Sona Ermiş veya Geçersiz Sözleşmelerde Tarafların İfa Etmiş Oldukları Edimlerin İadesi

Bir hukuki ilişkisi çerçevesinde taraflarca ifa edilmiş edimlerin tasfiyesinden bahsedilebilmesi için öncelikle aradaki ilişkinin baştan itibaren geçersiz veya geriye etkili olarak ortadan kalkmış olması gerekir. Böyle bir durum sözleşmenin kuruluşu aşamasında bir sakatlık sonucu batıl olması veya irade sakatlıklarında iptal hakkının kullanılması ile ortaya çıkabileceği gibi sözleşmenin ifa aşamasında “temerrüd, ayıp, kusursuz ifa imkânsızlığı” gibi bir sebepten de kaynaklanabilir. Böyle baştan veya sonradan geçersiz kılınmış bir hukuki ilişkilerde tarafların önce- den vermiş oldukları edimlerin tasfiyesinin nasıl yapılacağını düzenleyen özel hükümler bulunmamaktadır. Mevcut hukuk sistemiminde taraflar arasında önceden bir hukuki ya- kınlaşma olup olmadığı, bir sözleşme ilişkisi kurulmuş olup olmadığı dikkate alınmadan tüm tasfiye talepleri “sebepsiz zenginleşme, haksız zilyedin iade borcu ve vekâletsiz iş görme hükümleri” çerçevesinde değerlendirilmektedir. Oysa bu hükümler önceden hu- kuki bir yakınlaşma bulunan taraflar arasındaki verilmiş edimlerin iadesinde yani tasfiye- de yetersiz kalmakta ve menfaat dengelerini zedelemektedir. Özellikle sebepsiz zengin- leşme hükümleri çerçevesinde iade talebinin 2 yıl gibi çok kısa bir sürede zaman aşımına (BK m. 82) uğradığı dikkate alındığında adil olmayan sonuçlara sebebiyet vermektedir. Bu durum öğretide haklı olarak eleştirilmiş ve hukuki adaleti sağlamak amacıyla farklı görüşler belirmiştir. Bunlardan en bilineni ve artık hem İsviçre Federal Mahkemesi hem de Yargıtay tarafından kabul edileni “bir tarafın sözleşmeden dönmesi halinde sözleş- menin sona ermeden tasfiye amacıyla devam edeceğini” ve dolayısıyla da tasfiyenin de sözleşme hükümlerine göre yapılacağını savunan “yeni dönme/dönüşüm teorisi”dir. Bu şekilde tasfiye ilişkisine sözleşme hükümlerinin uygulanmasının sadece “sözleşmeden dönme” haline hasredilmeyip diğer tasfiye ilişkilerine de genişletilmesi yönünde bir eği- lim de söz konusudur. Tarafların geçerli bir ilişkinin mevcudiyetine güvenerek yaptıkları ifaların iadesinin de sözleşme hükümleri çerçevesinde olması savunulmaktadır. Kanaatimizce de tasfiye ilişkisinin sözleşmeden dönen açısından sözleşme hüküm- lerine tabi olması diğer taraftan mesela hile sebebiyle sözleşmenin iptal edilmesi halinde ise sebepsiz zenginleşme hükümlerine tabi olması hukuki adaleti zedeler. Sözleşmenin geçersizliği ister temerrüd dolayısıyla sözleşmeden dönme sonucu olsun ister irade sa- katlığı veya şekle aykırılık gibi kesin hükümsüzlük sebeplerinden kaynaklansın sonuçta tasfiye ilişkisinin tarafları arasında önceden bir hukuki yakınlaşma bulunmaktadır ve bu hallerin tümünün aynı hukuki rejime tabi olması hukuki güvenlik açısından önemlidir. Geçersiz de olsa bir sözleşme çerçevesinde değiş tokuş edilen edimlerin yine aynı men- faat dengeleri dikkate alınarak iade edilmesi gerekir.

Restitution in Failed Contracts

Parties of an invalid or annulled contract have to give back the performances obtained from the other party in the course of this relationship. There are no special provisions regulating the liquidation of such performances arising from invalid contracts. Liquidations without taking into consideration the existence of an affiliation between parties are mostly subject to the provisions such as “unjustified enrichment”, “duty of restitution of the unjust possessor” and “acting without authority”. Those provisions are insufficient for the cases where there have been affiliation/relation between parties. Especially the short prescription period of 2 years for unjustified prescription (Code of Obligations art. 82) drags the conflict to unjust and unacceptable solutions. Such a solution rightfully criticized and made way to new theories. One of the well-known and almost unanimously accepted legal opinion is called “new revocation theory” which argues that contractual provisions would apply for the liquidation of the performances executed during a contract which has later been revoced. Additionally it has also been mostly accepted that contractual prescription would apply for reclaims in the case of invalidity due to impossibility of performances without fault (Code of Obligations art. 136). Those new theories recently seem to spread in scope and it has been argued that the contractual provisions should apply also to the liquidation of all invalid contracts. In all the cases of invalidity of the contract, either due to impossibility of performance or due to defective intention etc. there is a close relation between the parties of the liquidation claim. Since in all those cases of invalidity the legal interest of the parties to the liquidation claim are in the same direction, the conflict should be handled evenly. Thus the issue needs to be codified urgently in order to meet the needs and to balance the interest of the parties.

___

AKÇURA KARAMAN Tuba, Üreticinin Ayıplı Ürününün Sebep Olduğu Zararlar Nedeniyle Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluğu, İstanbul 2008, s. 78-82.).

AYİTER Kudret, Medeni Hukukta Tasarruf Muameleleri, Ankara 1953 (atıf: Ta- sarruf).

AYİTER Nurşin, Eşya Hukuku, Ankara 1977 (atıf: Eşya Hukuku 1977)

BURCUOĞLU Haluk, Paranın Başkasının Parası ile Karışması Üstüne Bir Dene- me, Prof. Dr. Faruk Erem’e Armağan, Ankara 1999.

BUZ Vedat, “Sözleşmede Kararlaştırılandan Fazla İfa Halinde İade Talebinin Hu- kuki Dayanağı”, XXI. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararaları Sempozyumu 9-10 Aralık 2005, Banka Ticaret Araştırma Ens- titüsü, Ankara 2006 (atıf: Fazla ifa halinde iade).

BUZ Vedat, “Akamete Uğrayan Sözleşme İlişkilerinin Tasfiyesi”, Rona Serozan’a Armağan Cilt I, İstanbul 2010, s. 611- 661 (atıf: Akamate uğra- yan sözleşme ilişkileri).

BUZ Vedat, Borçlu Temerrüdünde Sözleşmeden Dönme, Ankara 1998 (atıf: Borçlu Temerrüdü).

CANSEL Erol, Türk Menkul Rehni Hukuku, C. I Teslim Şartlı Menkul Rehni, Ankara 1967 (atıf: Menkul Rehni).

CHAPPUIS Benoit, Commentaire Romand, Code des obligations I, Art. 1-529 CO, 2e edition 2012 (edité par: Luc Thévenoz/Franz Werro) (atıf: Commentaire Romand).

CHAPPUIS Christine, «L’enrichissement illegitime écarté par le contrat», L’évolution récente du droit des obligations : travaux de la journée d’étude organisée à l’Université de Lausanne le 10 février 2004, CEDIDAC, s. 27-40 (atıf: L’enrichissement ille- gitime)

EDİS Seyfullah, “Menkullerde mülkiyetin intikali hususunda illiyet prensibi”, AÜHFD, Cilt XIV, Sayı 1-4 1957, Ankara 1959, ss. 278-300.

ERGÜNE Mehmet Serkan, Hukukumuzda Taşınır Rehninin, Özellikle Teslime Bağlı Taşınır Rehninin Kuruluşu, İstanbul 2002.

ERGÜNE Mehmet Serkan, “Reform Sonrası Alman Medeni Kanununda İmkan- sızlık Halleri ve Sonuçları”, İÜHFM, C. LXII, S.1-2, 351-380, 2004 (atıf: Alman MK).

EREN Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2015 (atıf: Borçlar Ge- nel).

ESENER Turhan/GÜVEN Kudret, Eşya Hukuku, Genişletilmiş 5. Baskı, Ankara 2012.

FEYZİOĞLU Feyzi, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, II, İstanbul 1976.

GÜRSOY Kemal/EREN Fikret/CANSEL Erol, Türk Eşya Hukuku, Gözden ge- çirilmiş ikinci bası, Ankara 1984.

HATEMİ Hüseyin/SEROZAN Rona/ARPACI Abdülkadir, Eşya Hukuku, İstan- bul 1991.

KIRCA Çiğdem, Bilgi Vermeden Dolayı Üçüncü Kişiye Karşı Sorumluluk, An- kara 2004.

KOCAYUSUFPAŞAOĞLU Necip, Kocayusufpaşaoğlu/Hatemi/Serozan/Arpacı, Borçlar Hukuku Genel Bölüm Birinci Cilt, Prof. Dr. Necip Ko- cayusufpaşaoğlu Borçlar Hukukuna Giriş, Hukuki İşlem, Söz- leşme, İstanbul 2008 (atıf: Cilt I Giriş).

LARENZ Karl, Lehrbuch des Schuldrechts, Band I, Allgemeiner Teil, 14. Auflage, München 1987 (atıf: SR I).

LEEMANN Hans, Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Sachenrecht, II. Abteilung, Art. 730-918, Bern 1925.

OFTINGER Karl / BAER Rolf, Kommentar zum Schweizerishen Zivilgezetz- buch, Band IV: Das sachenrecht, Abteilung 2/c, Zurich 1981, Art. 884.

MEIR-HAYOZ Arthur, Berner Kommentar zum Schweizerishen Privatrecht, Band IV: Das Schenrecht, 1. Abteilung, 1. Teilband, Systema- tischer Teil und Allgemeine Bestimmungen, Bern 1981, N. 88.

OĞUZMAN Kemal/SELİÇİ Özer/OKTAY-ÖZDEMİR Saibe, Eşya Hukuku, 19. Baskı, İstanbul 2016.

OĞUZMAN Kemal/ÖZ M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.1, 11. Bası, İstanbul 2013 (atıf: C.1). OĞUZMAN Kemal/ÖZ M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.2, 9. Bası, İstanbul 2012 (atıf: C.2).

OĞUZMAN Kemal/BARLAS Nami, Medeni Hukuk, Giriş – Kaynaklar – Temel Kavramlar, 14. bası, İstanbul 2006. ÖZ M. Turgut, Öğreti ve Uygulamada Sebepsiz Zenginleşme, İstanbul 1990 (atıf: Sebepsiz Zenginleşme).

ÖZ M. Turgut, 331 İş Sahibinin Eser Sözleşmesinden Dönmesi, İstanbul 1989 (atıf: Eser Sözleşmesinden Dönme).

ÖZ Turgut, “Borçlu Temerrüdünde Sözleşmeden Dönmenin Bu sözleşme gere- ğince Kazanılmış ayni haklara etkisi ve klasik dönme kuramı ile yeni dönme kuramının kısa bir karşılaştırmalı eleştirisi”, MHAD 1985, ss. 131-172 (atıf: Borçlu temerrüdü).

PIOTET Paul, Culpa in contrahendo et responsabilité précontractuelle en droit privé suisse, Berne 1963 (CİC).

PIOTET Paul, «La responsabilité précontractuelle, spécialement du fait d’autrui», Paul Piotet Contributions choisies, Recueil offert par la Faculté de droit de l’Université de Lausanne à l’occasion de son 80éme anniversaire, Genève, Zurich 2004, s. 722 (atıf: Responsabilité précontractuelle).

SAYMEN Ferit/ELBİR Halid, Türk Eşya Hukuku (Ayni Haklar), 1954 İstanbul (atıf: Ayni Haklar 1954).

SCHMIDLIN Bruno, «Le sort du contrat résolu ou annulé : l’effet ex tunc ou la liquidation du contrat par la in integrum restitutio», Mélanges en l’honneur de Carlo Augusto Cannata, Bale-Genève-Munich 1999.

SCHÖNLE Herbert, «La bonne foi dans les relations entre particuliers», Droit des Obligations et Droit Bancaire, Etudes, Bale/Francfort-sur- le-Main 1995.

SCHWARZ Andreas B., Borçlar Hukuku Dersleri (çev. Bülent Davran), I. Cilt, İstanbul 1948, s. 283.

SEROZAN Rona, “Mülkiyeti saklı tutma anlaşması ve Teminaten Temlik”, Edo- ğan Moroğlu’na 65. Yaş günü Armağanı, İstanbul 2001, s. 987- 1014.

SEROZAN Rona, Eşya Hukuku I, Eşya Hukukunun Temel Kavramları ve İlkele- ri Taşınır Eşyada: Zilyedlik-Mülkiyet-İntifa-Rehin Uygulama Çalışmaları, İstanbul 2014 (atıf: Eşya Hukuku I).

SEROZAN Rona, “Teferruat Niteliğindeki Eşyanın Hukuki Rejimi”, İÜHFM, C.XLI, S. 1-2, İstanbul 1975, ss. 235-253 (atıf: Teferruat).

SEROZAN Rona, “Taşınır Eşya Mülkiyeti Devrinde: Ayni Tasarruf Sözleşmesinin Borçlanma Sözleşmesinden Ayrılığı ve Soyutluğu” Prof. Dr. Tahir Çağa’nın Anısına Armağan, İstanbul 2000, ss. 396-412 (atıf: Tasarruf Sözleşmesi).

SEROZAN Rona, Kocayusufpaşaoğlu/Hatemi/Serozan/Arpacı, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, 3. Cilt: İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme, Ek: Uygulama Çalışmaları, İstanbul 2016 (atıf: İfa).

SEROZAN Rona, “Sözleşme İlişkisinin Çözülmesi: Sözleşme Gereğince Elde Edilmiş Edimi Geri Verme Yükümü”, Kocayusufpaşaya Arma- ğan, Ankara 2004 (kısaltma: Geri Verme Yükü).

SEROZAN Rona, Sözleşmeden Dönme, İstanbul 2007 (atıf: Sözleşmeden Dön- me).

SEROZAN Rona, “Culpa in Contrahendo, Akdin Müsbet İhlali ve Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşme Kurumlarının Ortak Temeli: Edim Yükümden Bağımsız Borç İlişkisi”, MHAD, yıl: 1, sayı 3, 1968, s. 108-129 (atıf: Edim).

SEROZAN Rona, “Yeni Alman İfa Engelleri Hukuku (Türk Hukukunda Bilim- sel kaynak Olarak Yararlanılabilecek Yenilikler), İÜHFM C. LVIII,S 1-2, 233-248, 2000 (atıf: Alman İf Engelleri).

SUNGURBEY İsmet, Borç İkrarı ve Borç Vaadi, İstanbul 1957 (atıf: Borç İkrarı).

STEİNAUER Paul-Henri, Les droits réels, Tome II, Berne 2012.

STOLL Heinrich, Die Lehre von Leistungstörungen, Tübingen 1936.

von TUHR Andreas (çeviren: Cevat Edege), Borçlar Hukukunun Umumi Kısmı, Ankara 1983.

TANDOĞAN Haluk, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. II, Ankara 1987.

TANDOĞAN Haluk, Mesuliyet Hukuku, Ankara 1961 (atıf: Mesuliyet).

TEKİNAY Selâhattin Sulhi, Menkul Mülkiyeti ve Sınırlı Ayni Haklar (Eşya Hu- kuku II/3), İstanbul 1992 (atıf: Menkul Mülkiyeti).

TEKİNAY Selâhattin Sulhi/AKMAN Sermet/BURCUOĞLU Haluk/ALTOP Atilla, Tekinay Eşya Hukuku, İstanbul 1989 (atıf: Teki- nay Eşya).

TEKİNAY Selâhattin Sulhi/AKMAN Sermet/BURCUOĞLU Haluk/ALTOP Atilla, Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Baskı, İstanbul 1993 (atıf: Tekinay Borçlar Hukuku).

TERCIER Pierre/PICHONNAZ Pascal/DEVELİOĞLU Murat, Borçlar Huku- ku Genel Hükümler, İstanbul 2016.

ULUSAN İlhan, Culpa in Contrahendo Üstüne, Prof. Dr. Ümit Doğanay’ın Anısına Armağan, İstanbul 1982 (atıf: Culpa).

VELİDEDEOĞLU Hıfzı Veldet, Türk Medeni Hukuku, İstanbul 1963.

WIELAND Carl, Les droit réels dans le code civil suisse (Türkçeye çeviren: Hakkı Karafakı), Ankara 1946 (atıf:Karafakı).

YUNG Walter, La théorie de l’obligation abstraite et la reconnaissance de dette non causée en droit suisse, Genève 1930.

ZIMMERMAN Reinhard, Restitutio in Integrum: The Unwinding of Failed Cont- racts under the Principles of European Contract law, the UNID- ROIT Principles and the Avant-projet d’un Code Européen des Contrats, Uniform Law Review (2005), s. 719-735 (HeinOnli- ne, 10.04.2018).