Kültürün Kökenlerinde Dayı Hukuku

İnsan, bulunduğu kültürel yapı içinde aidiyet hissine ve köken bilincine sahip olmak ister. Akraba ilişkileri bu çerçevede önemli rol oynar. Özellikle ilkel toplumlarda dayının sahip olduğu ayrıcalıklı konumu ve koruyucu yapısı, diğer akraba ilişkilerinden farklıdır. Babanın sadece dölleyici rol oynadığı ana soylu toplumlarda dayı, yeğenlerinin birinci dereceden sorumlusu ve varisidir. Aile içindeki bu bağlardan dolayı dayı hukuku ortaya çıkmıştır. Zamanla gelişen toplumda aile kurumunun oluşması ve baba otoritesinin çocuk üzerinde etkisinin azalması, dayının sahip olduğu güçlü statünün sarsılmasına yol açmıştır. Bu noktada dayı-baba gerilimi ortaya çıkmıştır. Baba otoritesinin toplumda tamamen kabul edilmesiyle, zamanla dayının toplumsal rolündeki değeri azalmaya başlamıştır. Ancak kültürün kökenlerinde güçlü bir rol oynayan dayının kültürel bellekte halâ önemli izleri mevcuttur. Söz konusu dayı hukukunun ana soylu toplumdan baba soylu topluma geçişte yaşadığı değişim ve dönüşüm ortaya konulacak, Türk kültürü içindeki izleri takip edilip kalıp ifadeler, anlatılar ve halk uygulamalarıyla açıklanacaktır. Kültürel pek çok unsurda yer alan dayı kelimesinin arka planındaki halk hukuku ortaya konulacaktır

Anahtar Kelimeler:

Türk halk hukuku, dayı hukuku, Türk kültürü, atasözleri, deyimler

PDF

___

Abdulla, K. (1997). Gizli Dede Korkut. A. Duymaz (Çev.). İstanbul: Ötüken.
Adler, A. (2000). Bireysel psikoloji, sosyal roller ve kişilik. T. Yörükân (Çev.), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür.
Aksoy, Ö. A. (2017). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1-2. İstanbul: İnkılap.
Aksoy, vd. (2009). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler I-II. (4.bs.), Ankara: TDK.
Aktunç, H. (2019). Büyük argo sözlüğü (Tanıklarıyla). (12.bs.), İstanbul: Yapı Kredi.
Assmann, J. (2015). Kültürel bellek. A. Tekin (Çev.), İstanbul: Ayrıntı.
Ayaz, B. (2013a). Balıkesir yöresinde kan bağı ve evlilik dışı akrabalık ilişkileri üzerine bir değerlendirme. Yayımlanmamış Doktora Tezi), Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüTürk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Ayaz, B. (2015b). Dede Korkut kitabı bağlamında anaerkil yapıdan ataerkil yapıya geçiş sürecinde avankulat (dayı kültü) kavramı üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi Bahar 2015 – 1, ss. 155-162.
Bacofen, J. J. (1997). Söylence din ve anaerki. N. Şarman (Çev.), İstanbul: Payel.
Bayat, F. (2016). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken.
Bıçak, a. (2014). Evren tasavvuru kendini bilmek ya da evreni kurmak. İstanbul: Dergâh.
Boratav, P. N. (1984). Köroğlu destanı. İstanbul: Adam.
Çakmak, D. (2015). Jinekokrasinin olmadığı anaerkil toplum: Mosuo toplumu. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi No: 52. (Mart 2015). ss.61-83.
Çifcibaş, S. (2018). Nevşehir İli Derinkuyu ilçesi halk kültüründe geçiş dönemleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk dünyası ortak atasözleri sözlüğü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Dursun, A. (2015). Türkiye Türkçesi atasözlerinde sözlü hukuk. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Haziran, Cilt: 8 Sayı:38, ss.151-160.
Dursun, A. (2016). Türk halk hukuku. Ankara: Ötüken.
Eliade, M. (2015). Doğuş ve yeniden doğuş. F. Aydın (Çev.), İstanbul: Kabalcı.
Geçtan, E. (1998). Psikanaliz ve sonrası. (8.bs.), İstanbul: Remzi.
Güvenç, B. (2002). İnsan ve kültür. (9.bs), İstanbul: Remzi.
Halbwachs, M. (2018). Kolektif bellek, Z. Karagöz (Çev.), İstanbul: Pinhan.
İnan, A. (1998). Kazak-Kırgızlar’da yeğenlik hakkı ve konuk aşı meseleleri, Makaleler ve İncelemeler I. (3.bs.), Ankara: Türk Tarih Kurumu, s.281-291.
İnan, A (1998). Türk düğünlerinde exogamie izleri, Makaleler ve İncelemeler I. (3.bs), Ankara: Türk Tarih Kurumu, s. 341-349.
Jung, G. C. (2017). İnsan ve sembolleri. (2. bs), H. M. İlgün (Çev.), İstanbul: Kabalcı.
Koca, E. (2019). Türk halk kültüründe damat Muğla’nın Yatağan ilçesi örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Maksudoğlu, M. (1994). İslam ansiklopedisi. Cilt: 9, Türkiye Diyanet Vakfı, s.59-60.
Malinowski, B. (1987). İlkel toplum. H. Portakal (Çev), İstanbul: Öteki.
Malinowski, B. (1992). Vahşilerin cinsel yaşamı. S. Özkal (Çev.), İstanbul: Payel.
Önal, M. N. (2011). Muğla masalları. Muğla: Muğla Üniversitesi.
Özcan, M. T. (1998). İlkel toplumlarda toplumsal kontrol. İstanbul: Özne.
Reed, E. (1982). Kadının evrimi I. Ş. Yeğin (Çev.), İstanbul: Payel.
Sertkaya, O. F. (2018). Kelime dağarcığımızdan etimoloji araştırmaları. Ankara: Akçağ.
Sevinç, M. (2019). Alaçam Çerkez halk kültürü. Giresun: (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Giresun: Giresun Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Şenel, A. (1997). İlkel toplumdan uygar topluma. (5.bs.), Ankara: Bilim ve Sanat. Türkçe Sözlük, (1998). (8.bs.), Ankara: TDK.
Kaynak kişiler: KK-1 Ömer Ersan, DT: 01.09.1958, Eğt: Orta Okul, Uşak/Ulubey/Kışla Köyü
Elektronik kaynaklar: Güncel Türkçe sözlük, (e.t. 20.04.2020 https://sozluk.gov.tr/?kelime=i %C5%9F% 20day %C4%B1ya%20d%C3%BC%C5%9Ft%C3%BC).