IV. MURAD’IN TORUNU FATMA HANIM SULTAN’A AİT BİR VAKFİYE

Vakıf toplum hayatımızda yardımlaşmanın en güzel örneklerini sunan bir müessesedir. Osmanlı toplum hayatında da eğitimden sağlığa, barınmadan istihdama kadar birçok alanda vakıflar öncü rol oynamıştır. Tutulan kayıtlar da işin içine girdiğinde, vakıflar geçmişten günümüze bilgiler aktaran değerli kaynaklara dönüşmektedir. Bu kayıtların tutulduğu vakfiyeler, bize Osmanlı toplumunu tanımamızı sağlayacak bilgiler sunmaktadır. Bu bilgiler arasında vakıf kurucularının kimlikleri de yer almaktadır. Osmanlı döneminde toplumsal sınıfına ve cinsiyete bakılmaksızın herkes vakıf kurabiliyordu. Vakıflarda kadınlar hem yönetici olarak çalışabilmekte hem de bu hayır kurumlarında muallimelik gibi görevler alabilmekteydi. Kadınlar vakıf kurucusunun talebi olması durumunda mütevelli de olabilmekteydi. Vakıf kurucusu kadınlar arasında padişah eşleri ve kızları önemli bir yer tutmaktadır. Hanedan üyeleri sahip oldukları geniş imkânları sosyal, kültürel, eğitim gibi birbirinden farklı alanlarda ihtiyaç sahibi insanların istifadesine sunmuşlardır. Bu makalenin amacı IV. Murad’ın torunu Fatma Hanım Sultan’a ait vakfiyelerin mahiyetidir. Fatma Hanım Sultan’ın hayatına dair malumat kısıtlıdır. Vakfiyelerdeki bilgilerden Fatma Hanım Sultan’ın annesi İsmihan Sultan’ın ömrü vefa etmediği için tamamlayamadığı vakıf işlerini üstlendiği anlaşılmaktadır. Vakfedilenler arasında fakir kırk öğrencinin okutulduğu bir mektep bulunmaktadır. Vakfiyede mektebin, mektep görevlilerinin ve talebelerin ihtiyaçlarının nakdî ve aynî olarak karşılanmasına yönelik ayrıntılı hizmet şartları yer almaktadır. Ayrıca çok sayıda insana gelir sağlayacak hizmet şartlarının koşulduğu anlaşılmaktadır. Bu bilgiler ışığında, hanedan üyesi kadınların toplumda eğitimden ekonomiye birçok alanda aktif oldukları ve devlet-toplum buluşmasında ciddi bir rol üstlendikleri bir kez daha görülmüş olmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tarih, Vakıf, Vakfiye, Osmanlı Devleti, Fatma Hanım Sultan.

PDF

___

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), 573/75; 573/80.
Akarçeşme, İ. (2014). Mihrişah Valide Sultan vakfı (kurumları, hayır hizmetleri ve akarları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü.
Alpgüvenç, C. (2010). Hayırda yarışan hanım sultanlar. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Başol, S. & Çam, M. (Ekim, 2009). Osmanlı Devleti’nde kadınlara yönelik kurulan vakıflar. 21. Yüzyılın Eşiğinde Kadınlar–Değişim ve Güçlenme Uluslararası Multidisipliner Kadın Kongresi’nde sunuldu, İzmir.
Derman, M. (1997). TDV İslâm ansiklopedisi. (16. cild. 493-499) Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Dikmen, Ç. B., Toruk, F. (2017). Sıbyan mekteplerinin mimarisi: Abdullah Paşa sıbyan mektebi örneği. Vakıflar Dergisi, 48, 35-73.
Duran, T. (Ed.) (1990). Tarihimizde vakıf kuran kadınlar hanım sultan vakfiyeleri. İstanbul: Tarihi Araştırmalar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı Yayınları.
Evliya Çelebi, (1900). Seyahatname. (Nşr: Ahmet Cevdet). İstanbul: İkdam Matbaası.
Eyice, S. (1993). TDV İslam ansiklopedisi. (8. C, 277-287). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Hançer, T. (2017). Mihrişah Valide Sultan Vakfı’nın sosyal ve ekonomik yönleriyle incelenmesi (1797-1837). Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Haskan, M. (2001). Yüzyıllar boyunca Üsküdar. İstanbul: Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yayın No: 3, 2.
İlhanlı, E. (2018). Sineperver Ayşe Valide Sultan Nakşidil Valide Sultan ve Perestû Valide Sultan vakıfları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kunter, H. B. (1938). Türk vakıfları ve vakfiyeleri üzerine mücmel bir etüd. Vakıflar Dergisi, 1, 103-129.
Küpeli, Ö. (2016). IV. Murad'ın torunu Fatma Hanım Sultan'ın muhallefatı. Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 163-175.
Maçal, M. (2011). Osmanlı klasik döneminde üç valide sultan vakfiyesi mukayesesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Okudan, M. (2011). Osmanlı’nın son yüzyılında vakıf kuran kadınlar. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31, 267-277.
Özgüdenli, O. G. (2012). TDV İslâm ansiklopedisi. (42.C. 465-467). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Öztürk, N. (1995). Türk yenileşme tarihi çerçevesinde vakıf müessesesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Pakalın, M. Z. (1972). Osmanlı deyimleri ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Pantık, R. (2014). Atik Valide Sultan külliyesi (1686-1727). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Pazan, İ. (2011). Padişah anneleri eserleriyle valide sultanlar. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
Türker, R. (2019). Vakıf kuran kadınlar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Sabırlı T. (2012). Vakfiyesi ve muhasebe kayıtları ışığında Nurbanu Atik Valide Sultan vakfı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sarıcaoğlu, S. (2004). TDV İslam ansiklopedisi. (29. C, 42-44). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Ulusoy, M. Ç. (2011). Padişahların kadınları ve kızları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Yediyıldız, B. (2012). TDV İslâm ansiklopedisi. (42. C, 479-486). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.