Cumhuriyet Dönemi Üniversite Reformları Bağlamında Üniversitelerimizde Demokratiklik Tartışmaları

Türkiye’de Cumhuriyetten günümüze üç önemli üniversite reformu yapılmıştır. Bu reformların ilki 1933, ikincisi 1946 ve üçüncüsü 1981 reformudur. Her üç dönemde de üniversitenin demokratikliği ve özerkliği kamu oyunda tartışma konusu olmuştur. Hemen her üç Reform hareketinde de üniversite ara-üst organları ile üniversite ve fakülte organlarının oluşumu ve görevleri üniversitenin demokratikliği ve özerkliğinin temel kriterleri olarak görülmüştür. Bu çalışmada belirtilen üç reform hareketinde üniversite yönetim organlarının oluşumu ve görevleri karşılaştırmalı biçimde ele alınmıştır. 1933 ve 1981’de üniversite yöneticileri atama yolu ile getirilirken, 1946’da seçim yolu benimsenmiştir. Özetle söylemek gerekirse kararlarda 1933 Reformu kişilerin, 1946 Reformu kurulların, 1981 Reformu ise Yükseköğretim Kurulu yanında üniversite içinde kişilerin etkin ve ağırlıkta olduğu bir yönetim biçimi getirmiştir. Üniversitelerimizin gelişmiş ülke üniversitelerinin sahip olduğu özerklik kriterlerine sahip olması gerekmektedir. Yasalarda özerklikle ilgili hükümler bulunsa da bulunmasa da üniversiteler demokratik teamüllerin uygulandığı kurumlar olmalıdır. Üniversite özerkliği kavramı sadece yönetsel özerklik olarak algılanmamalı, özerkliğin diğer boyutları olan mali ve akademik özerklik ile birlikte değerlendirilmelidir

Anahtar Kelimeler:

Üniversite Reformu, Demokratik Üniversite, Üniversitelerde Özerklik

Three fundamental university reforms have been implemented since the Republican Period in Turkey. The first one was accepted in 1933, the second one in 1946, and the last one in 1981. In these three periods, the matter of autonomy and democracy in the universities was discussed in public opinion. In almost each reform movement, the formation of upper and main units of a university and a faculty, and the duties of the units were considered as the main criteria of democracy and autonomy in the universities. In this study, the formation of administrative units of a university and their duties in these reform movements were discussed in a comparative manner. While the administrators of universities were appointed to posts in 1933 and 1981, election system was adopted in 1946. To sum up, the reform of 1933 brought on administration in which the individuals were effective; the reform of 1946 brought an administration in which the committees were effective; the reform of 1981 brought an administration in which the individuals within the universities, as well as within the Higher Education Council, were affective in decision making. It is necessary for our universities to have the autonomy criteria in the universities of developed countries. Whether or not the judgements exist in law related to the autonomy; universities should be the institutions in which democratic common law is applied. The concept of university autonomy should not only be perceived as administrative autonomy, it should also be evaluated with the other dimensions of autonomy such as financial and academic autonomy

Keywords:

University reform, Democratic University, Autonomy in Universities,

PDF

___

AKÇASU, Alaeddin, Üniversite Yasası (Panel Konuşmaları), TÜBA Bilimsel Toplantı Serileri:3, Türkiye Bilimler Akademisi Yayını, Ankara 1995.

AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1988’e), A. Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını, No:160, Ankara 1989.

ALEMDAROĞLU, Kemal, Cumhuriyet ve Üniversitelerimiz (İstanbul Üniversite- si’nin Görüşü), T.C. Cumhurbaşkanlığı Özel Yayını, Başbakanlık Basıme- vi, Ankara 1999.

ARAS, Nusret, Üniversite Yasası Nasıl Olmalı?, Türkiye Bilimler Akademisi Fo- rumu:23, Türkiye Bilimler Akademisi Yayını, Ankara 2004.

ATAÜNAL, Aydoğan, Cumhuriyet Döneminde Yükseköğretimdeki Gelişmeler, MEB. Yükseköğretim Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara 1993.

CİN, Halil, Türk Üniversitelerinde Çağdaşlık Meselesi Hakkında Selçuk Üniversi- tesi’nin Görüşü, Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversite, T.C. Başbakanlık Ba- sımevi, Ankara 1992.

CREMER, Jan ve PRZYTULLA, Horst, Exil Türkei, Deutschsprachige Emigranten in der Türkei 1933-1945, Verlag Karl M. Lipp, München 1991.

DEMİR, Ramazan, Üniversitenin Bugünü ve Yarını (Sorunlar, Sorumlular, Çözüm Önerileri), Palme Yayıncılık, Ankara 1996.

DOĞRAMACI, Ali, Cumhuriyet ve Üniversitelerimiz (Bilkent Üniversitesi’nin Görüşü), T.C. Cumhurbaşkanlığı Özel Yayını, Başbakanlık Basımevi, An- kara 1999.

ERTUĞRUL, Hurşit, Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversite Hakkında Atatürk Üniver- sitesi’nin Görüşü, Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversite, T.C. Başbakanlık Ba- sımevi, Ankara 1992.

GÜLER, Ali, Türkiye’de Üniversite Reformları, Adım Yayıncılık, Ankara 1994.

GÜNDAY, Metin, Nasıl Bir Yükseköğretim Yasası?, Yükseköğretimde Nasıl Bir Yasa, Türk Eğitim Derneği Yayınları, Şafak Matbaacılık, Ankara 1992.

GÜRÜZ, Kemal, Üniversite Yönetimi ve Özerklik, Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversi- te, T.C. Başbakanlık Basımevi, Ankara 1992.

GÜVENÇ, Bozkurt, YÖK Neden ve Nasıl Sorun Oldu?, Yükseköğretimde Nasıl Bir Yasa, Türk Eğitim Derneği Yayınları, Şafak Matbaacılık, Ankara 1992.

HATİBOĞLU, Tahir, Eylül Üniversitesi, Selvi Yayınları, Ankara 1990.

HİRSCH, Ernst E., Dünya Üniversiteleri ve Türkiye’de Üniversitelerin Gelişmesi (I-II cilt), Ankara Üniversitesi Yayınları:23, Ankara 1950.

____________________, Hatıralarım (Kayzer Dönemi - Weimer Cumhuriyeti Atatürk Ülkesi), Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara 1985.

İNAN, Nurkut, Üniversite ve Yükseköğretim Kavramı Açısından Türkiye’deki Ge- lişmeler, Yükseköğretimde Değişmeler, TED XII. Eğitim Toplantısı, TED Yayınları, Ankara 1988.

İstanbul Üniversitesi Talimatnamesi, 11.10.1934 tarihli. KANUNLAR

(1933), 2252 sayılı İstanbul Darülfünununun Yürürlükten Kaldırılması ve Milli Eğitim Bakanlığınca Yeni Bir Üniversite Kurulmasına İlişkin Kanun, Resmi Gazete: 6 Haziran 1933/2420.

(1946), 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu, Resmi Gazete: 18 Haziran 1946/6336.

(1973), 1750 sayılı Üniversiteler Kanunu, Resmi Gazete: 7 Temmuz 1973/14587.

(1981), 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu, Resmi Gazete: 6 Kasım 1981/17506.

KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi (Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller), İstanbul Matbaası, İstanbul 1967.

KOCATÜRK, Utkan, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Atatürk Kültür, Dil ve Ta- rih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1999.

KÖKSOY, Mümin, Yükseköğretimde Kalite ve Türk Yükseköğretimi İçin Öneriler, Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Vakfı Yayını, Ankara 1997.

MALCHE, Albert, İstanbul Üniversitesi Hakkında Rapor, 29 Mayıs 1932.

NOYANALPAN, Ningur, Üniversite Yasası, TÜBA Bilimsel Toplantı Serileri:3, TÜBİTAK Matbaası, Ankara 1995.

OMAY, Eren, Yükseköğretimde Sorunlar ve Çözümler, Üniversite Öğretim Üyeleri Derneği Yayınları-1, Cem Yayınevi, İstanbul 1990.

OZANKAYA, Özer, Yükseköğretimde Sorunlar ve Çözümler, Üniversite Öğretim Üyeleri Derneği Yayınları-1, Cem Yayınevi, İstanbul 1990.

ÖZBAY, Ferhunde, Üniversite Çevresi, Üniversite Öğretim Üyeleri Derneği Ya- yınları-1, Cem Yayınevi, İstanbul 1990.

ROSOVSKY, Henry, Üniversite-Bir Dekan Anlatıyor, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları Dizisi:6, Pelin Ofset, Ankara 1999.

SAKAOĞLU, Necdet, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İs- tanbul 1992.

SARAY, Mehmet, İstanbul Üniversitesi Tarihi (1453-1993), Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1996.

ŞUHUBİ, E. ve ŞENGÖR, C., Cumhuriyet Gazetesi, 15 Temmuz 1992 tarihli.

TANİLLİ, Server, Nasıl Bir Eğitim İstiyoruz?, Amaç Yayıncılık, İstanbul 1998.

TCDB., T.C. Devlet Bakanlığı, Türk Bilim Politikası (1983-2003), T.C. Devlet Bakanlığı Özel Yayını, Ankara 1983.

TERZİOĞLU, Tosun, Eğitimin Geleceği (Üniversitelerin ve Eğitimin Değişen Paradigması), Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2003.

THILLY, Frank, Felsefenin Öyküsü Çağdaş Felsefe, (Çeviren: İbrahim Şener), İzdüşüm Yayınları, İstanbul 2002.

TİMURTAŞ, Faruk K., Milli Üniversite ve Reform, İstanbul 1972.

TÜSİAD, Türkiye’de ve Dünyada Yükseköğretim Bilim ve Teknoloji, Türk Sanayi- cileri ve İşadamları Derneği Yayını, İstanbul 1994.

VERSAN, Vakur, Tarihsel Gelişim İçinde Üniversite ve Yükseköğretim Kavramı, Yükseköğretimde Değişmeler, TED XII. Eğitim Toplantısı, TED Yayınla- rı, Ankara 1988.

WIDMAN, Horst, Atatürk ve Üniversite Reformu (Çevirenler: Aykut KAZANCIGİL, Serpil BOZKURT), Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2000.

YILDIRIM, Ali, Türk Üniversite Tarihi (Darülfünun Dönemi), Öteki Yayınevi, Ankara 1998.

YÖK, Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversite Hakkında Yükseköğretim Kurulu’nun Görüşü, Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversite, T.C. Başbakanlık Basımevi, Ankara 1992.