TÜRK MÜZİĞİNDE YEKTA, EZGİ VE AREL TEORİLERİNİN POZİTİVİST İNŞASI: KISA FAKAT ELEŞTİREL BİR TARİHÇE

Günümüzde Türk müziği teorisi olarak tanınan teori, aslında, Şark/Osmanlı müziğine ilmî, asrî ve medenî bir teori kazandırmak maksadıyla başlatılan bir sürecin ürünüdür. Bu teorinin, üç mevlevi şeyhi ile üç müntesibin ortak çalışmalarıyla üretildiğiyle ilgili olarak Öztuna tarafından geliştirilmiş ve yaygın şekilde kabul gören kısa bir anlatı vardır. Bu makalede, Osmanlı müziğinde, teori alanını modernleştirmek için Rauf Yekta, Suphi Ezgi ve Sadeddin Arel tarafından yapılan müdahaleler, tarihsel belge, tanıklık ve anılara dayalı olarak ele alınmaktadır. Araştırmanın amacı geliştirilen teorilerle ilgili olayların ayrıntılı bir kronolojisini oluşturmak; bu teorilerin inşasında doğrudan veya dolaylı şekilde rol alanları belirlemek ve tüm bulguları prosopografik çerçevede değerlendirilmektir. Kronolojide, sürecin bilinmeyen, ihmal edilmiş olan, az veya yanlış bilinen ayrıntılarına odaklanılmıştır. Veriler ışığında, teorinin modernleştirilmesi çalışmalarına katılanlar, Rauf Yekta ve Sadeddin Arel isimleri etrafında ele alınmıştır. Buna göre Rauf Yekta’nın etrafındaki isimler Mevlevi şeyhleri Ataullah ve Celaleddin, matematikçi Salih Zeki Bey ve dolaylı olarak Mikail Mishaqa’dır. Arel’in etrafında toplanan isimlerden Suphi Ezgi ve Salih Murad Uzdilek çalışmalara doğrudan katılırken, Yılmaz Öztuna da, sürecin tarihyazım boyutunda dolaylı olarak yer almıştır. Bu arada Mevlevi Şeyhi Hüseyin Fahreddin’in ise Öztuna’nın yaptığı bir hatadan dolayı çalışmalara dahil edildiği ortaya çıkmıştır. Araştırmanın prosopografik boyutu, modernleştiricilerin, basın, yabancı elçilikler, yabancı okullar, sufi tarikatlar, bürokratlar, siyasi partiler, misyonerler, edebiyatçılar ve masonlar gibi çok çeşitli sosyal, siyasal ve entelektüel çevrelerle girift ilişkiler içinde olduklarını göstermiştir. Teoriyi modernleştirmek isteyenler, yaptıkları müdahaleleri bilim ve ilerleme fikri üzerinden meşrulaştırmaya çabalamışlar; Garpçılık ve Comte pozitivizmini ise bir topyekün kurtuluş çaresi olarak görmüşlerdir. Ses sistemi ve teorik içerikle ilgili temel araştırmaların tümü, Rauf Yekta tarafından yapılmış olmasına rağmen, ölümünden sonra bu içerik, Arel tarafından, Batı armonik tonalitesine uygun olarak dönüştürülmüş ve bu son haliyle de, Türk müziği teorisi olarak bilinir olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Garpçılık, modernleşme, Comte pozitivizmi, bilim, ilerleme, Osmanlı / Türk müziği teorisi

The Positivist Construction of Yekta, Ezgi and Arel Theories in Turkish Music: A Brief but Critical History

The theory, which is known as Turkish music theory today, is actually a product of a process that initiated with the aim of providing a scientific, modern and civilized theory to Eastern / Ottoman music. There is a short and widely accepted narrative developed by Öztuna in relation to the fact that this theory was produced by the collaboration of three Mevlevi sheikhs and three followers. In this article, the interventions made by Rauf Yekta, Suphi Ezgi and Sadeddin Arel in order to modernize the field of theory in Ottoman music are handled based on historical documents, witnesses and memories. The aim of the research is to provide a detailed chronology of the events related to the development of the three theories; to identify those who play a role directly or indirectly in the construction of these theories and to evaluate all findings within the prosopographic framework. In chronology, special attention was paid to revealing the unknown, neglected, little or incorrectly known details of the process. In the light of the data, those who participated in the modernization of the theory are discussed around the names of Rauf Yekta and Sadeddin Arel. Accordingly, the names around Rauf Yekta include Mevlevi sheikhs Ataullah and Celaleddin, mathematician Salih Zeki Bey, and indirectly Mikhail Mishaqa. Suphi Ezgi and Salih Murad Uzdilek, who were among the names gathered around Arel, directly involved in the studies, while Yılmaz Öztuna indirectly took part in the historiographic dimension of the process. Meanwhile, it was revealed that Mevlevi Sheikh Hüseyin Fahreddin was included in the studies due to a mistake made by Öztuna. As a result, the prosopographic dimension of the study revealed that modernizers had intricate relationships with a wide range of social, political and intellectual circles, such as the press, foreign embassy officers, foreign schools, sufi orders, bureaucrats, political parties, missionaries, literary milieus and freemasons. Those who want to modernize the theory had tried to legitimize their interventions on the idea of science and progress; and they also saw Westernism and Comtean positivism as a remedy for total salvation. Although all the basic researches on the tone system and theoretical content were conducted by Rauf Yekta, after his death, this content was converted by Arel in accordance with Western harmonic tonality, and in this final form, it became known as Turkish music theory.

Keywords:

Westernism, modernization, Comtean positivism, science, progress, Ottoman / Turkish music theory,

PDF

___

Arel, H. S. (1909). Bir musikinüvis-i muasır hakkında. Şehbâl, s. 7.
Arel, H. S. (1911). Mûsikîmizin terakkisinden nevmid mi olacağız? Şehbâl 35, s. 211.
Ahmetoğlu, S. (2010). İttihatçı aktüaliteden kitlesel popülariteye: Şehbal mecmuası (1909-1914). İstanbul: Libra.
Akdoğu, O. (1993). Türk müziği nazariyatı tarihine genel bir bakış. H. S. Arel içinde, Türk Musikisi nazariyatı dersleri (ed. O. Akdoğu) (s. xi-xvi). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Akin, A. (2019). Masonluk ve/veya pozitif düşünmenin soyağacı. Ankara: Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Derneği İktisadi İşletmesi.
Aksoy, B. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e mûsikîde batılılaşma. M. Belge, & F. Aral içinde, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5 (s. 1212–1236). İstanbul: İletişim Yayınları.
Aksoy, B. (1997). Towards the definition of the makam. The structure and idea of maqam: historical approaches, 3rd Conference of the ICTM Maqam Study Group, 1995 (s. 7-25). Tampere: University of Tampere.
Akyüz, Y. (1989). Türk eğitim tarihi (Başlangıçtan 1988'e). Ankara: Ankara Üniversitesi.
Ambrosio, A. F. (2010). Being a Sheikh in the Mevlevîhâne of Galata. E. Işın içinde, The Dervishes of Sovereignty The Sovereignty of Dervishes: The Mevlevi Order in Istanbul (Second Print) (s. 42-57). İstanbul: İstanbul Research Institute.
Ambrosio, A. F. (2012). Dervişler: Tarihi, antropolojisi, mistik yönü. İstanbul : Kabalcı .
Arel, H. S. (1948). Türk musikisi nasıl ilerler? Musiki Mecmuası, 1, s. 3-5.
Arel, H. S. (1957, Aralık 1). Tarihe mal olan konferans. Musiki Mecmuası, 118, s. 300-301.
Arel, H. S. (1964). Türk musikisi üzerine iki konferans. Ed. M. K. Özergin. . İstanbul: İleri Türk Musikisi Konservatuarı Yayını.
Arel, H. S. (1993). Türk mûsikîsi nazariyatı dersleri. (Ed. Onur Akdoğu). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Ataman, B., & Pekman, C. (2014). A champion of printing quality in the Ottoman Turkish press of the Second Constitutional Period: Şehbal Journal. Historical aspects of printing and publishing in languages of the Middle East (s. 231–243). içinde Leiden: Brill.
Atcherson, W. T. (1970). Theory accommodates practice: ‘Confinalis’ theory in Renaissance music treatises. Journal of American Musicological Society, 23 (2), 326-330.
Baer, M. D. (2011). Selanikli dönmeler: Yahudilikten dönenler, Müslüman devrimciler ve seküler Türkler (Çev. Sevinç Kayır). İstanbul: Doğan Kitap.
Balcı, S. (2008). Osmanlı Devleti’nde modemleşme girişimlerine bir örnek: Lisan Mektebi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 44, 77-98.
Bardakçı, M. (1986). Rauf Yekta Bey'in hayatı ve eserleri. R. Yekta içinde, Türk musikisi (s. 8-15). İstanbul: Pan.
Bardakçı, M. (2019, 03 25). Müzik sistemimizi bu Lübnanlı'dan öğrendik (06.12.2001). Hürriyet Gazetesi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/muzik-sistemimizi-bu-lubnanli-dan-ogrendik-38286430 adresinden alındı
Barker, A. (2000). Scientific method in Ptolemy's harmonics. Cambridge: Cambridge University Press.
Barker, A. (2004). Greek musical writings II: Harmonic and acoustic theory. Cambridge: Cambridge University Press.
Barker, A. (2007). The science of harmonics in classical Greece. Cambridge: Cambridge University Press.
Batanay, K. (1950, Ocak 1). Rauf Yekta Bey. Türk Musikisi Dergisi, 27, s. 2-3.
Baykara, G. (1950, Nisan 1). Celalettin Efendi. Türk Musikisi Dergisi, 30, s. 2-3, 19.
Baykara, G. (1950, Ocak 1). Ruhu şâd olsun. Mûsikî Mecmuası, 27, s. 22.
Behar, C. (1987). Klasik Türk musikisi üzerine denemeler. İstanbul: Bağlam Yayınları.
Belge, M., & İnsel, A. (2019). Modern Türkiye'de siyasi düşünce C. 2: Kemalizm (9. baskı). İstanbul: İletişim.
Berkes, N. (2008). Türkiye'de çağdaşlaşma (12. baskı). İstanbul: Yapı Kredi.
Bischof, G. (2017). Auguste Comte and positivism: The essential writings. Abington: Routledge.
Bora, T. (2017). Cereyanlar: Türkiye’de siyasi ideolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
Bora, T., & Gültekingil, M. (2002). Modern Türkiye'de siyasi düşünce C. 3: Modernleşme ve batıcılık (2. baskı). İstanbul: İletişim.
Bora, T., & Gültekingil, M. (2004). Modern Türkiye'de siyasi düşünce C. 1: Tanzimat ve Meşrutiyet'in birikimi (6. baskı). İstanbul: İletişim.
Brown, J. P. (1868). The dervishes or oriental spiritualism. London: Trubner.
Can, M. C. (2002). Geleneksel Türk sanat müziğinde Arel-Ezgi-Uzdilek ses sistemi ve uygulamada kullanılmayan bazı perdeler. G. Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 22, 1, 175-181.
Comte, A. (2012). İslamiyet ve pozitivizm (Çev. Özkan Gözel). İstanbul: Dergah.
Comte, A. (2015). Pozitif felsefe dersleri ve pozitif anlayış üzerine konuşma (Çev. Erkan Ataçay). Ankara: BigeSu.
Conn, C. (2019). John Porter Brown, father of Turkish-American relations, an Ohioan at the sublime porte, 1832-1872 (1973). Ohio University Electronic Thesis or Dissertation: https://etd.ohiolink.edu adresinden alındı
Crocker, R. L. (1963). Pythagorean mathematics and music. The Journal of Aesthetics and Art Criticism 22, 2, 189-198.
Çam, İ. D. (2013). II. Meşrutiyet dönemi garpçılık fikrinin Cumhuriyet'in düşünsel temellerine ve eğitime etkileri. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
Çergel, M. A. (2007). Rauf Yekta Bey’in İkdam Gazetesi’nde neşredilen Türk musikisi konulu makaleleri. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi. adresinden alındı
Çubukçu, A. (2013). Türkiye'de rejim ve pozitivizm. Evrensel içinde, Pozitivizm (2. Baskı) (s. 13-22). İstanbul: Evrensel.
Demir, N. (2004). Auguste Comte’un Mustafa Reşid Paşa’ya mektubu ve Türkçe tercümesi. Düşünen Siyaset, 19, 287-293.
Doğan, N. (2013). İlerleme ve medeniyet kavramlarının Türk düşüncesinde etkileşimi. S. Güder, & Y. Ç. (Ed.ler) içinde, Medeniyet Tartışmaları (s. 247-267). İstanbul: Üsküdar Belediyesi.
Doğrusöz, N. (2018). Rauf Yekta Bey'in musiki antikaları. İstanbul: Atatürk KMB.
Dumont, P. (2007). Osmanlıcılık, ulusçu akımlar ve masonluk (2. Baskı) (Çev. Ali Berktay). İstanbul: Yapı Kredi.
Ederer, E. B. (2010). The theory and praxis of makam in classical Turkish music 1910-2010. Santa Barbara: University of California.
Eldem, E. (2019). 5. Murad'ın oğlu Selahaddin Efendi'nin evrak ve yazıları C. 1: V. Murad ve Cleanthi Scalieri. İstanbul: T. İş Bankası Kültür.
Er, T. (2009). Yalıdakiler. İstanbul: Destek.
Erev, M. (1950a). Özlü bir musiki hasreti. Türk Musikisi Dergisi, 28, s. 1, 23.
Erev, M. (1950b). Özlü ve olgun bir musikiye hasret çekerken. Türk Musikisi Dergisi, 29, s. 9, 22.
Erev, M. (1950c). Üstad Dr. Suphi Ezgi'ye. Türk Musikisi Dergisi, 30, s. 9, 18.
Erev, M. (1950d). Nazari ve ameli Türk musikisi adlı eser üzerine bazı mülahazalar. Türk Musikisi Dergisi, 31, s. 6-7, 20-21.
Ergin, O. N. (1977). Türkiye maarif tarihi C. 1-2. İstanbul: Eser Kültür Yayınları.
Ergun, S. N. (1943). Türk musikisi antolojisi C. II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
Erguner, S. (2003). Rauf Yektâ Bey: Neyzen - müzikolog - bestekâr. İstanbul: Kitabevi.
Etker, Ş. (2005). Salih Zeki Bey: Üç boyutlu bir biyografi için. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 7 (1), 137-154 .
Etker, Ş. (2007). Salih Murat Uzdilek ve ‘Logaritmanın Türkiye’ye girişi'. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 8 (2), 55-76.
Ezgi, M. S. (1940). Nazarî amelî Türk mûsikîsi C. IV. İstanbul: İstanbul Belediye Konservatuarı.
Ezgi, S. (1933). Nazarî amelî Türk mûsikîsi C. I. İstanbul: Hüsnitabiat Matbaası.
Ezgi, S. (1950a). Özlü bir musiki hasreti başlıklı yazıya cevap. Türk Musikisi Dergisi, 29, s. 4-5.
Ezgi, S. (1950b). Bay M. Erev’in birinci ve ikinci mektuplarına cevap. Türk Musikisi Dergisi, 32, s. 4-5, 20.
Ezgi, S. (1950c). Bay M. Erev'e ikinci cevabım. Türk Musikisi Dergisi, 33, s. 4, 20-21.
Ezgi, S. (1950d). M. Erev'in yazısına üçüncü cevap. Türk Musikisi Dergisi, 34, s. 4-5, 22-23.
Ezgi, S. (1950e). Bay M. Erev'e cevap. Türk Musikisi Dergisi, 35, s. 4-5, 23.
Ezgi, S. (1950f). Bay Muhittin Erev'e cevap. Türk Musikisi Dergisi, 36, s. 4-5, 21-24.
Ezgi, S. (1964). Dr. Suphi Ezgi anlatıyor. Musiki Mecmuası 195, s. 70.
Feldman, W. Z. (1996). Music of the Ottoman Court. Berlin: VWB.
Gibson, S. (2005). Aristoxenus of Tarentum and the birth of musicology. New York: Routledge.
Godwin, J. (1993). The harmony of the spheres: A sourcebook of the Pythagorean tradition in music. Vermont: Inner Traditions. Göçek, F. M. (1996). Rise of the bourgeoisie, demise of the empire: Ottoman westernization and social change . New York: Oxford University Press.
Gökçen, İ. (2007). Rauf Yekta'nın Fransızca musiki yazıları. Ankara: Ürün.
Guymer, L. (2011). Curing the Sick Man: Sir Henry Bulwer and the Ottoman Empire, 1858-1865. Illinois: Republic of Letters.
Güler, R. (2006). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e ‘medeniyet’ anlayışının evrimi. (Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Günay, H. M. (2005). Son devir Osmanlı hukukçusu Küçük Ali Haydar Efendi (1853-1935): Hayatı, ilmi faaliyetleri ve eserleri. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 6, 179-188.
Gündüz, İ. (1983). Osmanlılarda devlet-tekke münasebetleri. Ankara: Seha.
Gündüz, M. (2008). II. Meşrutiyet ideolojilerinde sosyoloji ve geleceğin toplum tasavvuru. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 45, 149-170.
Hagel, S. (2010). Ancient Greek music: A new technical history. Cambridge: Cambridge University Press.
Haksever, A. C. (2009). Modernleşme sürecinde Mevlevîler ve Jön Türkler. İstanbul: H.
Hanioğlu, M. Ş. (1989). Notes on the Young Turks and the Freemasons, 1875-1908. Middle Eastern Studies, 25 (2), 186-197.
Hanioğlu, M. Ş. (1997). Garbcılar: Their attitudes toward religion and their impact on the official ideology of the Turkish Republic. Studia Islamica, 86, 33-158.
Hanioğlu, Ş. (1985). Bilim ve Osmanlı düşüncesi. M. Belge, & F. Aral içinde, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye ansiklopedisi C. 2 (s. 346-347). İstanbul: İletişim.
Iacovella, A. (2005). Gönye ve hilal: İttihad-Terakki ve masonluk (2. Baskı) (Çev. Tülin Altınova). İstanbul: Tarih Vakfı.
İnal, İ. M. (1958). Hoş sadâ: Son asır Türk musikişinasları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
İnalcık, H., & Seyitdanlıoğlu, M. (2011). Tanzimat: Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: İşbank Kültür.
İsmail, S. A. (2014). Tarikat sırları: Dervişlik esasları - Mir'at'-ül-mekasıd (Çev. Tahir G. Seratlı). İstanbul: Kardelen.
Işın, E. (1985). Osmanlı modernleşmesi ve pozitivizm. M. Belge içinde, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi (s. 352-362). İstanbul: İletişim.
Işın, E. (2010). The Mevlevî Order in Istanbul. Socio-historic notes on an imperial Sufi order. E. Işın içinde, The dervishes of sovereignty, the sovereignty of rervishes: The Mevlevi order in Istanbul (Second Print) (s. 12-41). İstanbul: İstanbul Research Institute.
Işın, E. (2013). İstanbul'da gündelik hayat (5. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi.
Kabakcı, E. (2008). Pozitivizmin Türkiye’ye girişi ve Türk sosyolojisine etkisi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6 (11), 41-60.
Kadıoğlu, S. (2005). Salih Zeki ve çevresi. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 7 (1), 155-168 .
Kaya, B. A. (2019). Osman Selâhaddin Dede. TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/osman- selahaddin-dede adresinden alındı
Keskinkılıç, E., & Ceylan, E. (2015). Her Majesty's protected subjects: The Mishaqa family in Ottoman Damascus. Middle Eastern Studies, 51:2 , 175-194.
Koloğlu, O. (2012). İslâm âleminde masonluk. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
Koloğlu, O. (tarihsiz). Abdülhamit ve masonlar (5. Baskı). İstanbul: Pozitif.
Korlaelçi, M. (2004). Pozitivist düşüncenin ithali. T. Bora, & M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de siyasi düşünce C. 1: Tanzimat ve Meşruiyet'in birikimi (s. 214-222). İstanbul: İletişim.
Korlaelçi, M. (2014). Pozitivizmin Türkiye’ye girişi (3. Baskı). Ankara: Kadim.
Kurmuş, O. (2007). Emperyalizmin Türkiye’ye girişi. İstanbul: Yordam Kitap.
Küçük, S. (2003). Mevleviliğin son yüzyılı. İstanbul: Simurg.
Langevin, P. (2013). Pozitivizm üzerine. Evrensel içinde, Pozitivizm (2. Baskı) (s. 23-24). İstanbul: Evrensel.
Layiktez, C. (1999). Türkiye'de masonluk tarihi C. 1: Başlangıç 1721-1956. İstanbul: Yenilik Basımevi.
Lewis, B. (1961). The emergence of modern Turkey. New York: Oxford University Press.
Lewis, B. (2007). Modern Türkiye’nin doğuşu (10. Baskı). (M. Kıratlı, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Lomas, R. (2003). Freemasonry and the birth of modern science. Beverly: Fair Winds.
Maalouf, S. (2003). Mīkhāʾīl Mishāqā: Virtual founder of the twenty-four equal quartertone scale. Journal of the American Oriental Society, 123, 4, 835-840.
Marcus, S. (2019, 03 25). Arab music theory in the modem period (Ph.D. diss., Univ. of California, Los Angeles,1989). ProQuest Dissertations & Theses: https://www.proquest.com/ adresinden alındı
Mardin, Ş. (1999). Türk modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (2000). The genesis of Young Ottoman thought. Princeton: Princeton University Press.
Mardin, Ş. (2008). Jön Türklerin siyasi fikirleri, 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
Mathiesen, T. J. (1999). Apollo's lyre: Greek music and music theory in antiquty and the middle ages. Lincoln and London: University of Nebraska Press.
Mazower, M. (2004). Salonica city of ghosts: Christians, Muslims and Jews 1430-1950. London: Harper Collins.
Mehmed Ziya. (2005). Yenikapı Mevlevihanesi (Ed. M. A. Karavelioğlu). İstanbul: Ataç.
Mehmed Ziya. (2005). Yenikapı Mevlevihanesi (Ed. M. A. Karavelioğlu). İstanbul: Ataç.
Mehmet Ziyâ. (t.y.). Yenikapı Mevlevîhânesi [1913]. (Ed. Y. Senemoğlu). İstanbul: Tercüman.
Narski, I. S. (2013). Pozitivizmin ortaya çıkışı ve gelişimi. Evrensel içinde, Pozitivizm (2. Baskı) (s. 25-118). İstanbul: Evrensel.
Nord, P. (1991). Republicanism and Utopian Vision: French Freemasonry in the 1860s and 1870s. The Journal of Modern History 63, 2 , 213-229. O'Connell, J. M. (2013). Alaturka: Style in Turkish music (1923-1938). Surrey: Ashgate.
Ortaylı, İ. (2020, 3 5). Galata. TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/galata#1 adresinden alındı
Öncel, M. (2010). Rauf Yektâ Bey'in Âti, Yeni mecmûa, Resimli kitap ve Şehbâl adlı mecmûalarda mûsikî ile ilgili makalelerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Ulusal Tez Merkezi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden alındı
Ösen, S. (2015). Osmanlı devlet ve toplum hayatında Mevlevilik. İstanbul: Kitap.
Özalp, N. (2000). Türk musikisi tarihi C. 2. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Özcan, A. (2019). Masonluk. TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/masonluk adresinden alındı
Özdemir, H. (2010). Rauf Yektâ Bey’in Resimli Gazete, Yeni Ses ve Vakit gazetelerinde mûsikî ile ilgili makalelerinin incelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Özkan, İ. H. (1987). Türk Mûsikîsi Nazarîyatı ve Usulleri Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken.
Özlem, D. (2002). Türkiye'de pozitivizm ve siyaset. T. Bora, & M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de siyasi düşünce: Modernleşme ve batıcılık (2. Baskı) (s. 452-464). İstanbul: İletişim.
Öztuna, Y. (1953). Türk musikisi nazariyatı. Musiki Mecmuası, 67, s. 197.
Öztuna, Y. (1955). Türk musikisi lûgati: Bitirirken. Musiki Mecmuası, 91, s. 563-571.
Öztuna, Y. (1969). Türk musikisi ansiklopedisi C. I. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Öztuna, Y. (1974). Türk musikisi ansiklopedisi C. II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Öztuna, Y. (1986). Hüseyin Sadeddin Arel. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Öztuna, Y. (1987). Türk musikisi: Teknik ve tarih. İstanbul: Türk Petrol Vakfı.
Öztürk, O. M. (2008). Büzürg makamı: Geleneksel müzikte bütüncül kuram ihtiyacı için analitik bir model. L. Berköz, & G. Ay içinde, Türk müziğinde kuram-uygulama sorunları ve çözüm önerileri uluslararası çağrılı kongre bildiriler kitabı (s. 89-137). İstanbul: İBB Kültür A.Ş.
Öztürk, O. M. (2009). Onyediden yirmidörde: Bağlama ailesi çalgılar ve geleneksel perde sistemi. Folklor/Edebiyat, 15 (58), , 63-88.
Öztürk, O. M. (2014a). Makam, âvâze, şûbe ve terkib: Osmanlı musiki nazariyatında Pisagorcu 'kürelerin uyumu/musikisi' anlayışının temsili. Rast Müzikoloji Dergisi, 2 (1), 1-49.
Öztürk, O. M. (2014b). Makam müziğinde ezgi ve makam ilişkisinin analizi ve yorumlanması açısından yeni bir yaklaşım: Perde düzenleri ve makamsal ezgi çekirdekleri (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi. YÖK Ulusal Tez Arşivi: https://tez.yok.gov.tr adresinden alındı
Öztürk, O. M. (2015). Halk musikisi repertuar incelemelerinin makam nazariyesi araştırmalarına yapabileceği katkılar. Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi, 7, 1-28.
Öztürk, O. M. (2018a). How was the traditional makam theory westernized for the sake of modernization? Rast Müzikoloji Dergisi, 6 (1), 1769-1787.
Öztürk, O. M. (2018b). The concept of makam-based melody and its problematic in musical analysis. R. Sultanova, & M. Rancier içinde, Turkic Soundscapes: From Shamanic Voices to Hip-Hop (s. 19-40). Oxon: Routledge.
Öztürk, O. M. (2018c). H. S. Arel’in Türk mûsikîsine bakışında ütopyacılık, Garpçılık ve Türkçülüğün yeri. Rast Müzikoloji Dergisi, 6 (2), 1853-1873.
Palisca, C. V., & Bent, I. (2001). Theory, theorists. Grove music online: https://0-doi- org.divit.library.itu.edu.tr/10.1093/gmo/9781561592630.article.44944 adresinden alındı
Pappas, M. (2019). Apostolos Konstans'ın nazariyat kitabı (2007). Ulusal Tez Merkezi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden alındı
Pickering, M. (2019). Positivism in European intellectual, political, and religious life. W. Breckman, & P. Gordon içinde, The Cambridge history of modern European thought (s. 151-171). Cambridge: Cambridge University.
Ronzevalle, P. L. (1913). Un traite de musique arabe moderne: Preface, traduction française, texte et notes. Melanges de la Faculte orientale, 6, 1-120.
Sağlam, S. (2019). Yılmaz Öztuna üzerine (2012). Türk Yurdu: https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=1171 adresinden alındı
Saraç, C. (2001). Salih Zeki Bey: Hayatı ve eserleri. İstanbul: Kızılelma.
Shaw, S. (1977). History of The Ottoman Empire and Modern Turkey V. II. Cambridge: Cambridge University Press.
Shaw, S. (1994). Osmanlı İmparatorluğu ve modern Türkiye C. 1. (M. Harmancı, Çev.). İstanbul: E Yayınları.
Shaw, S. J., & Shaw, E. K. (2006). Osmanlı İmparatorluğu ve modern Türkiye C. 2. (M. Harmancı, Çev.). İstanbul: E Yayınları.
Shehadi, F. (1995). Philosophies of music in medieval Islam. Leiden: Brill.
Signell, K. (1977). Makam: Modal practice in Turkish art music. Seattle: Asian Music .
Smith, E. (1847). A Treatise on Arab Music, Chiefly from a Work by Mikhail Meshakah, of Damascus. Journal of the American Oriental Society, 1 (3), 171+173-217.
Sommer, D. (2016). Freemasonry in the Ottoman Empire: A history of the fraternity and its influence in Syria and the Levant. Istanbul: Tauris.
Soysal, İ. (1988). Dünyada ve Türkiye'de Masonluk ve Masonlar. İstanbul: Der.
Steele, T. (2002). The role of scientific positivism in European popular educational movements: the case of France. International Journal of Lifelong Education, 21 (5), 399-413.
Steele, T. (2019). French radical freemasonry, scientific positivism and the rise of the universités populaires. Education-line: http://www.leeds.ac.uk/educol/documents/000000157.htm adresinden alındı
Sürelsan, İ. B. (1955). Semâ pâye üstad Sadettin Arel. Musiki Mecmuası, 89, s. 499.
Sürelsan, İ. B. (1965). Rauf Yektâ (1871-1935). Musiki Mecmuası, 203, s. 328-329.
Şişman, C. (2018). Soru ve cevaplarla Sabatay Sevi ve Sabataycılar. İstanbul: Kopernik. The Freemasons' Monthly Magazine. (2019, December 6). The Freemasons' Monthly Magazine: 1868-07-04, Page 12. Masonic Periodicals Online, Library and Museum of Freemasonry: masonicperiodicals.org/periodicals/mmr/issues/mmr_04071868/page/12/ adresinden alındı
Timur, T. (2013). Türk devrimi ve sonrası (7. Baskı). Ankara: İmge.
Tunaya, T. Z. (2010). Türkiye’nin siyasî hayatında batılılaşma hareketleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Tura, Y. (1988). Türk mûsikîsinin meseleleri. İstanbul: Pan Yayınları.
Tura, Y. (2017). Türk musikisinin mes'eleleri (3. baskı). İstanbul: İz.
Turnaoğlu, B. (2017). The formation of Turkish republicanism. Oxfordshire: Princeton University.
Umur, S. (1988, Aralık 01). Meşrutiyetten önce Türkiyede masonluk IV. Şakul Gibi, 9, s. 11-13.
Ural, Ş. (2011). Basitlik ilkesi. İstanbul: Kabalcı.
Ural, Ş. (2012). Pozitivist felsefe. İstanbul: Alfa.
Uyanık, E. (2009). II. Meşrutiyet Dönemi’nde toplumsal mühendislik aracı olarak eğitim. Amme İdaresi Dergisi, 42, 2, 67-88.
Uyanık, S. (2011). Osmanlı-Türk anlatılarında bilime yönelişin mantığı ve gelecek tasarıları (19. yüzyıl sonu ve erken 20. yüzyıl). Doktora Tezi. Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi.
Uzdilek, S. M. (1948). Türk musikisi dizisi hakkında. Türk Musikisi Dergisi, 6, s. 2.
Uzdilek, S. M. (1956). Arel ihtifalindeki konuşma. Musiki Mecmuası, 99, s. 133-134.
Uzdilek, S. M. (1977). İlim ve musiki: Türk musikisi üzerinde incelemeler. İstanbul: Kültür Bakanlığı.
Ülken, H. Z. (1992). Türkiye'de çağdaş düşünce tarihi (3. Baskı). İstanbul: Ülken.
Üngör, E. (1966). Ayın yazısı. Musiki Mecmuası, 223, s. 230.
Üngör, E. R. (1967). Bir takım tekzip yazıları hakkında. Musiki Mecmuası, 224, s. 26-30.
Verdemir, K. (1998). Cami'ye ait Risale-i Musiki'nin Rauf Yekta Bey tarafından çevirisi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
Wright, O. (1990). Çargâh in Turkish classical music: History versus theory. Bulletin of the School of Oriental and African Studies (SOAS), 53(no. 2), 224–244.
Yekta, R. (1924). Türk musikisi nazariyatı. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
Yekta, R. (1986). Türk Musikisi (1922). Çev. Orhan Nasuhioğlu. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Yekta, R. (2000). Esatiz-i elhan. İstanbul: Pan.
Yıldıztaş, M. (2012). Osmanlı arşiv kayıtlarında Gürcistan ve Gürcüler. İstanbul: Gürcistan Dostluk Derneği.
Zarcone, T. (2010). Şeyh Mehmed Ataullah Dede (1842-1910) and the Mevlevîhâne of Galata: An intellectual and spiritual bridge between the East and the West. E. Işın içinde, The dervishes of sovereignty, the sovereignty of dervishes: The Mevlevi order in Istanbul (Second Print) (s. 58-76). İstanbul: İstanbul Research Institute.
Zarcone, T. (2010). Şeyh Mehmed Ataullah Dede (1842-1910) ve Galata Mevlevîhânesi: Doğu-Batı arasında entelektüel ve tinsel bir köprü. E. Işın içinde, Saltanatın dervişleri, dervişlerin saltanatı: İstanbul'da Mevlevilik (s. 58-75). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
Zarcone, T. (2014). Freemasonry and islam. H. Bogdan, & J. A. Snoek içinde, Handbook of Freemasonry (s. 233-257). Leiden: Brill.
Zeren, A. (1999). Modern Türk müziği kuramı. e. G. Eken içinde, Osmanlı C. 10 (s. 553-562). Ankara: Yeni Türkiye.
Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye'nin tarihi (Çev. Yasemin S. Gönen). İstanbul: İletişim Yayınları.