavk), Ankara, s.611-628.
ÖNER, MUSTAFA, (2007), "Tatar Türkçesi", Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları, s.679-748.
PEKACAR, Çetin, (2007), "Kumuk Türkçesi", Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları, s.939-1008.
RADLOFF, W., (1894), Die alttürkischen Inschriften der Mongolei, St. Petersburg.
RECEBOV, Ebulfez - MEMMEDOV, Yunis (1993), Orhon-Yenisey Abideleri, Bakı.
SERTKAYA, Osman Fikri - Sartkocaulı, Harcavbay (2001), "Hoyto-Tamir (Moğolistan)'dan Yeni Yazıtlar (Ön Neşir)", TDAY Belleten - 2000, Ankara: TDK, s. 313-346.
SERTKAYA, Osman Fikri (2008), "Çince ? Tay 'Büyük' Kelimesi İle Yapılan Damla, Dayı, Teyze ve Dede Kelimeleri Üzerine", Türk Dili, S.680, Ankara, s. 150-159.
ŞÜKÜRLÜ, Elisa, (1993), Gädim Türk Yazılı Abidelerinin Dili, Bakı: Maarif Neşriyyatı.
ŞÜKÜROV, E. C. - MEHERREMOV, A. M., (1976), Gädim Türk Yazılı Abidelerinin Dili, Bakı.
TAŞAĞIL, Ahmet, (2011), "Çin Kaynaklarına Göre Köl Tigin Yazıtının Dikilişi Hakkında Bir Değerlendirme", Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 26-29 Mayıs 2010, Bildiriler Kitabı (Ed. Ülkü Çelik Şavk), Ankara, s.775-785.
TEKİN, Talât, (1968), A Grammar of Orkhon Turkic, Bloomington, Talât TEKİN, Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, 2000.
TEKİN, Talât, (1988), Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
THOMSEN, V., (1993), Orhon ve Yenisey Yazıtlarının Çözümü, İlk Bildiri - Çözülmüş Orhon Yazıtları, (Çev. Vedat KÖKEN), Ankara: TDK Yayınları.
UYGUR, C. Vedat, (2007), "Karakalpak Türkçesi", Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları, s.543-622.
YAZICI ERSOY, Habibe (2007), "Başkurt Türkçesi", Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları, s.749-810.
YAZICI ERSOY, Habibe (2011), "Başkurt Türkçesinde Aile Ve Akrabalık İsimlerinde Kullanılan -y Biçimbirimi", Türkbilig, 2011/21: 87- 112.
YAZIKSIZ, Necib Asım, (1925), Orhun Abideleri, İstanbul: Maarif Vekâleti Neşriyatı.
YÜKSEL, Zühâl, (2007), "Kırım Tatar Türkçesi", Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. ERCİLASUN), Ankara: Akçağ Yayınları, s.811-882.