YİRMİNCİ YÜZYILDA KÜLTÜREL BELLEK VE GELENEĞİN YENİDEN İHYASI BAĞLAMINDA MEHTERHÂNE-İ HÂKÂNÎ

ÖZET Türk kültür tarihinde askeri müzik geleneği milattan önceki Türk devletlerine kadar uzanmaktadır. Bu gelenek, Tuğ, Tablhâne ve Nevbethâne adlarıyla Selçuklular’dan Osmanlılara geçmiştir. Osmanlılarda uzun süre devam eden mehter geleneği 1826 yılında Yeniçeri Ocağı ile birlikte ortadan kaldırılmıştır. II. Meşrutiyet’ten (1908) sonra zuhur eden milliyetçilik ve Türkçülük düşüncelerinden dolayı geleneğin icadı olarak tören ve bayramların yanı sıra geleneğin ihyası olarak 1914 yılında Askeri Müze’de Mehterhâne-i Hâkânî adıyla tekrar canlandırıldı. Batılılaşmanın yoğun etkisinden dolayı eski geleneklere yenileri de eklenerek; kıyafet, çalgılar ve repertuar bakımından, gelenekten görece farklı bir mehter takımı teşekkül etmiştir. Yeni kurulan Cumhuriyetle birlikte Mehterâne-i Hâkânî’nin görevine son verilmiştir. Bu makalede, yirminci yüzyılda kültürel ve toplumsal bellek bağlamında Mehterâne-i Hâkânî’nin yeniden canlandırılması ve sonlandırılması hususu, siyasal ve toplumsal nedenleri de dikkate alınarak, tarih, sosyoloji ve antropoloji bakış açısıyla birlikte müzikoloji ve etnomüzikoloji araştırma yöntemleriyle incelendi.

Anahtar Kelimeler:

Mehterhâne-i Hâkânî, yeniçeri, Askeri Müze, mehter, gelenek icadı, yeniden canlandırma, kültürel bellek, milliyetçilik, ulus-devlet, Celal Esad, Ahmet Muhtar Paşa

PDF

___

KAYNAKÇA
Ahmet Cevat (1882). Tarih-i askeri-i Osmanî : Devlet-i Âliye'nin iptidaî teşakülünden bugüne kadar vukua gelen tertibat-i askeriye ve vukuât-i harbiyesini şamildir. Kitab-i evvel, Yeniceriler, (تاريخ عسكرئ عثمانى : ولت عليه نك ابتداى تشكلندن بوگونه قدر وقوعه گلان ترتيبات عسكريه و وقوعات حربيهسنى شاملدر. كتاب اول، يكيچريلر ), Ernest Leroux, Paris.
Akşin, S. (2013), Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
Ârif Paşa (1863), Mecmû’a-i Tesâvir-i Osmâniye, Tesâvir-i Efkâr Gazatehanesi Matbaası
Altınölçek, H. (1999). “Askeri Mûsiki Geleneği ve Mehterhânenin Bir Kurum Olarak Yerleşme Süreci”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek, Ayrıntı Yayınları, İstanbul
Avcı, O. (2006). “Bugüne Uzanan Yakın Çağ (1800-2000)”, Tarih El Kitabı Selçuklular’dan Bugüne, Grafiker Yayıncılık, Ankara
Ayas, G. (2015). Müzik Sosyolojisi Sorunlar-Yaklaşımlar-Tartışmalar, Doğu Kitapevi, İstanbul
Bilton, T.; Bonnet, K. ve diğerleri (2003). Introductory Sociology, Palgreva Mcmillan. Çeviri: Sosyoloji, Kemal İnal, 2008, Siyasal Yayınevi, Ankara
Büyükarman, D. A. (2008). “Vatan Kavramının Türk Tiyatro Edebiyatındaki Seyri Üzerine Bir İnceleme”, A. Ü. Türkiyat Araşturmaları Dergisi, sayı: 37, Erzurum.
Celal Esad (1911). Türk Musîkîsi ve Yeniçeri “mehter” Muzikâsı Hakkında Mütâlaat, Matbaai Hayriye, İstanbul.
Cephanecigil, V. G. (2009). Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemlerinde Mimarlık Tarihi İlgisi ve Türk Eksenli Milliyetçilik (1873-1930) ( Yayınlanmamış Doktora Tezi Tez Danışmanı: Prof. Dr. Günkut AKIN), İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü.
Connerton, P. (2014). Toplumlar Nasıl Anımsar?, Ayrıntı Yayınları, İstanbul
Çoruk, A. Ş. (2016). Bir Gelenek icadı Olarak II. Meşrutiyet Döneminde Gerçekleştirilen İstanbul’un Fethi Törenleri, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilim Dergisi, sayı: 7, İstanbul, www.dergi.fsm.edu.tr, (20.05.2017).
Çınar, H. (2006). “Osmanlılar ve Dünya (1600-1800), Tarih El Kitabı Selçuklular’da Bugüne (Editör: Ahmet Nezihi Turan), Grafiker Yayınları, Ankara.
Çoruhlu, T. (1989). “Ahmed Muhtar Paşa, Ferik”, İslam Ansiklopedisi, c. 2, TDV Yayınları, İstanbul.
Engin, V. (2003). “İlk Fetih Kutlamaları”, Popüler Tarih, sayı: 33, www.ozelburoistihbarat.com (24.05.2017)
Eralp, N. (1999). “Osmanlı’da Mehter”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
Erendil, M. (1992). Dünden Bugüne Mehter, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Eriksen, T. H. (1993). Ethnicity and Nationalism Anthropological Perspectives, Pluto Press, London.
Ertuğ, Z. T. (2010), “Tablhâne”, İslam Ansiklopedisi, c. 39, TDV Yayınları, İstanbul.
Eyice, S. (1991). “Arseven Celal Esat”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 3, İstanbul.
Gazimihal, M. R. (1955). Türk Askeri Muzıkaları Tarihi, Maarif Basımevi, İstanbul
Gazimihal, M. R. (1957). Yüzyıllar Boyunca Mehterhâne ve Türk Müzik Kalkınışı, Maarif Basımevi, İstanbul
Güçtekin, N. (2014). “İsmail Hakkı Bey ve Osmanlı Devleti’nde İlk Özel Musiki Okulu: Musik-i Osmani Mektebi (1910-1920)”, Rast Müzikoloji Dergisi, c. II, sayı 2, file:///C:/Users/Asus/Downloads/5000120508-5000181813-1-PB., (22.06.2017)
Hanioğlu, M. Ş. (2012). “Türkçülük”, İslam Ansiklopedisi, c. 41, TDV Yayınları, İstanbul.
Halbwachs, M. (2016). Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, Heretik Yayınları, Ankara
Hobsbawmn, E.; Terence R. (2006). Geleneğin İcadı (Çev: Mehmet Murat Şahin), Agora Kitaplığı, İstanbul
Kaplan, A. (2005), Kültürel Müzikoloji, Bağlam Yayınları, İstanbul.
Karpat, H. K. (2008). Osmanlı Modernleşmesi Toplum Kurumsal Değişim ve Nüfus (Çeviri: Akile Zorlu Durukan, Kaan Durukan), İmge Yayınları, İstanbul
Keleş, A. (2007). Tarih Bilincimiz-Hadislerle Çöküş Sürecinde Başlatılan Tarih: İslam Tarihi, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, c. 5, sayı: 10,
Koçdemir, H. (1952). İstanbul’un beş yüzüncü fetih yılını kutlamağa hazırlanırken Mehterbaşı Hasan Tahsin ile bir konuşma, Vakit Gazetesi.
Kodaman, B. (2002). “II Meşrutiyet Dönemi 1908-1914)”, Türkler Ansiklopedisi, c. 8, Ankara, https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=286950, (22.05.2017)
Konyalı, İ. H. (1942). İstanbul Sarayları, Bürhaneddin Matbaası, İstanbul.
Kösemihal, M. R. (1939). Türkiye- Avrupa Musiki Münasebetleri, c. 1, Nümune Matbaası, İstanbul.
Livingston, T. E. (1999). “Music Revivals: Towards a General Theory”, Ethnomusicology, vol: 43, no: 1, University of Illinois Press, www.jstor.org, (23.03.2016).
Mahmut Şevket (1909). Osmanlı Teşkilât-ı Kıyâfet-i Askeriye, Mekteb-i Harbiye Matbaası, İstanbul.
Macey, D. (2001). The Penguin of Critical Theory, Penguin Books, England.
Muhammed Baha (1922), Mehter Muzikası, Alem-i Musiki, cilt: 5, no 7, Bursa
Mehmet Zeki. (1916). Mehterhane-i Hakani ve Muzıka-yı Hümayun, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası
Mülayım, S. (2009). Kronolojik Notlarıyla 19. Yüzyıl Osmanlı Müzeciliği, Osmanlı Araştırmaları XXXIV (Yayın heyeti: Halil İNALCIK- İsmail E. ERÜNSAL Heath W. LOWRY- Feridun EMECEN Klaus KREISER- BilginA YDlN), İstanbul, http://english.isam.org.tr/documents (18.05.2017)
Myers, H. (1992). Ethnomusicology An Introduction, The Macmillan Press, London.
Nora, P. (1994). Hafıza Mekanları (çev: Mehmet Emin Özcan), Dost Kitapevi, Ankara
Oransay, G. (1973). Cumhuriyetin İlk Elli Yılında Geleneksel Sanat Musikimiz, 50. Yıl kitabından ayrı basım
Öztürk, O. M. (2010). Mehter Musikisi (ed. Oğuz Elbaş), Grafiker Yayıncılık, Ankara.
Özcan, A. (2007). “Osmanlıcılık”, İslam Ansiklopedisi, c. 33, TDV Yayınları, İstanbul.
Özcan, N. (2003). “Mehter”, İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. II, MEB, İstanbul
Pertusi, A. (2004). İstanbul’un Fethi Çağdaşların Tanıklığı, c. 1, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul
Rauf Yekta (1912). “Mehterhâne Konseri”, Şehbal, no 50, c. 3
Sanal, H. (1964). Mehter Musikisi Bestekâr Mehterler- Mehter Havaları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
Sanal, H. (1993). “Çevgân”, İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul
Şahiner, N. (1993). Mehter ve Marşları (8. Baskı), Anahtar Yayınları, İstanbul
Shaw, W. M. K. (2003). Possessors and Posssessed Museums, Archoelogy and The Visualization of History in The Late Ottoman Empire, University of California Press Berkley, Los angels, www.books.google.com, (11.09.2016)
Smith, P. (2007). Kültürel Kuram, Babil Yayınları, İstanbul
Tasouji, C. D. (2015). “Bir Hafıza Mekanı Olarak Müze: Etnografya Müzesi”, Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, yıl: 3, sayı5-6,
Tuğlacı, P. (1986). Mehterhane’den Bando’ya, Can Yayınları, İstanbul
Url-1 http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=163473 (Erişim tarihi: 12.09.2017)
Url-2 (www.osmanligazeteleri.com/haber/istiklal-i-osmani-osmanli-bagimsizlik-gunu-buyuk- bir-sevkle-kutlandi-1914/279/) Erişim Tarihi: 22.05.2017
Url-3 (http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/3997/001581784010 . pdf?sequence=3&isAllowed=y( Erişim Tarihi: 22.06.2017
Url-4 www.altayli.net/wp (Erişim tarihi: 10.09.2017)
Uzun, H. (2009). “Türk Yurdu’nda 1913 Yılı İstiklâl-i Osmanî Günü Kutlamaları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c. 6, sayı: 1, Ankara
Vural, F. G. (2011). İslamiyet’ten Önce Türklerde Kültür ve Müzik Hun, Kök Türk ve Uygur Devletleri, Çizgi Kitabevi, Konya.
Vural, T. (2013). Türklerde Askeri Müzik Geleneği Tuğ, Nevbet, Mehter, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya
Vural, T. (2016). “Mehter Geleneğinin Yaşayan Kimliği”, The Journal of Academic Social Science Studies, www.dx.doi.org, (07.09.2016)
Yamak, S. (2008). “Meşrutiyetin Bayramı: 10 Temmuz Îd-i Millisi, İ. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, no 38, İstanbul
Yaramış, A. (2013). Mehterhâne-i Âmire Ocağı’nın Islahı (1826), Sosyal Bilimler Dergisi, c. XV, sayı 1, http://www.sbd.aku.edu.tr/arsiv/c15s1/c15s1b2ahmetyaramis.pdf (01.01.2017)
Yılmaz, M. S. (2009). “Kastamonu’da İstiklal-i Osmani Günü Kutlamaları 1913-1921”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, c. 6, sayı: 3, Ankara,
Wallace, A. F. C. (1956). Revitalization Movements, Willey Blackwell, www.jstor.org, (12.09.4014)