119115

19. YÜZYILDA BİTLİS’TE ERMENİLER ve TOPLUMSAL HAYATTAKİ KONUMLARI

Ermenilerin Bağeş/Baghesh olarak isimlendirdikleri Bitlis, Ermeni tarihi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bölge, tarihsel süreç içerisinde belli dönemlerde Ermenilerin siyasi hâkimiyeti altında yer almıştır. Zaman içerisinde bölgedeki siyasi hâkimiyetlerini kaybeden Ermeniler, hem nüfus yoğunluğu bakımından hem de iktisadi açıdan bölgedeki etkinliklerini önemli ölçüde muhafaza etmeyi başarmışlardır. Bitlis Osmanlı İmparatorluğu yönetimi altına girdikten sonra da Ermeniler, buradaki varlıklarını korumuşlardır. Nitekim 19. yüzyılda Bitlis vilayeti, Anadolu’daki Ermeni nüfusunun en yoğun olduğu altı vilayetten (vilâyât-ı sitte) birisidir. Ermeniler bu dönemde, şehrin iktisadi ve idari hayatında oldukça etkin bir konuma sahiptirler. Buradan hareketle çalışmamızda, Bitlis’in kadim sakinleri olan Ermenilerin 19. yüzyılda şehirdeki nüfusları, ikamet yerleri, dini kurumları, eğitim kurumları, iktisadi faaliyetleri ve kamu hizmetinde üstlendikleri görevler ele alınacaktır. Yapılan bu çalışma ile Ermenilerin Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde Bitlis’in toplumsal hayatındaki konumları ortaya konulmaya çalışılacaktır.

PDF

___

ALTUNAY, Emine, “1540 (H. 947) Tarihli Tahrir Defterine Göre Bitlis Sancağı”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE, 1994).
ASLAN, Kevork, Armenia and The Armenians from The Earliest Times Until The Great War (1914), New York 1920.
BIRD, Isabella L., Journeys in Persia and Kurdistan, New York & London 1891.
Bitlis Şer’iyye Sicili, No: 298; No: 333; No: 411; No: 412; No: 413.
Bitlis Vilayet Salnâmesi, H. 1310; H. 1316; H. 1317; H. 1318.
BOURNOUTIAN, George A., Ermeni Tarihi, (Çev. Ender Abadoğlu-Ohannes Kılıçdağı), İstanbul 2011.
CUINET, Vital, La Turquie d'Asie: Geographie Administrative Statistique Descriptive et Raisonnee de Chaque Province de L’Asie Mineure, Paris 1891.
DARKOT, Besim, “Bitlis”, İslâm Ansiklopedisi (İA), İstanbul 1979, c. 2, s. ss. 657-661.
ERGİN, Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul 1977.
ERTAŞ, Kasım, Osmanlı İmparatorluğu’nda Diyarbakır Ermenileri, İstanbul 2015.
EVLİYA ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (Haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman), İstanbul 2001
GROUSSET, Rene, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, (Çev. Sosi Dolanoğlu), İstanbul 2006.
HEWSEN, Robert H., “The Historical Geography of Baghesh/Bitlis and Taron/Mush”, Armenian Baghesh/Bitlis and Taron/Mush, (Ed.Richard G. Hovannisian), Costa Mesa 2001, ss.41-58.
http://ermenistan.de/sarkis-hatspanian-yazi-bitliste-15-kilise-beri-gel-canan-beri-gel/ (21.02.2016).
İNCE, Vahdettin, Kürdinsan: Bir Kürt Sosyolojisi Denemesi, İstanbul 2013.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Ankara 1943.
KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), (Çev. Bahar Tırnakçı), İstanbul 2010.
KÂTİP ÇELEBİ, Cihannümâ, İstanbul 1145.
KEVORKIAN, Raymond H.-Paul B. Paboudjian, 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler, (Çev. Mayda Saris), İstanbul 2013.
KINNEIR, John Macdonald, A Geographical Memoir of the Persian Empire, London 1813.
KINNEIR, John Macdonald, Journey Through Asia Minor, Armenia, and Koordistan, in the Years 1813 and 1814, London 1818.
KÜLEKÇİ, Cahit, İslam Tarihinde Ermeniler ve Ermenistan Fetihleri, İstanbul 2012.
LYNCH, H. F. B., Armenia: Travels and Studies, London 1901.
MANGALTEPE, İsmail, “XIX. Yüzyıl Seyahatnamelerinde Bitlis”, II. Van Gölü Havzası Sempozyumu, (Ed. Oktay Belli), Ankara 2007, ss. 285-294.
MAYEWSKİ, Rus General Mayewski’nin Doğu Anadolu Raporu: Van ve Bitlis Vilayetleri Askerî İstatistiki, (Çev.: Mehmed Sadık, Haz. Hamit Pehlivanlı), Van 1997.
MERCAN, M. Salih, “Bitlis Vilayeti Dahilinde Tahrir Edilen Ermeni Nüfusun Miktarı ile Devlet Hizmetinde İstihdam Edilen Memurların Maaş, Rütbe ve Vazifeleri”, II. Uluslararası Ahlat-Avrasya Bilim, Kültür ve Sanat Sempozyumu, ss. 335-346.
MORGAN, Jacques de, The History of the Armenian People: From the Remotest Times to the Present Day, Boston 1918.
SAKİN, Orhan, Osmanlı’da Etnik Yapı (1914 Nüfusu), İstanbul (t.y.).
Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, H. 1318.
SERDAR, Mehmet Törehan, Bitlis (1915-1916) Tehcir-Göç-İşgal ve Kurtuluş, Bitlis 2007.
ŞEMSEDDİN SAMİ, “Bitlis”, Kamûsü’l-A’lâm, İstanbul 1306, c. 2, ss. 1239.
THOMSON, Robert W., “Bitlis and Armenian Histories”, Armenian Baghesh/Bitlis and Taron/Mush, (Ed. Richard G. Hovannisian), Costa Mesa 2001, ss. 105-117.
TUNCEL, Metin, “Bitlis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1992, c. 6, ss. 225-228.
ULUÇAM, Abdüsselam, Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı-II: Bitlis, Ankara 2002.
URFALI MATEOS, Mateos Vekayi-Namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (Çev. Hrand D. Andreasyan, Notlar: Edouard Dulaurer- Halil Yınanç), Ankara 2000.
VANLI, Sebahattin, “Bitlis Olayları (1895 ve 1914)”, IV. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, (Ed. Oktay Belli), Ankara 2011, ss. 448-455.
YÂKÛT EL-HAMEVÎ, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh (ö. 626/1229), Mu’cemü’l-Büldan, Beyrut 1977.
YAPIŞTIRAN, Cihan, “19. Yüzyıl İkinci Yarısında Bitlis ve Tütün”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 2013).