Türk Halk Kültürü Geçiş Dönemi Ritüellerinde Yumurta

Yumurta, Türk ve dünya mitolojilerindeki birçok anlatıda dünyanın, tanrıların, yarı tanrıların ve insanın yaradılışı yahut kahramanların doğumuyla ilişkili hadiselerde karşımıza çıkar. Yumurtanın simgesel anlamı, tarih öncesi devirlerden bu yana çeşitli ayinlerde ve mitlerde kendisini korumuştur. Yumurtanın köşesiz ve çıkıntısız yapısı, aynı zamanda canlı taşıma özelliğine sahip olması, onu muhtelif törenlerin başaktörü yapmıştır. Yumurta, hamile kalmak isteyen kadının başvurduğu doğal kaynaklardan biridir. O, aynı zamanda gebe bir kadının yemesi/yememesi gereken bir besin, kırklı bebeğe verilen ilk hediye; kırk çıkarılırken ve “kırk basması” rahatsızlığı tedavi edilirken kullanılan bir araç olarak da kültürel yaşantıdaki yerini alır. Yeni gelin, yaşayacağı eve adım atarken eline aldığı yumurtayı dış kapının başına fırlatır. Gelin ve damat düğün günü yumurta yer. Türk halk kültüründeki pratiklerde birden fazla işleviyle eşsiz bir görünüm sunan yumurta; sarısı, akı, kabuğu veya rengi ile asıl/yan unsur olarak işlev görür.

Anahtar Kelimeler:

yumurta, Türk halk kültürü, inanış, ritüel, lohusa kadın

Egg in Rituals of the Transition Period of Turkish Folk Culture

Egg appears in many narratives in Turkish and world mythologies in events related to the creation of the world, gods, demigods and human beings or the birth of heroes. The symbolic meaning of the egg has preserved itself in various rites and myths since prehistoric times. The fact that the egg has no corners and protrusions, as well as the ability to carry live, has made it the leading actor of various ceremonies. Egg is one of the natural resources used by women who want to become pregnant. It is also a food that a pregnant woman should/should not eat, the first gift given to a baby in her forties; it takes its place in cultural life as a tool used when removing forty and treating forty flushes. As the new bride steps into the house where she will live, she throws the egg she has picked up at the entrance door. The bride and groom eat eggs on the wedding day. Egg that offers a unique appearance with its multiple functions in practices in Turkish folk culture; it functions as the main/side element with its yellow, flux, shell or color

Keywords:

egg Turkısh folk culture, transition periods, belief, ritual, fortıes woman,

PDF

___

Abdurrezzak, A.O. (2019). Kalevala destanından hareketle yaratılış mitinden günümüz halk inanışına uzanan kozmik yumurta motifi. Türük, Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 16, 234-248.
Akyol, N. S. (2006). Adana (Merkez) halk kültüründe halk inançları bayram ve törenler. Basılmamış yüksek lisans tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi.
Arıcı, B. (2018). Konya ili Selçuklu ilçesi halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Uşak: Uşak Üniversitesi
Arık, D. (2012). Hıristiyanlaştırılan Türkler Çuvaşlar. Ankara: Berikan.
Aslan, M. G. (2011). Kayseri ili Pınarbaşı ilçesindeki Avşar köylerinde Türk halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Niğde: Niğde Üniversitesi.
Ateş, F. (2019). Mitolojiden günümüze yumurta ve “kırk uçurma” geleneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(19), 14- 27.
Atmaca, İ. (2006). Suruç ve çevresi halk inanışlarının dinler tarihi açısından değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Aydınoğlu, B. (2005). Tire merkezinde halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
Balcı, F. (2019). Kuzey Kıbrıs Türk halk kültüründe geçiş dönemleri ve bunlara bağlı inanışlar. İstanbul: Hiperlink.
Başçetinçelik, A. (2009). Adana halk kültüründe doğum-evlenme-ölüm. Adana: Altınkoza.
Boratav, P. N. (1994). 100 Soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek.
Campbell, J. (2010). Kahramanın sonsuz yolculuğu. İstanbul: Kabalcı.
Çelebi, M. S. (2017). Türk kültür evreninde toy Denizli örneği. Ankara: Kömen.
Çıblak C. N. (2011). Mersin’de doğumla ilgili âdetlerin halk hekimliği yönünden incelenmesi. Lokman Hekim Journal, 1(3), 1-12.
Çinpolat, S. (2009). Karaçay halk inanışları ve uygulamalarının dinler tarihi açısından değerlendirilmesi (Tokat örneği). Yüksek lisans tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Demir, H. (2006). Ergani folkloru. Lisans Tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
Eliade, M. (2009). Dinler tarihine giriş. İstanbul:Kabalcı.
Erhat, A. (2013). Mitoloji sözlüğü, İstanbul: Remzi.
Eşmeli, İ. (2006). Muğla-Yatağan ve çevresi halk inanışları ve uygulamaları üzerine bir araştırma. Yüksek lisans tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
Frazer, J. G. (2017). Altın dal, dinin ve folklorun kökleri. (M. H. Doğan, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
Gider, Ş. (2009). Halk dindarlığının bir göstergesi olarak adak ve ziyaret fenomeni İstanbul örneği. Yüksek lisans tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Goyal, D. (2016). Perinatal practices & traditions among Asian Indian women. The American Journal of Maternal/Child Nursing: 41(2), 90-97.
Gökdemir, İ. (2011). Divriği ilçesinde yaşayan Alevilerde dinî hayat ve yaygın halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi. Gönenç, A. (2011). Antalya ili Korkuteli ilçesinde halk inanışları ve halk hekimliği. Yüksek lisans tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
Green, N. (2006). Ostrich eggs and peacock feathers: sacred objects as cultural exchange between Christianity and Islam. Al-Masāq, 18(1), 27-78, DOI: 10.1080/09503110500222328.
Gülbay Küçük, S. (2012). Elazığ Fevziçakmak, Esentepe ve Yıldızbağları Mahallelerinde oturan Tunceli göçmeni Alevilerde halk inanışları ve bunlara bağlı uygulamalardaki değişimler. Yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Güney A. S. (2015). Erzurum’da kadınla ilgili halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Güngör, H.; Köylü B. (2017). Türk halk inanışları üzerine notlar. Kayseri: Kimlik.
Hançerlioğlu, O. (2010). Dünya inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi.
Helimoğlu, Y. (2017). Diyarbakır efsaneleri derleme-inceleme. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
Ivanits, L. J. (1989). Russian folk belief. London and New York: Routledge Taylor&Francis Group.
İmren, M. K. (2009). Kütahya’da yaşayan Balkan göçmenlerinin halk inanışlarının dinler tarihi açısından değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Kabak, T. (2011). Derinkuyu yöresi halk İnanışları. Yüksek lisans tezi, Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi.
Kabataş, F. (2006). Rize ve çevresindeki yaygın halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Kahraman, Ö. (2010). Elâzığ ve çevresinde yaşayan Zazalardaki halk inanışlarının dinler tarihi açısından değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
Kalafat, Y. (2012). Türk halk inançlarında beslenme, Ankara: Berikan.
Karabüber, T. (2017). Tosya halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Çankırı: Karatekin Üniversitesi.
Karakaş, R. (2013). Diyarbakır’da bebeğin ilkleri hedik köstek kesme törenleri ve çocuklara yönelik halk hekimliği uygulamaları. Karadeniz (Black Sea), 4(16), 74-88.
Karakaş, R. (2020). Güneydoğu Anadolu halk inanışları (Dicle Bölümü). Ankara: Gazi.
Karanfil Güldemir, M. (2008). Afyon-Bolvadin ve çevresi halk inanışları ve uygulamaları. Yüksek lisans tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
Kılıç, S. (2012). Sivas ili Ulaş ilçesi halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Kıyak, A. (2005). Baskil ve çevresinde yaygın halk inanışları. Yüksek lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Kim, H. J. (2004). Baraba Türklerinin Jestey Möngkö masalındaki mitolojik motifler üzerine. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 28, 43-57.
Köksal, H. (2018). Malatya ili Arapkir ilçesi halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Leach, M. (1950). Standart dictionary of folklore myhtology and legends. London: Funk and Wagnalls co.
Madiyarova, S. (2017). Karakalpak Türkleri eski halk inançları. Yüksek lisans tezi, Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
Magat, M. (2002). Balut fertilized duck eggs and their role in Filipino culture. Western Folklore, 61(1), 63-96.
Muhammad, R. vd. (2013). The roles and symbolism of foods in Malay wedding ceremony. Procedia-Social and Behavioral Sciences 101, 268-276.
Najafov, A. (2019). Azerbaycan halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
Newall, V. (1967). Easter eggs. The Journal of American Folklore, 80 (315), 3-32.
Newall, V. (1971). An egg at easter: A folklore study. London: Routledge and K. Paul.
Örnek, S. V. (1979). Geleneksel kültürümüzde çocuk. Ankara: İş Bankası.
Parlayan, M. (2012). Tunceli ve çevresinde halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Serdaroğlu, Ö. F. (2018). Merzifon ve çevresinde halk inanışları üzerine bir araştırma. Yüksek lisans tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
Sezmiş, M. E. (2018). Kültürel değişim bağlamında Zile ilçesinde Türk halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi.
Şimşek, A. (2013). Manavgat yöresi halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
Tapp, N. (1989). Hmong religion. Asian Folklore Studies, 48(1), 59-94.
Tanyıldızı, E. (2015). Elâzığ halk kültüründe doğum âdetleri. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 10(12), 1067-1084.
Tardu, T. (1996). Siirt ili Baykan ilçesi folkloru. Mezuniyet tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
Uçak, S. (2007). Ergani’de eski Türk inançlarının izleri ve halk hekimliği. Yüksek lisans tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
Uygur, H. K. (2008). Midyat halk kültürü monografisi. Yüksek lisans tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
Yaşın, A. (2007). Tarih kültür ve Cizre. Ankara: Kuloğlu.
Yeşil, Y. (2012). Türk dünyasında geçiş dönemi ritüelleri ve bu ritüellerde icra edilen türler. Doktora tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi
Yıldırım, H. (2013). Erzincan Kemaliye ilçesindeki yaygın halk inanışları. Yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Yıldız, N. (2002), Kastamonu’nun ilçesi Abana’da halk kültürü. Erdem, Türk Halk Kültürü Özel Sayısı-III, C. 13, S. 39, s. 551-569.
K1: Sabahat Ekin, 1962 doğumlu, ilkokul mezunu, kuaför, Siirt, 11.03.2020
K2: Şamiran Özsabuncu, 1966 doğumlu, okuryazar, ev hanımı, Siirt, 11.03.2020
K3: Rabia Özsabuncu, 1960 doğumlu, lise mezunu, kuaför, Siirt, 11.03.2020
K4: Ayhan Gün,1990 doğumlu, üniversite öğrencisi, Batman, 11.03.2019
K5: Kudret Yıldırım, 1933 doğumlu, okuryazar değil, ev hanımı, Diyarbakır, 10.01.2021
K6: Naciye Bandeoğlu, 1955 doğumlu, okuryazar değil, ev hanımı, Çermik/Diyarbakır, 18.11.2020
K7: Nafiye İlter Altan, 1974 doğumlu, üniversite mezunu, sınıf öğretmeni, Diyarbakır/ Ergani, 14.11.2020
K8: Meryem Nigiz, 1941 doğumlu, okuryazar değil, ev hanımı, Şırnak/Cizre, 08.04.2017
K9: Evin Nigiz, 1997 doğumlu, üniversite öğrencisi, Şırnak/Cizre, 08.04.2017
K10: Mahrıjemal Esenova, 1985 doğumlu, üniversite öğrencisi, Türkmenistan/Aşkabat, 18.10.2019
K11: Nuri Ek, 1979 doğumlu, ilkokul mezunu, esnaf, Diyarbakır/Kocaköy, 10.01.2019
K12: Gizem Dak, 1989 doğumlu, doktora öğrencisi, eğitim yöneticisi, Muğla/ Köyceğiz, 27.12.2020
K13: İnci Aytı, 1977 doğumlu, okuryazar, serbest meslek, Bursa/ Orhangazi, 26.12.2020
K14: Hikmet Özenç, 1950 doğumlu, ilkokul mezunu, Siirt/Kurtalan, 12.10.2018
K15: Songül Ülgen, 1995 doğumlu, üniversite mezunu, Bitlis/Ahlat, 03.12.2020
K16: Tuba Aykal, 1993 doğumlu, üniversite mezunu, Diyarbakır/Bismil, 04.11.2020
K17: Ayten Orhan, 1980 doğumlu, lise mezunu, Diyarbakır (Ankara’da ikamet ediyor), 21.12.2020
K18: Abdülkadir Öçalır, 1950 doğumlu, lise mezunu, emekli, Diyarbakır/Merkez (İzmir’de ikamet ediyor), 21.12.2020
K19: Sabiha Öçalır, 1961 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, Diyarbakır/Merkez (İzmir’de ikamet ediyor), 21.12.2020
K20: Fatma Otal, 1977 doğumlu, okuryazar, serbest meslek, Konya/Cihanbeyli, 25.12.2020
K21: Seher Paçalı, 1969 doğumlu, okuryazar, pazarcı, Balıkesir/Manyas, 27.12.2020.
K22: Sevim Aktaş, 1965 doğumlu, okuryazar, ev hanımı, Balıkesir/Manyas, 27.12.2020.
K23: Mücahit Kumandaveren, 1973 doğumlu, üniversite mezunu, memur, Muş, 06.01.2021
K24: Nacide Başlak, 1970 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, Van, 06.01.2021
K25: Sebahat Ok, 1975 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, Bitlis, 06.01.2021
K26: Hikmet Özenç, 1950 doğumlu, ilkokul mezunu, Siirt/Kurtalan, 20.08.2020
K27: Özcan Vuran, 1995 doğumlu, üniversite öğrencisi, Hatay/Hassa, 23.02.2021
Url1: Ethnography of communication: A Discourse Analysis with Dell Hymes “Sepaking Model” in Kahiyang-Bobys’s Traditional Javanese Wedding Ceremony. (arkinharis.com). Erişim Tarihi: 10.04.2020
Url2: https://www.artsrn.ualberta.ca/folkloreukraine/?page_id=9,Erişim Tarihi: 10.04.2020
Url 3: http://www.unm.edu/~cheo/LONG.pdf, Erişim Tarihi: 11.05.2020
Url4: http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/artun_tekirdag_evlenme.pdf, Erişim Tarihi: 17.04.2020
Url5: http://www.caglarerbek.com/2015/05/turklerde-yasam-agaci.html, Erişim Tarihi: 10.01.2021
Url6: https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/kazakistanin-gurur-kaynagi-bayterek-kulesi/5b 2b889d01a30a23942b1977, Erişim Tarihi: 10.01.2021