Lübnan Emiri II. Beşir Eş-Şihâbî’nin Ermeni ve Rum Şairleri ve Osmanlı-Lübnan ilişkilerine etkileri

Arap edebiyatı tarihinde Suriye ve Lübnanlı Hıristiyan Arap entelektüellerinin önemli bir yeri vardır. Tarih boyunca Lübnan Orta doğunun Batıya açılan kapısı olmuştur. Batı dil ve kültürünün Arap ülkelerine girişi Lübnan üzerinden olduğu için stratejik öneme sahip bir ülkedir. Üç semavi dinin müntesiplerinin bir arada yaşadığı ülkede çok çabuk politize olabilen 24 farklı etnik ve dini grup bulunmaktadır. Lübnan, tarihinin en acı günlerini 1788-1860 yılları arasında yaşamıştır. Osmanlının dini ve etnik gruplar arasında eşit davranmaya çalışmasına rağmen, Fransa’nın bölgede denetimi ele geçirmek için Mârûnî Katolik Hıristiyanları, İngiltere’nin Dürzileri ve Rusya’nın Ortodoks Hıristiyanları desteklemesi, Mısır Valisi Mehmet Alı Paşa’nın bölgeyi tampon bir bölge olarak görmesi sonucunda etnik ırklar ve farklı dinlerin mensupları arasında iç savaşa varan çatışmalar yaşanmıştır. Lübnan Emirlerinin en yakınına kadar sızan, Arapça konuşan, Arap gibi yaşayan Ermeni ve Rum şairler bu çatışmaları körüklemek için olağanüstü bir çaba harcamışlardır. Bölgedeki egemenliğini devam ettirmek isteyen Osmanlı, Emir II. Beşîr eş-Şihâbî’yi desteklemiş, her yıl ona emirlik beratı ve hilati göndermiştir. II. Beşîr, tıpkı Arap Halife, emir ve komutanları gibi sarayında her biri farklı bir fraksiyona mensup Nikola et-Türk, Emîn el-Cündî, Nâsîf el-Yâzıcî ve Butrus Kerâme adında 4 şair istihdam ederek, bu şairler aracılığıyla farklı etnik ırk ve dinlere mensup grupları kontrol altında tutmayı amaçlamıştır. Bu şairler arasında II. Beşîr’e en çok hizmet eden ve ölünceye kadar yanından ayrılmayan Butrus Kerâme’dir. Lübnan asıllı bir çevirmen ve şair olan Kerâme (1774-1851) Katolik bir Rum’dur (Melkite). Saraydaki Arapça konuşan diğer Ermeni ve Rum şairlerle birlikte II. Beşîr’e övgü şiirleri söylemiş ve Lübnan Emiri II. Beşîr eş-Şihâbî’nin şairi olarak ünlenmiştir. Beşîr’in yanı sıra dönemin Osmanlı vali ve mutasarrıflarına da övgü dolu şiirler yazan Butrus Kerâme, 1840 yılında Emir Beşîr’in İngilizler tarafından Malta’ya sürgüne gönderilmesi üzerine onunla birlikte Malta’ya gitmiştir. 1 yıl sonra 1841’de İstanbul’a gelerek II. Beşîr için uygun ortamı hazırlamış, Hariciye Nezaretinde ve Mabeyin-i Hümâyunda çevirmen olarak çalışmıştır. II. Beşir’in Hıristiyan şairleri genel olarak Osmanlıyı dönemin Lübnan’ındaki bütün olayların tek sorumlusu olarak görmüşler; bu nedenle de Osmanlının Orta doğudaki varlığına sert bir şekilde karşı çıkmışlardır. Ancak nadiren de olsa Osmanlı hükümdarlarını, vali ve devlet adamlarını öven şiirler de kaleme almışlardır. Lübnan’ın bağımsızlığı düşüncesini bir an olsun zihninden atamayan, bunun için her fırsatı değerlendiren, kimi zaman Osmanlıya isyan eden, kimi zaman Osmanlının karşısında yer alan en güçlünün yanında saf tutan II. Beşîr eş-Şihâbî’nin Lübnan’da 19. Yüzyılın en büyük şairleri kabul edilen 4 şairi eş zamanlı olarak sarayına davet etmesi manidardır. Bu davetin gerekçeleri arasında şairlere yaptığı hizmetlerin reklamını yaptırarak ölümsüzleştirmek, şairleri aracılığıyla rakiplerini susturmak ve şairleri aracılığıyla şairlerin temsil ettiği gruplara yakınlaşarak, bağımsız bir Lübnan için Cebel-i Lübnan’da yaşayan etnik ve dini grupların desteğini almak gibi hedefler öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Ermeni ve Rum şairler, Nikola et-Türk, Emîn el-Cündî, Nâsîf el-Yâzıcî, Butrus Kerâme

Armenian and Greek Poets of Lebanon Governor II. Bashir Al-Shihabi and their effects on Ottoman Lebanese relations

Syrian and Lebanese Christian Arab intellectuals have an important place in the history of Arabic literature. Throughout history, Lebanon has been the gateway of the Middle East to the west. Since the entry of Western language and culture into Arab countries is through Lebanon, it is a strategically important country. There are 24 different ethnic and religious groups that can be politicized very quickly in the country where the followers of three celestial religions live together. Lebanon experienced the most painful days in its history between 1788-1860. Although the Ottomans tried to act equally among religious and ethnic groups, France supported the Maronite Catholic Christians, Britain's Druzes and Russian Orthodox Christians in order to gain control in the region, and the Egyptian Governor Mehmet Ali Pasha saw the region as a buffer zone, there have been conflicts between races and members of different religions leading to civil war. Armenian and Greek poets, who spoke Arabic, and lived like Arabs, infiltrated to the nearest Lebanese Emirate, made an extraordinary effort to fuel these conflicts. The Ottoman Empire, which wanted to maintain its sovereignty in the region, supported Emir Bashir al-Shihabi. II. Bashir, just like the Arab Caliphs, his Emirs and commanders, employed 4 poets named Nikola et-Türk, Ameen al-Cundî, Nâsîf el-Yâzıcî and Bedros Kerâme, each of whom was a member of a different faction in his palace, and through these poets, groups belonging to different ethnic races and religions. aimed to keep it under control. II. Bashir's Christian poets generally saw the Ottoman Empire as the sole responsible for all events in Lebanon of the period; Therefore, they strongly opposed the existence of the Ottomans in the Middle East. However, they rarely wrote poems praising Ottoman rulers, governors and statesmen. Unable to dismiss the idea of Lebanon's independence for a moment, taking every opportunity for this, sometimes rebelling against the Ottomans, sometimes standing by the strongest against the Ottoman Empire. It is significant that Beşîr Eş-Şihâbî invited 4 poets, who were considered the greatest poets of the 19th century, to his palace simultaneously. Among the reasons for this invitation, the goals such as immortalizing the services they provide to the poets by advertising them, silencing their rivals through their poets and getting the support of the ethnic and religious groups living in Lebanon for an independent Lebanon by getting closer to the groups represented by the poets through their poets stand out.

Keywords:

Armenian and Greek poets, Nikola al-Turk, Ameen al-Cundî, Nâsîf el-Yâzıcî, Bedros Karâma,

PDF

___

Abbûd, M. (2012). Ruvvâdu’n-nehdati’l-hadîse. Mektebetu Hindâvî.
Acar, İ. C. (1989). Lübnan Bunalımı ve Filistin Sorunu. Türk Tarih Kurumu Yay.
Lütfi Efendi, A. (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi. c. VIII, Türk Tarih Kurumu.
Bağdâdî, İ. P. (1951). Hediyyetü'l-arifin esmaü'l-müellifin ve asarü'l-musannifin. Milli Eğitim Bakanlığı.
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), MSM. 45 / 1165, (21 Ekim 1845 tarihli belge)
Bilge, M. L. (2003). Lübnan, Tarih. TDV İslam Ansiklopedisi. https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/27/C27023529.pdf
Butrus, M. (1962). el-Mu‘allim Butrus Kerâme, Humus.
Cemal Paşa. (1993). Osmanlı İmparatorluğunda Ayrılıkçı Arap Örgütleri Aliye Divân-ı Harb-i Örfîsi. A H. Aydın (Yay. Haz.) Arba.
el-Cubûrî, K. S. (2003). Mu‘cemu’ş-şu‘arâ’ mine’l-‘asri’l-câhilî hattâ sene 2002. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
el-Cündî, E. (1954). A‘lâmu’l-edeb ve’l-fen. Matbaatü mecelletü Savtu Sûriya.
Dâgır, Y. E. (2000). Mesâdiru’d-dirâseti’l-Edebiyye. Mektebetü Lübnân.
Dendeşî, H. N. (1985). es-Sevratü’s-Suriyyetu’l-umm: ed-Denâdişe. Dâru’l-İnşâ’.
http://www.alatassi.net/view.php?action=article&id=85
Deryân, Y. (1918). Târîhu’l-Mutrân Deryân fî isbâti istiklâli Cebeli Lübnân, Matbaatu cerîdetü’l-Hüdâ el-yevmiyye.
Dyck, E. V. (1896). Kitâbu iktifâ’i’l-kanû‘ bimâ hüve matbu‘.Matbaatü’l-Hilâl.
Ebkâryus, İ. b. Y. A. (1299). el-Menâkıbu’l-İbrâhîmiyye ve’l-meâsiru’l-Hidîviyye. Matbaatu Humus.
ed-Dehhân, S. (1961). Kudemâ’ ve mu‘âsırûn. Dâru’l-Me‘ârif.
Elöve, M. E. (1953a). Türkiye’de Din İmtiyazları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.X. 184-280.
Elöve, M. E. (1953b). Türkiye’de Din İmtiyazları: 1. Kısım-Vicdan, Din ve İbadet Hürriyetleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. X (1-4), 355-368.
el-Fezâle, S. H. (2013). el-Cevheru’l-‘afîf fî ma‘rifeti’n-nesebi’n-nebeviyyi’ş-şerîf. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
Hakkı, İ. (1312). Hukuk-u idare, İstanbul.
Hitti, P. K. (1957). Lebanon In History, From The Earliest Times To The Present. St Martin's Press.
Kaynar, R. (1985). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Türk Tarih Kurumu.
Kehhâle, Ö. R. (ty.). Mu‘cemu’l-mü’ellifîn. Mektebetü’l-Musennâ.
Kerâme, B. (1898). Sec‘u’l-hamâme ev Divanu Butrus Kerâme. el-Matbaatü’l-edebiyye.
el-Büstânî, F. E. (1948). A‘lâmü’l-Lübnâniyyîn fî nehdati’l-âdâbi’l-Arabiyye. el-Lecnetü’l-Lübnâniyye li i‘dâdi şehri’l-UNESCO.
Lutskiy, V. B. (2017). Arap ülkelerinin yakın tarihi. Çev. Turan Keskin. Yordam Kitap.
Mishâqah, M. (1988). Murder, Mayhem, Pillage, and Plunder: The History of the Lebanon in the 18th and 19th Centuries. Transl. Wheeler M. Thackstone, State University of New York Press.
Nacaryan, Y. (2005). en-Nehdatü’l-kavmiyye- es-sekâfetü’l-Arabiyye. Arapçaya çev. Bogos Saraçyan. Dımeşk: ed-Dâru’l-vataniyyetü’l-cedîde.
https://sources.marefa.org/%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%B6%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%D9%85%D9%8A%D8%A9_%E2%80%93_%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%82%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B 1%D8%A8%D9%8A%D8%A9#.D9.86.D9.82.D9.88.D9.84.D8.A7_.D8.A7.D9.84.D8.AA.D8.B1.D9.83
Öz, M. (1994). Dürzilik. TDV. İslam Ansiklopedisi. C.10. Türkiye Diyanet Vakfı, 39-48.
Sâbâ, İ. M. (1965). eş-Şeyh Nâsîf el-Yâzıcî. Dâru’l-Me‘ârif.
Sarıkaya, M. (2019). 20. Yüzyılın İlk Yarısında Lübnan’da Arap Milliyetçiliğinin Edebiyatçı ve Çevirmen Önderlerinden Birisi: Flîks Fâris. Bilimname (38), 125-169.
Serkîs, Y. b. İ. b. M. (1928). Mu'cemü'l-matbûâti'l-Arabiyye ve'l-muarrebe. Matbaatu Serkis.
es-Seyyid, F. S. (2015). Eşheru’l-ahdâsi’l-âlemiyye. Mektebetu Hasen el-asriyye.
Sufeyr, B. F. (1950). el-Emîr Beşîr eş-Şihâbî Tarâ’if an hayâtih ve ahkâmih ve ahlâkih. Dâru’t-tıba’a ve’n-neşri’l-Lübnâniyye.
Şeyho, L. (1924). el-Âdâbü’l-‘Arabiyye fi’l-karni’t-tâsi‘a ‘aşer. el-Matbaatü’l-Kâsûlukiyye.
Şeyho, L. (1926). Tarîhu’l-âdâbi’l-Arabiyye fi’r-rub’i’l-evvel mine’l-karni’l-işrîn. Matbaatü’l-âbâ’i’l-yesû‘iyyîn.
Şeyho, L. (1991). Tarîhu’l-âdâbi’l-Arabiyye. Daru’l-Meşrik.
eş-Şidyâk, T. b. Y. (1954). Ahbâru’l-a‘yân fî cebeli Lübnân. nşr. Butrus el-Bustânî. Mektebetü’l-İrfân.
Tarrâzî, P. D. (1948). Esdaku mâ kâne an târihi Lübnân. Matbaatu Cozef Selîm.
Taşpınar, İ. (2003). Mârûnîler. TDV. İslam Ansiklopedisi. C. 28. Türkiye Diyanet Vakfı, 71-72.
et-Türk, N. (1949). Dîvânu’l-Mu‘allim Nikola et-Türk. Müdîriyyeti’l-âsâr.
Umar, Ö. O. (2004). Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Atam.
el-Yâzıcî, N. (1898). Dîvânu’ş-şeyh Nâsîf el-Yâzıcî. el-Matbaatü’l-edebiyye.
Zeydân, C. (2005). Târîhu âdâbi’l-lügati’l-Arabiyye. Dâru’l-Fikr.
Zeydân, C. (2012). Terâcimu meşâhîri’ş-şark fi’l-karni’t-tâsi‘a ‘aşera. Hindâvî.
ez-Ziriklî, H. (1992). el-A‘lâm Kâmûsu terâcim. Dâru’l-ilm li’l-melâyîn.