Öz Hz. Peygamber döneminden itibaren yapılan zimmet antlaşmalarıyla, İslam hâkimiyetini tanıyan gayrimüslimler, kendi din ve kültürlerini muhafaza ederek Müslümanlarla bir arada yaşama imkânına kavuşmuşlardı. İslam hukukuna göre zimmet antlaşmasıyla gayrimüslimlerin her türlü can ve mal emniyeti devlet güvencesi altına alınmış; onlara inanç ve ibadet hürriyeti sağlanmış, ruhanî reislerine beratlar verilmiş, devlet hizmetinde bulunanlardan çeşitli vergiler alınmamıştır. Bu makalede Osmanlı Devleti'nin kendi hâkimiyeti altında yaşayan gayrimüslimlere İslam'ın tanıdığı bu haklar çerçevesinde muamele ettiği kısaca belirtildikten sonra Diyarbakır'da asırlarca Müslümanlarla beraber aynı şehri, aynı mahalleyi, aynı pazarı vs. paylaşan gayrimüslimlerin XVII ve XVIII. yüzyıldaki durumları şer'iye kayıtları ve bunları destekleyen kaynaklar ışığında açıklanmaya çalışıldı. Anahtar Kelimeler: Diyarbekir, Mahkeme, Müslim, Gayrimüslim.

Abstract Non-Muslims who accept the dominance of Islam, from time of debt agreement which was signed during the period of the Prophet Muhammed, had attained the opportunity to live with Muslims, saving their religion and culture. According to Muslims religious laws, non-Muslims' lives and goods were guarded by the state and freedom of belief and worship was granted to them. The religious leaders were given freedom, and those who served for the Ottoman Empire were exempted from paying a number of tax. In this article, after presenting how the Ottoman Empire treated to the nonmuslims living under its administration, the situations of non-Muslims who shared the same city, district, bazaar and so forth with Muslims in Diyarbakır for the years between XVII. and XVIII. centuries were explained in the light of Qadi registers and the documents that support them. Key word: Diyarbekir, Law Court, Muslim, Nonmuslim.