MERKEZ VE TAŞRADA YERLEŞİK YENİÇERİ-HALK ÇEKİŞMESİ

Osmanlı Devleti'nin askeri güçlerinden bir kısmını oluşturan Yeniçeri Ocağı'nın, coğrafi genişleme ve devletin genel düzenini sağlama bakımından önemli hizmetleri görülmüştür. Yeniçeriler, içte ve dışta, güç ve düzenin dayanakları olarak genelde olumlu profiller çizmişlerdir. Ancak xvı. yüzyılın sonlarından başlamak üzere, III. Murad Devri'nden itibaren, Ocağın yapısında bozulmalar görülmüştür. Söz konusu bozulma, yerleşik yeniçeri-halk ilişkilerinin çatışmalı bir görünüm kazanmasına yol açmıştır. Sosyal hayata karışmış yeniçerilerden bir kısmının, genel huzur ve düzenin normal olduğu zamanlarda "yeniçerilik iddiası" ile ve bu mesleği kötüye kullanmak suretiyle mal, can ve ırz güvenliğini zedeleyen zorbalıklara ve serkeşliklere girişmesi, onlara karşı büyük bir sosyal nefret oluşmasına sebep olmuştur. Bu hal, sadece genel disiplinsizlik ve isyanları bakımından değil; yeniçerilerin, kişisel olarak, daha dar ve özel manada, ama hayatın her alanında, akla hayale gelmeyen davranışları ile de sosyal hayatı zehirlemeye başladıklarını ve önlerinin alınması gereğini ortaya koymuştur. Yeniçeri halk çekişmesi, Xvıı. yüzyılda sınırlı kalmış, Xvııı. yüzyılda yayılma ve artış istidadı göstermiştir. Xvııı. yüzyılın son çeyreğinden Ocağın 1826 yılında kaldırılışına kadar geçen süre içerisinde, halk ile çekişme-çatışma durumu zirveye çıkmıştır. İncelemede, "yeniçerilik iddiası" ile sergilenen sosyal davranış bozukluğu örnekleri ve sonuçlarına yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Yeniçeri, yeniçeri zorbalığı, halk, sosyal çatışma.

SETTLED JANISSARIES-PUBLIC CONFLICT IN THE CENTER AND THE COUNTRY

Abstract The Janissary, forming a part of the military forces of the Ottoman Empire, was seen to provide important services in terms of geographic expansion and overall layout of the state. Janissaries, , drew generally favorable profiles as the pillars of power and order on a national and international scale. However, starting from the end of the XV. century, from the reign of Murad III, deterioration in the structure of the military was seen. This corruption led to an appearance of conflict in the settled Janissaries and public relations. Some of the janissaries of social life engaged in bullying and disobedience against property, life and chastity during the normal times of general peace and order with the "janissary claim" and by abusing this profession. This corruption caused a larger social hatred against them. This state revealed not only that the general indiscipline and rebellion aroused; but also that janissaries started, personally, in a more narrow and specific sense, in every aspect of life, to poison social life in an unimaginable behavior and they needed to be handicapped. The Janissary- public conflict was limited to XVII th century, and showed an increase in the XVIII th century. During the period starting from the last quarter of the XVIII th century until the abolition of the Janissary in 1826, the conflict situation with the public peaked. In this review, social behavior disorder samples exhibited by "janissary claim" and the results are presented Key Words: the Janissaries, Janissaries bullying, public, social conflict.

Keywords:

the Janissaries, Janissaries bullying, public, social conflict.,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi BA. AE. SABH I (Ali Emiri. I. Abdülhamid), nr. 1/46; 7/632; 14/1232; 92/6325; 95/6516; 117/7889; 153/10255; 191/12736; 266/17914; 286/19226.
BA. AE. SAMD. III. (Ali Emiri. III. Ahmed), nr. 34/3292; 191/18491.
BA. AE. SİBR (Eli Emiri. İbrahim), nr. 4/436. BA. AE. SMST. II. (Ali Emiri. II. Mustafa) nr. 37/3635.
BA. AE. SMST. III (Ali Emiri. III. Mustafa), nr. 34/2295; 102/7733; 116/8914.
BA. AE. SOSM. III. (Ali Emiri. III. Osman) nr. 4/259; 88/6765.
BA. AE. SSLM. III (Ali Emiri. III. Selim), nr. 29/1654.
BA. C. ADL (Cevdet. Adliye), nr. 5/281; 7/469; 10/651; 10/689; 12/806; 13/833; 36/2197; 46/2800; 56/3379; 69/41
BA. C. AS (Cevdet. Askeri), nr. 89/4106; 24/1089; 24/1095; 121/5450; 208/8925; 247/10352; 248/10381; 316/13061; 321/13297; 327/13537; 332/13769; 334/13854; 399/16479; 411/16995; 424/17581; 433/18001; 435/18082; 446/18556; 475/19835; 524/21898; 541/22652; 633/26685; 634/26721; 652/27429; 663/27847; 785/33254; 815/34644; 912/39373; 1035/45430; 1109/49075; 1114/49343; 1132/50289; 1136/50458; 1138/50536; 1142/50785; 1181/52644; 1184/52792; 1201/53759.
BA. C. BH (Cevdet. Bahriye), nr. 6/287; 260/12024.
BA. C. BLD (Cevdet. Belediye), nr. 2/64; 3/118; 11/531, 19/920; 68/3378; 73/3636; 76/3793; 78/3887; 127/6345; 112/5563.
BA. C. DH (Cevdet. Dahiliye), nr. 6/274; 12/5978; 31/1501; 64//3155; 111/5507; 262/13063; 267/13329; 268/13352; 270/13500; 295/14704; 311/15540.
BA. C. DRB (Cevdet. Darbhane), nr. 56/2754.
BA. C. HR (Cevdet. Hariciye), nr. 2/82; 9/410; 16/787; 91/4524; 113/5605.
BA. C. ML (Cevdet. Maliye), nr. 185/7747; 218/9012; 323/13313; 713/29136; 730/29829.
BA. C. ZB (Cevdet. Zabtiye), nr. 2/75; 2/78; 10/473; 11/515; 12/595; 13/623; 14/678; 16/764; 18/854; 39/1921; 45/2248; 49/2438; 50/2463, 67/3331, 68/3375.
BA. HAT (Hatt-ı Hümayun), nr. 8/273;10/328; 10/329-B; 11/384; 15/602; 21/1010; 27/1287; 29/1383; 39/1999; 41/2061; 44/2213 Ş; 44/2213 Z; 90/3681; 90/3700; 98/3919; 186/8784 G; 186/8784; 255/14520; 271/15918; 284/17078; 285/17107; 289/17334 A; 289/17347; 289/21923; 337/19314 B-C; 337/19314 D; 337/19316; 338/19338; 338/19341; 338/19360; 339/19401; 340/19433 A; 341/19464; 341/19505; 861/38412; 1233/49397 A.
BA. İbnül-emin. Askeri (BA. İE. AS), nr. 3/244; 9/806; 9/827, 35/3183, 45/4078.
BA. İE, DH (İbnül-emin, Dahiliye), nr. 6/598; 7/673; 7/697; 8/791; 27/2408, 28/2488.
BA. İE. HR (İbnül-emin. Hariciye), nr. 9/947. BA. İE. ŞKRT (İbnül-emin. Şükr ü Şikayet), nr. 1/15; 2/151; 2/176; 3/214; 3/253; 3/256; 5/382; 6/557; 7/598; 7/6 BA. İE. TZ (İbnül-emin. Timar ve Zeamet), nr. 10/1066. Temel Eserler
AHMED VÂSIF EFENDİ, Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâikü’l-Ahbâr, Haz. Mücteba İlgürel, Ankara 1994.
CÂBÎ ÖMER EFENDİ, Câbî Tarihi, Haz. Mehmet Ali Beyhan, c. 1-2, Ankara 2003.
DEFTERDAR SARI MEHMET PAŞA, Devlet Adamlarına Öğütler, Sad. Hüseyin Ragıp Uğural, Ankara 2000. DEFTERDAR SARI MEHMET PAŞA, Zübde-i Vekayiât, Haz. Abdülkadir Özcan, Ankara 1995.
ES‘AD EFENDİ, Üss-i Zafer, Haz. Mehmet Arslan, İstanbul 2005.
ES‘AD EFENDİ, Vak‘a-nüvis Es‘ad Efendi Tarihi, Haz. Ziya Yılmazer, İstanbul 2002.
GERLACH, Stephan, Türkiye Günlüğü 1577-1578, Editör. Kemal Beydilli, Çev. Türkis Noyan, c. 2, İstanbul 200
Koçi Bey Risalesi, Sad. Zuhuri Danışman, İstanbul 1993.
Mahmûd Râif Efendi ve Nizâm-ı Cedîd’e Dâir Eseri, Haz. Kemal Beydilli, İlhan Şahin, Ankara 2001.
NAÎMÂ MUSTAFA EFENDİ, Târih-i Na‘îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l- Hâfikayn), Haz. Mehmet İpşirli, c. 1-4, Ankara 2007.
SELÂNIKÎ MUSTAFA EFENDI, Tarih-i Selânikî, Haz. Mehmet İpşirli, c. 1, 2, İstanbul 1989.
ŞÂNÎ-ZÂDE MEHMED ATÂULLÂH EFENDI, Şânî-zâde Târîhi, Haz. Ziya Yılmazer, c. 1, İstanbul 2008.
ŞİRVÂNLI FÂTİH EFENDİ, Gülzâr-ı Fütûhât, Haz. Mehmet Ali Beyhan, İstanbul 2001.
Topçular Kâtibi ‘Abdülkâdir (Kadrî) Efendi Tarihi, Haz. Ziya Yılmazer, c. 1-2, Ankara 2003. Araştırma-İnceleme Eserleri
AFYONCU, Erhan, Ahmet Önal, Uğur Demir, Osmanlı İmparatorluğunda Askeri İsyanlar ve Darbeler, İstanbul 20 ALTINAY, Ahmed Refik, Onuncu Hicri Asırda İstanbul Hayatı, Haz. Abdullah Uysal, Ankara 2000.
FAROUQHI, Suraiya, Bruce McGovan, Donald Quataert, Şevket Pamuk, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Ed. Halil İnalcık, Donald Quataert, c. 2, İstanbul 2006.
GÜL, İsmail, Osmanlı Devleti’nde Sultan IV. Murad Döneminde Yeniçeri İsyanları (1623–1640), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Aralık 2006.
JORGA, Nicole, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Çeviri. Nilüfer Epçeli, Çeviri Kontrol. Kemal Beydilli, c. 3-4, İstanbul 2009.
KAFADAR, Cemal, “Yeniçeri-Esnaf Relations: Solidarity and Conflict”, M.A. Thesis, McGill University, Montreal 1981.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. 5, Ankara 1999.
KOÇU, Reşad Ekrem, Yeniçeriler, İstanbul 1964.
KÜÇÜKYALÇIN, Erdal, Janissary and Samurai:Early Modern Warrior Classes and Religion, Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
MUTLU, Şamil, Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılışı ve II. Mahmudun Edirne Seyahati, İstanbul 1994.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. 3, İstanbul 1983.
RAYMOND, Andre, Yeniçerilerin Kahiresi, İstanbul 1999.
SAKIN, Orhan, Yeniçeri Ocağı Tarihi ve Yasaları, İstanbul 2011.
SUNAR, Mehmet Mert, “Cauldron of Dissent: A Study of the Janissary Corps, 1807-1826”, Thesis (Ph. D.), State University of New York at Binghamton, Department of History, 2006.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, c. 1, Ankara 1988.
YILDIZ, Gültekin, Neferin Adı Yok, Zorunlu Askerliğe geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Siyaset, Ordu ve Toplum (1826-1839), İstanbul 2009. Makaleler
AFYONCU, Erhan, “On Soruda Yeniçeriler”, Popüler Tarih, Sayı. 6, Kasım 2000, s. 18-23.
AKDAĞ, Mustafa, “ Yeniçeri Ocak Nizamının Bozuluşu”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 5, Sayı. 3, Ankara 1947, s. 291-309.
ALTINOK, Baki Yaşa, “Yeniçeriliğin Kaldırılması ve Hacı Bektaş Tekkesine Atanan Nakşibendi Şeyhi Mehmed Said Efendi”, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Bahar 2007/41, s. 297-317.
AND, Metin, “XVI. Yüzyılda Acemi ve Yeniçeri Ocağı”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl. 7, c. 1, Sayı. 2, 1 Mart 1971, s. 13-17.
AND, Metin, “XVI.Yüzyılda Yeniçeri Ağası”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl. 6, Cilt. 1, Sayı. 1, 1 Şubat 1970, s. 4
BAŞAR, Fahamettin, “Malkoçoğulları”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. 27, Ankara 2003, s. 537-538.
BAYKARA, Tuncer, “Osmanlı Reformunun ilk Zamanları: Yeniçeri Ocağının Kaldırılması ve İlk Tatbikat”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı. 10, İzmir 1995, s. 1-11.
BEYHAN, Mehmet Ali, “Yeniçeri Ocağının Kaldırılışı Üzerine Bazı Düşünceler “Vak‘a-yı Hayriyye”, Osmanlı, Editör. Güler Eren, Ankara 1999, c. 7, s. 258-272.
BEYHAN, Mehmet Ali, “Yeniçeri Ocağının Kaldırılışına Dair Bir Risale: Gülzâr-ı Fütûhât”, Ata Dergisi, Sayı. 7, Konya 1997, s. 237-250.
ÇİFTÇİ, Cafer, “ Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), Sayı. 27, (Mart Bahar 2010), Ankara 2011, s. 27-58.
DAŞCIOĞLU, Kemal, “Yeniçeri Ocağı ve Bektaşi Zaviyelerinin Kapatılması”, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı. 34, Ankara 2005, s. 307-315.
ERDOĞAN, Mehtap, “Yeniçeriliğin Kaldırılışına Dair Tarihî ve Edebî Bir Eser: Emâre-i Zafer”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı. 25, Bahar 2009, s. 71-107.
İLGÜREL, Mücteba, “Yeniçeriler”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1986, c. 13, s. 385-395.
KOYUNCU KAYA, Miyase, “Esnaf Loncalarında Yeniçeriler”, History Sdudies, İnternational Journal of History, Volume. 5, Issue. 4, Special Issue on Lausanne, July 2013, p. 189-205.
KOÇU, Reşat Ekrem, “Yeniçeri Rezalet ve Zorbalıkları”, Resimli Tarih Mecmuası, c. 1, Sayı. 12, s. 510-513. KÖSE, Metin Ziya, “Yeniçeri Ocağının Bektaşîleşmesi Süreci ve Yeniçeri-Bektaşî ilişkileri”, Gazi Üniversitesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı. 49, Ankara 2009, s. 195-208.
ÖZKAYA, Yücel, Anadolu’daki Yeniçerilerin Düzensizliği İle İlgili Belgeler ve Yeniçeriliğin Kaldırılması Hakkında Bir Belge”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 23, Sayı. 1-2, Ankara 1965, s. 75-90.
SEZER, Hamiyet, “Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılışının Taşraya Yansıması 1826-1827”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 19, Sayı. 30, Ankara 1997, s. 215-2
SUNAR, Mehmet Mert, “When grocers, porters and other riff-raff become soldiers:” Janissary Artisans and Laborers in the Nineteenth Century Istanbul and Edirne”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (17) 2009/1, s. 175 – 194.
SUNAR, Mehmet Mert, “Ocak-ı Amire’den Ocak-ı Mulgā’ya Doğru: Nizam-ı Cedid Reformları Karşısında Yeniçeriler”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e ııı. Selim ve Dönemi, Editör. Seyfi Kenan, İstanbul 2010, s. 497-527.
ÜLKER, Necmi, “Yeniçeri Ocağının İlgası Öncesi İzmir’deki Anarşiye Dair Bir Belge”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı. 6, İzmir 1991, s. 25-41.
ÜNVER, A. Süheyl, “Yeniçeri Kışlaları”, Belleten, c. XL, Sayı. 160, Ankara, Ekim 1976, s. 595-593.
YILDIZ, Gültekin, “Sultan’ın Ordusundan Askeri Bürokrasinin Devletine”, Türkiye Günlüğü, Sayı. 101, Bahar 2010, s. 108-122.