İBN MEYMUN'DA NEDENSELLİK SORUNU

İbn Meymûn ya da Batı dünyasındaki adıyla Maimonides, kültürlerarası felsefi yaklaşımın tipik bir temsilcisidir. Yahudi asıllı olduğu için Yahudi kültüründen beslenir ama felsefi formasyonunu büyük ölçüde antik gelenek ve ortaçağ İslam kültürüne borçludur. Bu yüzden onun, Antik Yunan, Greko-Romen, İslam ve Yahudi kültürlerinin kendisinde bir araya gelen ve İslam felsefesinin Batı’ya taşınmasına aracılık eden, kültürlerarası özgün bir kişilik olduğu söylenebilir. Farklı kültürlerden beslenen İbn Meymûn, Yahudi kimliğini ve inancını öncelemekle birlikte, ele aldığı hemen her konuya geniş bir perspektiften bakar ve eleştirel yaklaşır. Eleştirilerinden özgün düşünceler ve yeni sentezler oluşturmaya çalışır. Onun farklı kültürlerden ve anlayışlardan beslenen eleştirel sentezinin en tipik örneğini nedensellik sorununu ele alışında görmek olasıdır. O, nedensellik sorununu ele alırken, bir yandan antik atomcu geleneğe değin gerilere giden ve İslam teologlarınca (kelâmcılar) geliştirilen aranedenci ya da vesileci nedensellik anlayışını, diğer yandan ise Aristotelesçi ve Yeni Platoncu gelenekten gelen ve İslam filozoflarınca geliştirilen nedensellik anlayışlarını, tarihsel kökleriyle birlikte önce ortaya koyar, ardından bir eleştirisini yapar ve eleştirilerden damıttığı kendi özgün yaklaşımını gerekçeleriyle birlikte ortaya koymayı dener. İşte bu makale, İbn Meymûn’un İslam teoloji (kelâm) ve Aristotelesçi (Meşşaî) felsefe çevrelerindeki nedensellik anlayışlarını nasıl çözümleyip eleştirdiğini, bu eleştirilerden hareketle geliştirdiği istisnacı doğa ya da istisnacı nedensellik görüşü olarak nitelendirebileceğimiz kendi özgün yaklaşımını nasıl temellendirdiğini göstermeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Nedensellik, neden-sonuç ilişkisi, doğa, teoloji, felsefe, istisnacı nedensellik

THE PROBLEM OF CAUSALITY IN MAIMONIDES

Ibn Meymûn, known as Maimonides in the western world is the typical representative of the intercultural philosophical approach. Since he is Jewish, he feeds himself from the Jewish culture, yet he considerably owes his philosophical formation to the ancient Greek and the medieval Islamic world. Therefore, it can be claimed that he is an intercultural authentic person who mediates to transfer Islamic philosophy to the West and whose personality combines the ancient Greek, Greco-Roman, Islam and Jewish cultures. Even though Ibn Meymûn, feeds himself from different cultures, he prioritizes the Jewish culture, looks at every subject he deals with from a broad perspective and approaches them critically. He tries to form authentic ideas and new syntheses. It is possible to see the most typical example of his critical syntheses in the way he discusses the causality problem. While he is discussing the causality problem, he not only presents the occasionalist view of causality dating back to the atomist tradition and developed by the Islamic theologians, but also the views on causality inherited from Aristoteles and the Neo-Platonists and developed by Islamic philosophers with their historical roots. Then he criticizes these views and tries to put forth his own original approach which he distilled through his own criticisms with justificatory reasons. Thus, this study aims to show how Ibn Meymûn analyzes and criticize the views on causality in the Islamic theology and Aristotelian philosophical circles and how he bases his own original approach that we can name as exceptional view of nature or exceptional view of causality which he developed through these criticisms.

Keywords:

Causality, cause and effect relationship, nature, theology, philosophy, occasional causality,

PDF

___

Akdağ, Ö.–Bayder, O.(2019). “İbn Meymûn ve Delâlet’ül-Hâirîn Üzerine”, Delâlet’ül-Hâirîn, Kayseri: Kimlik Yayınları.
Arkan, A. (2007). İbn Meymun Felsefesinde Tanrı, İstanbul: Değişim Yayınları.
Atay, H. (trz.)“Mukaddime en-Nâşir”, Delâlet el-Hâirîn, Kahire:.Mektebe es-Sekâfe ed-Diniyye.
Aydın, H. (2018). Ortaçağda Sözde Aristotelesçi Yapıtlar ve Salt İyi ya da Nedenler Kitabı, İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
Aydın, H. (2019). “Thomas Aquinas’da Nedensellik Sorunu”, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 27, (17-56).
Aydın, H. (2019). “Gazzâlî ve İbn Rüşd’de Nedensellik Tartışması ve Bilim Tarihindeki Yansımaları”, Erdem Dergisi, Sayı: 77, (87-126).
Broadie, A. (1996). "Maimonides", History of lslamic Philosophy, vol.: I, ed. Seyyed Hossein Nasr and Oliver Leamen, , London and New York: Routledge.
Cüveynî, (1969). eş-Şamil fî Usûl ed-Din, neşr.. A. Sami en-Neşşar ve diğerleri, İskenderiyye.
Çağrıcı, M. (2001). “İbn Meymûn”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), cilt: XX, İstanbul: TDV Yayınları.
Dağ, M. (1987). “İmâm el-Haremeyn el-Cüveynî’de Nedensellik Kuramı”, OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2, (35-54), Samsun.
Doğan, H. (2009). İbn Meymun’un Hayatı, Eserleri Ve Delâletü'l-Hâirîn Adlı Eseri Üzerinde Bir İnceleme, Doktora Tezi, Konya: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ebû el-Fereç, (1994). Tarih el-Muhtasar ed-Düvel, Beyrut .
Fakhry, M. (1958). Islamic Occassionalism and Its Critique by Averroes and Aquinas, London.
Gazzâlî, (1927). Tehâfüt el-Felâsife, tahkik: Maurice Bouyges, Beyrût .
Gazzâlî, (1962). el-İktisâd fî el-İ’tikâd, tahkik: Hüseyin Atay, Ankara: Nur Matbaası.
Howard, K. (1997). “Moses Maimonides”, History of Jewish Philosophy, vol. II, ed.: Daniel H. Frank-Oliver Leaman, New York:Routledge.
İbn Meymûn, (2017). “İbn Meymûn’un Kelâmcıların Cevher-Araz Teorisine İlişkin On İki Mukaddimesinin Tercümesi”, çeviren: Bilal Taşkın, Kelâm Araştırmaları Dergisi, cilt: 15, sayı: 1 (219-246).
İbn Meymûn, (2019). Delâletu’l-Hâirîn, çeviren: Özcan Akdağ-Osman Bayer, Kayseri: Kimlik Yayınları.
İbn Meymûn, (tsz.). Delâlet el-Hâirîn, tahkik. Hüseyin Atay, Kahire: Mektebe es-Sekâfe ed-Diniyye.
İbn Rüşd, (1998). Tehâfüt et-Tehâfüt (Tutarsızlığın Tutarsızlığı), cilt: II, çeviren: Kemal Işık-Mehmet Dağ, İstanbul: Kırkambar Yayınları.
Kalığa, B. (1994). “Delâletu’l-Hâirîn”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), cilt: IX, İstanbul:TDV Yayınları.
Leaman, O. (1990). Moses Maimonides, London: Routledge.
Meral, Y. (2017). Yahudi Düşüncesinde İslam Algısı: İbn Meymûn (Maimonides) Örneği, Ankara: Ankara Okulu Yayınları. Philo, (1854-1890). Moses, The Works of Philo Judaeus, The contemporary of Josephus, translated from the Greek By Charles Duke Yonge, London.
Philo, (1854-1890). On the Unchangeableness of God, The Works of Philo Judaeus, The contemporary of Josephus, translated from the Greek By Charles Duke Yonge, London.
Tebrizi, (1993). Şerh el-Mukaddemât el-Hamse ve el-lşrûn min Delâlet el-Hâirîn, thk.: Muhammed Zahid el-Kevseri, Kahire: Matbaa es-Saade.