KEMAN VERNİKLEME GELENEĞİNDE SOLMAZ BİR RENK ELDE ETME YÖNTEMİ: ÇÖKELTME ve RUBIA TINCTORIUM

Endüstriyel üretim ürünü olan boya maddelerinin 1856 yılında (Genç, 2014, s. 174) ortaya çıkışı ve kullanımlarının yaygınlaşması öncesinde doğal renklendiriciler, uzunca bir süre boyunca el sanatları içerisinde yer alan ustalarca aynı ihtiyaç için başvurulan yegâne malzemelerdi. Ne var ki taş devrinden 19. yy. sonuna kadar kullanılmış olan ve antik çağda altın kadar değer gören, Mısır çivi yazıtlarında kullanımlarına ilişkin detaylı tarifler bulunan bu malzemelerin, sentetik ürünlerin bulunuşundan sonra önemlerini ve eski kullanım yaygınlıklarını yitirdikleri bilinmektedir (Erkan, vd., 2010, s. 2). Doğal boyacılıkta, hemen hemen bütün renkleri veren hayvansal ve bitkisel kaynaklar bulunurken bitkilerin bazılarının tüm bölümleri, bazılarının ise kökü, yaprağı, yumru kabuğu, gövde kabuğu, dalları, ya da toprak altı sürgünleri kullanılmaktadır (Şanlı, 2017, s. 772). Bunlardan biri olarak rubia tinctorium, toprak altı sürgünleri, yaygın şekilde özel bir kırmızı renk elde etmek üzere geçmişte sıklıkla kullanılmış olan, bitkisel bir renk kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Bu makalede amaç, Avrupa’da İtalyan keman vernikleme geleneğinde endüstriyel renklendirme ürünlerinin ortaya çıkışı ve yaygınlaşmasına kadar önemli bir boyar madde olarak kullanıldığı bilinen rubia tinctoriumdan elde edilerek, Anadolu’da mordanlama olarak da adlandırılan yöntemle benzerlik gösteren özel bir çökeltme işlemi aracılığıyla kalıcı/solmaz özellik kazandırılan kırmızı renkli bir pigmentin elde edilişine yönelik uygulama adımlarının, uygulamalı organoloji literatürüne katkı sunma amacıyla paylaşılmasıdır.

Anahtar Kelimeler:

Uygulamalı Organoloji, Keman Yapım, Keman Verniği, Pigment, Rubia Tinctorium

a Fadeless Colour Achievement Method in Violin Varnishing Tradition: Precipitation and Rubia Tinctorium

The natural colorants were the primal materials used by the handcraft masters before the appearance of the industrial product coloring materials in the year of 1856 (Genç, 2014, p. 174). However; it is known that these materials which were used from the beginning of the stone age until the end of the 19th century, valued the same as gold in antiquity and whose usage was explained in detail on the Egyptian cuneiform scripts lost their importance and popularity with the appearance of synthetic products (Erkan, et al., 2010, p. 2). In natural dying while there are animal and herbal resources which can give almost all the colors, some of the plants’ all parts, some others’ roots, leaves, shell, branches or offshoots are used (Şanlı, 2017, p. 772). One of these, rubia tinctorium, stands out as a herbal color resource whose offshoots were used in the past in order to obtain a special red color. The aim of this article is to share the practice steps applied to obtain a red colored pigment given a permanent/fadeless quality by means of a special precipitation method similar to the technique called mordanlama in Anatolia out of rubia tinctorium which is known to be a colorant used commonly until the industrial coloring’ becoming widespread in Italian products violin varnishing tradition in Europe.

Keywords:

Applied Organology, Violin Making, Violin Varnish, Pigment, Rubia Tinctorium,

PDF

___

BAYKARA, T. (1964). Kökboya. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 7 (14), 221-226.
CENNINI, d’Andrea Cennino. (1954). Il Libro dell’Arte; early 15th Century, Dover Publications, New York.
DE VALE, S.C., (1990). Organizing Organology. Selected Reprots in Ethnomusicology, 8, s.1-34.
DELİ, Ö., (2004). Rubia Tinctorum L. (kök boya) Bitkisinin Kök Dokularından Kallus Üretimi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
DEVEOĞLU, Ozan., Karadağ, Recep. (2011). Genel Bir Bakış: Doğal Boyarmaddeler, Fen Bilimleri Dergisi, s. 21-32.
DÖLEN, E., (1992). Tekstil Tarihi: Dünyada ve Türkiyede Tekstil Teknolojisinin ve Sanayiinin Tarihsel Gelişimi, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi.
ECHARD, Philippe., Bertrand, Levadrine. (2008). Review on The Characterization of Ancient Stringed Musical Instruments Varnishes and Implementation of an Analytical
ERKAN, G., Şengül, K., Kaya, S. (2010). Denim Kumaşların Rubia tinctorum L. (Kökboya) ile Boyanması Üzerine Bir Araştırma. TMMOB Tekstil Mühendisleri Odası; Tekstil ve Mühendis, 17(80), 1-10.
FIOCCO, Giacomo, vd. (2018). Approaches for Detecting Madder Lake in Multi-Layered Coating Systems of Historical Bowed String Instruments, Coatings, 8(5), s. 171- 187.
FRY, George, (1904). The Varnishes of the Italian Violin Makers of the Sixteenth, Seventeenth and Eighteenth Centuries and Their Influence on Tone, Stevens & Sons, London.
GENÇ, M. (2014). Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kökboya ve Cehri İle İlgili Kayıtlar. ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi. 13(7), 174-212.
http://www.ihleviolins.com/2018/11/27/philip-ihle-london-2018-1711-strad-on-p-form (“Philip Ihle”, London 2018, 1711 Strad on P-Form)
https://bilimdili.com/arkeotarih/tarih-tarih/turk-kirmizisinin-sirri-cozuluyor (Doğal boya ile renklendirilmiş tarihi bir kaftan örneği)
https://cargocollective.com/allographic/Botanical-illustration (Rubia tictorium botanik illusturasyon)
https://www.etymonline.com/search?q=organ (organ)
KAYABAŞI, N., Dellal, G. (2006). Türkiye'de Farklı Koyun Irklarından Elde Edilen Yünlerin Kökboya ile Verdikleri Renklerin Sübjektif ve Objektif Yöntemlerle Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi; Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 10(3), 334-340.
KÖŞKER, Ö., (1945). Kökboya (Rubia Tinctorum L.). Matematik ve Tabiat Bilimleri Dergisi. 5 (1). 29- 31.
KÜÇÜKEBE, Murat. (2020). Keman Cilasında ‘Geleneksel Yöntem’ ve Alkol Bazlı Cila İçin Bir Uygulama Örneği, Eurasian Journal of Music and Dance, s.78-92.
ONGARO, Giulio, M. (1991). The Tieffenbruckers and the Business of Lute Making in Sixteenth Century Venice, The Galpin Society Journal, Galpin Society, vol.44, pp.46- 54.
ÖZTÜRK, İ., (1997). Doğal Bitkisel Boyalarla Yün Boyama, Temel Kaynaklar Dizisi, Ürün Yayınları, Ankara.
PADDING, Koen. (2005). A Rational Look at the Classical Italian Coatings, The Violin Society of America VSA Papers, The Queens College Press, vol 1, no 1. New York.
Presbyter, Theophilus., (1979). De Divertis Artibus; early 12th Century, Dover Publications, New York.
SACCONI, S. Fernando, (2000). The “Secrets” of Stradivari, Eric Blot Edizioni, Cremona.
SOULIER, Balthazar, (2014). in: The Grove Dictionary of Musical Instruments, 2d ed., Laurence Libin, ed. Oxford University Press, vol.5, pp.168-169.
Strategy, Journal of Cultural Heritage, 420-429.
ŞANLI, H.S., Gök, E.Ç., (2017). Bitkisel Boyacılıkta Kökboyanın (Rubia tinctorum L.) Önemi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(48), 772-778.
TEZ, Z. (1987). Eski Doğu Halılarındaki Boyarmaddeler. Tekstil ve Makine Dergisi. 1(6). 328-337.
TUNA, O., (1976). Dokuma ve Giyim Sektörü. Ankara.
TUTU, B., (2011). Evliya Çelebi’nin Kaleminden Batılı Müzik Unsurları, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 11(2), s.215-226.