Döviz kuru ve dış ticaret ilişkisi: Türkiye örneği

Türkiye’nin dış ticaret hacmi son yıllarda önemli gelişmeler kaydetmiştir. Ancak bu gelişme neticesinde ticaret açığı da önemli oranda artmıştır. Bu durum, dış ticaretin döviz kurlarından etkilenip etkilenmediği sorusunu da gündeme getirmiştir. Para biriminin değerlenmesi yabancı malları daha ucuz hale getirerek ithalatı körüklerken, aynı zamanda daha çok ithal girdilere dayanan sektörlerin de ihra- cat potansiyelinin artmasını sağlamaktadır. Bu çalışmada Türkiye’nin dış ticaret açığının döviz kurlarındaki değişime duyarlılığı incelenmektedir. Çalışmada Tür- kiye ekonomisinde döviz kuru ile ihracat ve ithalat arasındaki ilişki, 1989:Q1– 2012:Q4 dönemi, döviz kuru ile ihracat ve ithalat geliri serileri kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonuçları, döviz kurları ile ihracat ve ithalat arasında çift yönlü bir ilişkinin varlığını ortaya koymuştur. Türkiye’nin ithalatındaki hızlı artış iç piyasadaki talebin yüksek seyretmesi ile ilişkili olmasına karşın, ihracattaki artış dış pazar sayısındaki artış ve bu pazarlardaki ekonomik büyümeyle ilişkilidir.

Relationship between exchange rates and foreign trade: Case of Turkey

The volume of Turkey’s foreign trade has scored fundamental developments in recent years. Foreign trade deficit, however, has also increased as a result of this development. This situation brought to the fore the question of whether foreign trade is affected by exchange rates. While increasing the value of currency is promoting imports by making foreign goods cheaper, it, at the same time, can increase the exporting potential of the sectors based largely on imported inputs. In this study, the sensitivity of foreign trade deficit to changes in exchange rate is analyzed. In the study, the relationship between exchange rates and exports and imports in the Turkish economy is analyzed by using exchange rates and ex- port and imports series for the 1989:Q1-2012:Q4 period. The findings prove that there is a bidirectional relationship between exchange rates and exports and im- ports. Additionally, a conclusion that an increase in exchange rates causes an ncrease in exports and a decrease in imports is reached. Despite the rapid inc- rease in Turkey’s imports is related to higher demands in the domestic market, the increase in exports is related to the increase in the number of foreign markets and economic development in these markets.

___

  • AĞCAER, Arzu, (2003), “Dalgalı Kur Rejimi Altında Merkez Bankası Müdahalelerinin Etkinliği: Türkiye Üzerine Bir Çalışma”, TCMB Piyasalar Genel Müdürlüğü, Uzman Yeterlilik Tezi, Ankara.
  • AKBOSTANCI, Elif, (2002), “Dynamics of the Trade Balance: The Turkish J Curve”, ERC/METU 6. International Conference in Economics, September Ankara.
  • AKÇA, Özlem, (2007), “Bağımsızlık Sonrası Kırgızistan’da Uygulanan Döviz Kuru Politikaları”, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, SBE, İktisat ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırgızistan.
  • AKKAYA, Onur, (2007), “Türkiye’de 1980 Sonrası Yaşanan Liberalizasyon Sürecinde Döviz Kuru Değerlerinin Analizi”, Dokuz Eylül Üniversitesi, SBE, İktisat ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
  • ALPER, Ahmet Murat, (2010), “Sürdürülebilir Reel Döviz Kuru Türkiye Örneği”, Ankara Üniversitesi, SBE, İktisat ABD, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
  • ALS, Janardhanan; OSKOOEE, Mohsen Bahmani, (1995), “Do Devaluations Improve or Worsen the Terms of Trade?”, Journal of Economic Studies, Vol: 22, Issue: 6, pp.16-25.
  • ARIZE, C.Augistine, (1995), “The Effect of Exchange- Rate Volatility on U.S. Exports: An Empirical Investigation”, Southern Economic Journal, Volume: 62, Number: 1, July 1995, pp. 34-43.
  • ASLAN, Nurdan; KANBUR, Ayşe Nesligül, (2007), “Türkiye’de 1980 Sonrası Satın Alma Gücü Paritesi Yaklaşımı”, Marmara Üniversitesi, İİBF Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 2, İstanbul, ss. 9-43.
  • ASSEERY, Ahmed and PEEL, David, A., (1991), “The Effects of Exchange Rate Volatility on Exports: An Empirical Investigation”, Southern Economic Journal, Vol: 62, pp. 34-43.
  • AY, Ahmet; ÖZŞAHİN, Şerife, (2007), “J Eğrisi Hipotezinin Testi: Türkiye Ekonomisinde Reel Döviz Kuru Ve Dış Ticaret Dengesi İlişkisi”, Uludağ Üniversitesi, İİBF Dergisi, Cilt: XXVI, Sayı: 1,ss. 1-23.
  • BALDEMİR, Ercan ve GÖKALP Faysal, (1999), “Türkiye’de Döviz Kuru ve Dış Ticaret Hadleri İlişkisinin Ekonometrik Analizi”, IV. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Bildirileri, 14-16 Mayıs, Antalya, ss.17-40.
  • BAĞRIAÇIK, Atila, (2002). “Kambiyo Mevzuatı”, (Editör: Nüvit Oktay), Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1346, Açıköğretim Fakültesi Yayını: 743, Eskişehir.
  • BOSTAN, Aziz, ÖZDEMİR, Abdullah (2011), “Makro İktisat”, Üniversitem Kitabevi Yayınevi, Aydın.
  • BOZOKLU, Şeref; YILANCI, Veli, (2010), “Reel Döviz Kurlarının Durağanlığı: E7 Ülkeleri İçin Ampirik Bir İnceleme”, Maliye Dergisi, Sayı: 158, Ocak-Haziran, Ankara, ss. 587-606.
  • CLARK, Peter, B. (1973), “Uncertainty, Exchange Risk, and the Level of International Trade”, Western Economic Journal, Vol: 11, pp. 302-313.
  • CUSHMAN, David O., (1983), “The Effects of Real Exchange Rate Risk on International Trade”, Journal of International Economics, Vol: 15, pp. 45-63.
  • ÇAĞLAYAN, Ebru; ŞAK, Nazan, (2009), “OECD Ülkelerinde Satınalma Gücü Paritesi: Panel Eşbütünleme Yaklaşımı”, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 26, Sayı:1, İstanbul, ss. 483-500.
  • ÇELİK, Tankut Taner, (2007), “Etkin Piyasa Hipotezi ve Gelişmekte Olan Hisse Senedi Piyasalarında Eşhareketlilik”, İstanbul Teknik Üniversitesi, SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
  • DAMAR, Armağan Onur, (2010), “Türkiye’de Döviz Kurundan Fiyatlara Geçiş Etkisinin İncelenmesi”, TCMB Piyasalar Genel Müdürlüğü, Uzman Yeterlilik Tezi, Ankara.
  • DELLAS, Harris; ZILBERFARB, Ben Zion, (1993), “Reel Exchange Rate Volatility and International Trade: A Re-examination of the Theory”, Southern Economic Journal, Vol: 59, pp. 641-647.
  • DİLER, Huriye Gonca, (2006), “Reel Döviz Kurları- Dış Ticaret Hadleri İlişkisi Türkiye Üzerine Bir Uygulama”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.
  • DİNÇER, Nazire Demir, (2005), “Döviz Kuru Dalgalanmalarının Asimetrik Etkiler: Türkiye Örneği”, DPT Uzmanlık Tezi, Ekonomik Modeller Ve Stratejik Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • ENGLE, R.F.; C.W.J., GRANGER, (1987), “Co-integration and Error Correction: Representation, Estimation, and Testing. Econometria, 55, 251-276.
  • GIBSON, Heather, D., (1996), “International Finance”, Longman Group Limited, New York.
  • GOTUR, Padma, (1985), “Effects of Exchange Rate Volatility on Trade”, IMF Staff Papers, Vol: 32, pp. 475-512.
  • GÖNÜLLÜ, Zeynep İlknur, (2011), “Türkiye’de Dalgalı Döviz Kuru Rejimi Altında TCMB’nin Döviz Piyasası Müdahalelerinin Döviz Kurları Üzerine Etkileri: Ampirik Bir Çalışma”, İstanbul Üniversitesi, İşletme ABD, Finans Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
  • GÜL, Ekrem; Ekinci, Aykut, (2006), “Türkiye’de Reel Döviz Kuru İle İhracat ve İthalat Arasındaki Nedensellik İlişkisi: 1990– 2006”, Dumlupınar Üniversitesi, SBE Dergisi, Sayı: 16, Kütahya, ss. 165-190.
  • GÜLTEKİN, Gülçin, (2006), “Bazı Döviz Kuru Modellerinin Belirlenmesi ve Amprik Uygulama Türkiye Örneği”, Gazi Üniversitesi, SBE, Ekonometri ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
  • HOOPER, Peter; KOHLHAGEN, Steven, (1978), “The Effect of Exchange Rate Uncertainty on the Prices and Volume of International Trade”, Journal of International Economics, Vol: 8, pp. 483-511.
  • IN, Francis; MENON, Jayant, (1996), “The Long Run Relationship Between the Real Exchange Rate and Terms of Trade in OECD Countries”, Applied Economics, Vol: 28, Issue: 9, pp.1075-1080.
  • KARAGÖZ, Murat; DOĞAN, Çetin, (2005), “Döviz Kuru Dış Ticaret İlişkisi: Türkiye Örneği”, Fırat Üniversitesi SBE Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, Elazığ, ss. 219-228.
  • KENEN, Peter; RODRIK, Dani (1986), “Measuring and Analyzing the Effect of Short-Term Volatility on Real Exchange Rate”, Review of Economics and Statistics, pp. 311-315.
  • KESKİN, Gizem, (2008), “The Bilateral J-Curve of Turkey For Consumption, Capital And Intermediate Goods”, M.A. Thesis in Economics, The Graduate School of Social Sciences, METU, Ankara.
  • KOCH, Paul D;. ROSENSWEİGH, Jeffrey. A., (1992), “The Dollar and the US Terms of Trade”, Journal of Macroeconomics, Vol.14, pp. 467-486.
  • KORAY, Faik; LASTRAPES, William D., (1989), “Reel Ex- change Rate Volatility and U.S. Bilateral Trade: A VAR Approach”, The Review of Economics and Statistics, Vol: 24, pp. 708-712.
  • MCKENZIE, Michael.D.; BROOKS, Robert D. (1997), “The Impact of Exchange Rate Volatility on German– U.S. Trade Flows”, Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, Vol: 7(1), April, pp. 73-87.
  • MURATOV, Daniyar, (2008), “Vadeli İşlem Piyasaları ve Rusya Uygulaması”, Ankara Üniversitesi, SBE, İşletme ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
  • ÖZTÜRK, Nazım; BAYRAKTAR, Yüksel, (2010), “Döviz Kurlarını Açıklamaya Yönelik Yeni Yaklaşımlar, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 11, Sayı1, Sivas, ss. 157-191.
  • PAZARLIOĞLU, Vedat; GÜLOĞLU, Selçuk, (2007), “Döviz Kurunun Belirlenmesinde Monetarist Yaklaşım”, Süleyman Demirel Üniversitesi, İİBF Dergisi, Cilt:12, Sayı:3, Isparta, ss. 19-34.
  • PEKER, Osman, (2008), “Reel Döviz Kurunun Dış Ticaret Dengesi Üzerindeki Etkileri: Türkiye Örneği”, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 1, Erzurum, ss. 34-42.
  • SİVRİ U., Usta C. (2001), “Reel Döviz Kuru, İhracat ve İthalat Arasındaki İlişki”, Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:19, Sayı: 4, ss.1-9.
  • ŞAHBAZ, Ahmet, (2009), “Gelişmekte Olan Ülkelerde Kur Değişimlerinin Toplam Çıktı Üzerine Etkileri: Türkiye Üzerine Bir Uygulama”, Çukurova Üniversitesi, SBE, İktisat ABD, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Adana.
  • ŞEN, Fulya, (2007), “Büyüme ve Dış Ticaret İlişkisi: Türkiye Örneği”, Dokuz Eylül Üniversitesi, SBE, Ekonometri ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
  • TANER, Tuna; KAYALIDERE, Koray, (2002), “1995-2000 Döneminde İMKB’de Anomali Araştırması”, Celal Bayar Üniversitesi, İİBF, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt:9, Sayı: 1-2, Manisa, ss. 1-24.
  • UÇAN, Okyay, (2011), “Açık Ekonomilerde Döviz Kuru Dinamikleri: Türkiye Örneği”, Çukurova Üniversitesi, SBE, İktisat ABD, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Adana.
  • VERGİL, Hasan; ERDOĞAN, Serdar, (2009), “Döviz Kuru-Ticaret Dengesi İlişkisi: Türkiye Örneği (1989-2005)”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı:9, Zonguldak, ss.35-57.
  • YAMAK, Rahmi; KORKMAZ, Abdurrahman (2005), “Reel Döviz Kuru ve Dış Ticaret İlişkisi”, İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, Sayı: 2, İstanbul, ss. 11-29.
  • YILDIRAN, Mustafa, (2003), “İhracat Yapan İşletmelerde Kur Riski Yönetimi Ve Denizli Bölgesinde Değişik Ölçekli Firmalarda Uygulama”, Süleyman Demirel Üniversitesi, SBE, İşletme ABD, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Isparta.