HALK KÜLTÜRÜ BAĞLAMINDA HAMAM(LAR)IN TOPLUMSAL VE MEKÂNSAL DÖNÜŞÜMLERİ, DİYARBAKIR TARİHİ “SURİÇİ” ÖRNEĞİ

Diyarbakır’da toplumsal ve kültürel sistemlerin örgüsünde filizlenen çoğulcu yaşam biçimi, mekânların anlam ve fiziki örüntüleri bağlamında sosyal ilişkiler üzerinde kendi değerleriyle bağdaşma sağlayan bir kentin dışa vurumu olmuştur. Tarihi kentsel yerleşim alanı olan “Suriçi” kent dokusunda bir temsiliyet sağlayan “hamam”, kültürel bir örüntü olarak toplumsal ve mekânsal değişimlerden etkilenerek; yok olma pahasına tarihsel hafızada süregelen yerini almıştır. Halk kültüründe temizlik anlayışının bir unsuru olan hamamlar, sosyo-tarihsel evreler içerisinde su medeniyetinin kamusallığında yaratılan temizliğin bir kanıtı olarak günümüze ulaşabilen tarihi mekân(lar) arasında yer almaktadır. Suyun temizleyebilme gücü üzerinden ortaya çıkan hamam kültürü, antik dönemlerden başlayıp zamanımıza kadar gelen her medeniyetin kendine göre yorumlayarak paylaştığı deneyimleri olmuştur. Toplumsal dışa vurumda anlam kazanarak vücut bulan “güzellik, sağlık ve ibadet” vurgusu; suyun temizleyici gücünden ilham alarak, uygarlıkların bekasında var olmasını kesintisiz sürdürebilmiştir. Osmanlı geleneksel kentlerini tanımlayan cami, külliye ve çarşı etrafında yer alan hamamlar, toplumsal dizgede filizlenen bir kültürün; sanattan-halk masalına, edebiyattan-şiire kadar dilsel bir zenginliğin önünü açmıştır. Bu bağlamda Diyarbakır Suriçi’nde tevatür olan hamam mekânı ve onun yarattığı kültürde şekillenen ritüeller; bugünün sarmalında unutulmaya ve yok olmaya terk edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

h

PDF

___

Akşit, Elif Ekin. (2009). “Kadınların Hamamı ve Dönüşümü”, Cins Cins Mekân, Der. Ayten Alkan, Varlık Yayınları, İstanbul, s. 136-167.
Algül, M. Sıddık. (2011a). “Diyarbakır’da Hamamlar-2”, Diyarbakır Yerel Özgür Haber Gazetesi, 3.7.2011.
Algül, M. Sıddık. (2011b). “Diyarbakır’da Hamamlar-3”, Diyarbakır Yerel Özgür Haber Gazetesi, 4.7.2011.
Bal, Ali Asker. (2010). “Oryantalist Resimde Bedenin Kolonileştirilmesi Bağlamında Türk Hamamı İmgesi”, ACTA TURCICA Tematik Türkoloji Dergisi II/2, s. 13-23.
Bascom, William R. (2003). “Halk Bilimi (Folklor) ve Antropoloji”. Çev. Metin Ekici. Milli Folklor 58, s. 162-170.
Başa, Banu Apaydın. (2009). “Türk Hamam Kültürünün SPA & Wellness Mekânlarının Tasarımına Etkileri”, ZfWT (Zeitschrift für die welt der Türken-Journal of World of Turks), ZfWT Vol. 1, No. 1, s. 207-220.
Bozok, Düriye. (2006). “Türk Hamamı ve Geleneklerinin Turizmde Uygulanışı (Bursa Merkez İlçe İçin Bir Araştırma)”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13, s. 62-86.
Bruinessen, Martin Van & Boeschoten, Hendrik. (1988). Evliya Çelebi in Diyarbekir (The relevants section of the Seyahatname edited with translation, commentary and introduction), Leiden, E. J. Brill, The Netherlands. Cansever, Turgut. (1992). Şehir ve Mimari Üzerine Düşünceler, Ağaç Yayıncılık, İstanbul. Cansever, Turgut. (1996)). “Şehir”, Cogito (Kent ve Kültürü), Üç Aylık Düşünce Dergisi, Sayı 8/Yaz, s. 125-129.
Colomina, Beatriz. (2009). Mahremiyet ve Kamusallık-Kitle İletişim Aracı Olarak Modern Mimari, Çev. Aziz Ufuk Kılıç, Metis Yayınları, İstanbul. Eravşar, Osman. (2009). “Anadolu’da Bizans Hamamları”, Eski Hamam, Eski Tas, YKY (Yapı Kredi Yayınları), İstanbul. Ergin, Nina. (2012). “Giriş”, Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, Der. Nina Ergin, Çev. Ayşe Özbay Erozan, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 7-15.
Ertuğrul, Alidost. (2009). “Hamam Yapıları ve Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 7/13, s. 241-266.
Eyüpoğlu, İsmet Zeki. (1998). Anadolu İnançları-Anadolu Üçlemesi I (Yıkanma). Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul.
Loos, Adolf. (1914). “Heimat Kunst”, Samtliche Schriften, 1. Cilt, , s. 339.
Lynch, Kevin. (1996). “Çevrenin İmgesi”, Çev. İlknur Özdemir, Cogito (Kent ve Kültürü), Üç Aylık Düşünce Dergisi, Sayı 8/Yaz, s. 153-161.
Macit, Yunus. (2005). “Beden Temizliği İçin Yapılmış Mekânlar ile İlgili Hadislerin Tenkid ve Tahlili”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V/4, s. 167-207.
Öncü, Ayşe & Weyland, Petra. (2005). “Küreselleşen Kentlerde Yaşam Alanları ve Kimlik Mücadelesi”, Kültür, Mekân İktidar (Küreselleşen Kentlerde Yeni Kimlikler), Der. Ayşe Öncü ve Petra Weyland, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 9-39.
Önge, Yılmaz. (1995). Anadolu’da XII-XII Yüzyıl Türk Hamamları, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, s. 9.
Sami, Kamuran. (2010). “Halk Kültürü Bağlamında Kahvehanelerin Toplumsal ve Mekânsal Dönüşümleri, Diyarbakır Kent Örneği”, Milli Folklor, 85, s. 159-172.
Sözen, Metin. (1971). Diyarbakır’da Türk Mimarisi, Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği Yayını 21, İstanbul.
Shayegan, Daryush. (1991). Yaralı Bilinç-Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni, Çev. Haldun Bayrı, Metis Yayınları, İstanbul.
Tohme, Lara. (2012). “Balneum ile Hamam Arasında: Emevi Suriye’sinde Hamam Kompleksleri”, Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, Der. Nina Ergin, Çev. Ayşe Özbay Erozan, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 85-97.
Tuncer, Orhan Cezmi. (2012). Diyarbakır Suriçi Anıtları İle Köşkler ve Bağ Evleri, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Tarih-Araştırma: 1, Ankara.
Türkan, Kadriye. (2009). “Türk Masallarında Mimari: Hamam ve İşlevleri”, Milli Folklor 84, s. 162-174.
Urry, Jojn. (1999). Mekânları Tüketmek, Çev. Rahmi G. Öğdül, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Yegül, Fikret K. (2009). “Anadolu ve Su Kültürü”: Türk Hamamları ve Yıkanma Geleneğinin Kökleri ve Geleceği”, Anadolu/Anatolia 35, s. 99-118.
Yegül, Fikret K. (2012). “Anadolu Hamam Kültürü: Bin Işık Huzmesi, Bin Ilık Parmak”, Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, Der. Nina Ergin, Çev. Ayşe Özbay Erozan, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 17-65.
Yılmaz, Çelik. (1995). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.