ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİ İLE MESLEK LİSESİ ÖĞRENCİLERİNDE BİLİŞİM ETİĞİ

Bu araştırmada ortaokul öğrencileri ile meslek lisesi öğrencilerinin bilişim etiği düzeylerini ortaya koymak ve karşılaştırmak, bu düzeylerinin cinsiyetlerine ve bulundukları öğrenme kademelerine göre değişimini incelemek amaçlanmıştır. Araştırmada genel tarama modellerinden biri olan ilişkisel tarama modelinden yararlanılmıştır. Araştırmanın örneklemi; İzmir ilinde öğrenim gören 101 ortaokul öğrencisi ile 179 meslek lisesi öğrencisi olmak üzere toplam 280 öğrenciden oluşmaktadır Çalışmanın verileri, Arıkan ve Duymaz (2014) tarafından Türkçe'ye uyarlanan “Gerçek Yaşam Durum Senaryolarıyla Bilişim Etiği (GYDSBE)” ölçeği kullanılarak toplanmıştır. 68 maddelik ölçeğin lise öğrencilere uygunluğunu belirlemek amacıyla araştırmacılar tarafından geçerlik güvenirlik çalışması yapılmıştır. Ölçek, “Google Formlar” üzerine aktarılarak çevrimiçi ortamda öğrencilere uygulanmıştır. Kolmogorov Smirnov testi kullanılarak araştırmada elde edilen verilerin normal dağılıma uygunluğu incelenmiştir. Bu testten elde edilen sonuçlara göre analizlerde ilişkisiz t-testi, frekans ve yüzdelerden faydalanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, öğrencilerin mahremiyet, ifade özgürlüğü ve fikri mülkiyet konularındaki etik bilgilerinin düşük düzeyde, doğruluk konusuna yönelik etik bilgilerinin ise orta düzeyde olduğu, ortaokul öğrencileri ile meslek lisesi öğrencilerinin bilişim etiği düzeylerinin ise farklılaşmadığı görülmüştür. Araştırmada elde edilen bir diğer sonuç ise, öğrencilerin bilişim etiği düzeylerinin cinsiyetlerine göre farklılaştığı ve bu farklılığın erkek öğrenciler lehine olduğu şeklindedir. Elde edilen sonuçlar hem ortaokul öğrencilerine hem de meslek lisesi öğrencilerine verilen bilgisayar derslerinin içeriklerinin bilişim etiği konusunda öğrencilere yeterince fayda sağlayamadığını, bu derslerin içeriklerinde bilişim etiği gibi önemli bir konuya yönelik iyileştirmelere gereksinim duyulduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler:

bilişim etiği, ortaokul öğrencileri, meslek lisesi öğrencileri

PDF

___

Abbott, M. L. (2014). Understanding Educational Statistics Using Microsoft Excel and SPSS. Wiley.
Adam, A. ve Ofori-Amanfo, J. (2000). Does gender matter in computer ethics? Ethics and Information Technology, 2(1), 37-47.
Akbulut, Y., Uysal, Ö., Odabasi, H. F. ve Kuzu, A. (2008). Influence of gender, program of study and PC experience on unethical computer using behaviors of Turkish undergraduate students. Computers & Education, 51(2), 485-492.
Aksal, F. (2011). Bilgisayar teknolojilerinin kullanımında etik ve karşılaşılan sorunlar. Eğitim Teknolojileri Araştırma Dergisi, 2(3).
APA. (2010). Publication Manual of the American Psychological Association. Washington, DC: American Psychological Association.
Arıkan, Y. D. ve Duymaz, S. (2014). Gerçek yaşam durum senaryolarıyla bilişim etiği ölçeği’ni Türkçeye uyarlama çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 15(1), 318-337.
Arıkan, Y. D. ve Duymaz, S. H. (2015). Bilişim etiği öğretimi uygulaması. İlköğretim Online, 14(1).
Arif, F. E. M., Zulkefli, Z. ve Hussin, N. (2017). Information ethics issues in higher education institutions. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 7(8), 2222-6990.
Beycioğlu, K. (2009). A cyberphilosophical issue in education: Unethical computer using behavior–The case of prospective teachers. Computers & Education, 53(2), 201-208.
Beyhan, Ö. ve Tunç, H. S. (2012). Öğretmen adayı öğrencilerin bilişim teknolojilerini etik kullanımlarının incelenmesi. Yükseköğretim Dergisi, 2(2), 85-94.
Brey, P. (2007). Is information ethics culture-relative? International Journal of Technology and Human Interaction (IJTHI), 3(3), 12-24.
Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32(32), 470-483.
Büyükuysal, M. Ç. (2014). Farklı Örneklem Genişliklerinde Normal Dağılım Testlerinin Karşılaştırılması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi, Zonguldak.
Bynum, T. (2008). Norbert Weiner and the rise of information ethics. J. van den Hoven ve J. Weckert (Ed.), Information Technology and Moral Philosophy içinde . Cambridge University Press.
Byrne, B. M. (2013). Structural Equation Modeling with Lisrel, Prelis, and Simplis: Basic Concepts, Applications, and Programming. Multivariate Applications Series. Taylor & Francis.
Can, A. (2019). SPSS ile Bilimsel Araştırma Sürecinde Nicel Veri Analizi (8. Baskı.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Carbo, T. (2008). Ethics Education for Information Professionals. Journal of Library Administration, 47(3-4), 5-25.
Chang, C. L. (2011). The effect of an information ethics course on the information ethics values of students – A Chinese guanxi culture perspective. 2009 Fifth International Conference on Intelligent Computing, 27(5), 2028-2038.
Cho, S.-H., Kim, K.-M. ve Kim, S.-S. (2009). Computer Ethic Scale: A Study of Reliability and Validity on the Middle School Students. Doctoral Student Consortium Proceedings içinde (ss. 27-32). The 17th International Conference on Computers in Education, sunulmuş bildiri, Hong Kong.
Cohen, J. (2013). Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences. Taylor & Francis.
Cooper, J. O., Heron, T. E. ve Heward, W. L. (2013). Applied Behavior Analysis. Pearson.
Creswell, J. W. ve Creswell, J. D. (2018). Research Design Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches (5th bs.). Los Angeles: Sage publication.
Çakırel, Y., Görener, A. ve Dinçer, H. (2009). Etik ve bilişim etiği arasındaki farkın algılanmasına yönelik bir alan çalışması. 1. Uluslararası 5. Ulusal Meslek Yüksekokulları Sempozyumu içinde . Konya.
Çelen, F. (2012). Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımında ilköğretim öğrencilerinin etik olmayan davranışlara ilişkin görüşlerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Çetinkaya, B. (2010). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinde siber zorbalığın yaygınlığı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
Çınar, H. (2011). Eğitimde İnternet Kullanımı ve İnternet Etiği: Büro Yönetimi ve Sekreterlik Programı Öğrencileri Üzerinde Beş Faktör Kişilik Modeli ile Bir Araştırma. International Journal of Economic & Administrative Studies, 3(6), 67-82.
Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve LISREL Uygulamaları (5. Baskı.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Dedeoğlu, G. (2006). Bilişim Toplumunda Etik Sorunlar. II. Uygulamalı Etik Kongresi, sunulmuş bildiri, Ankara.
Dorantes, C. A., Hewitt, B. ve Goles, T. (2006). Ethical decision-making in an IT context: The roles of personal moral philosophies and moral intensity (C. 8, s. 206). 9th Annual Hawaii International Conference on System Sciences (HICSS’06), sunulmuş bildiri, IEEE.
Duymaz, S. H. (2013). Ortaokul öğrencilerine yönelik bilişim etiği öğretim programı uygulaması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
Dyrud, M. A. (2004). Cases for teaching engineering ethics (ss. S1E-10). 34th Annual Frontiers in Education-FIE, sunulmuş bildiri, IEEE.
Erdem, Z. (2008). Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini kullanımlarının etik açıdan değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Erdur Baker, Ö. ve Kavşut, F. (2007). Akran zorbalığının yeni yüzü: Siber zorbalık. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), (27), 31-42.
Erişti, B. ve Küçüker, G. F. (2011). Neden-Sonuç Modeline Dayalı Öğretimin İlköğretim Öğrencilerinin Bilişim Etiği ile İlgili Davranışlarına Etkisi. Journal of Educational Sciences & Practices, 10(19), 25-47.
Fidan, M. (2016). Bilişim etiği boyutlarına göre bilişim teknolojileri ve yazılım dersi öğretim programı kazanımlarının incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(4), 1641-1654.
Field, A. P. (2005). Discovering Statistics Using SPSS: (and Sex, Drugs and Rock’n’roll). ISM (London, England). SAGE.
Fraenkel, J. ve Wallen, N. (2008). How to Design and Evaluate Research in Education. McGraw-Hill Companies, Incorporated.
Fukada, S., Nakamura, A., Okabe, S., Fuse, I., Uehara, T., Murata, kuya, … Yamanoue, T. (2014). Analysis of Judgmental and Behavioral Aspects of Information Ethics among University Students. Educational technology research, 37(1-2), 87-96.
Genç, Z., Kazez, H. ve Fidan, A. (2013). Çevrimiçi Etik Dışı Davranışlarının Belirlenmesi İçin Bir Ölçek Uyarlama Çalışması. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri içinde . Akademik Bilişim 2013, sunulmuş bildiri, Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
Ghasemi, A. ve Zahediasl, S. (2012). Normality tests for statistical analysis: A guide for non-statisticians. International journal of endocrinology and metabolism, 10(2), 486-489.
Ghazali, H. (2003). Examining high-school students’ views on computer and information ethics. (Yayımlanmamış doktora tezi). Kansas State University, Kansas.
Glass, G. V. (1976). Primary, Secondary, and Meta-Analysis of Research. Educational Researcher, 5(10), 3-8.
Gökçearslan, Ş., Günbatar, M. S. ve Berikan, B. (2015). Ortaokul öğrencilerinde bilişim etiği: Gerçek yaşam durumu senaryolarıyla bir değerlendirme. Ege Eğitim Dergisi, 16(2), 254-273.
Güngör, E. (2000). Ahlak psikolojisi ve sosyal ahlak. Ötüken Yayınları.
Haines, R. ve Leonard, L. N. (2007). Individual characteristics and ethical decision-making in an IT context. Industrial Management & Data Systems, 107(1), 5-20.
Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J. ve Anderson, R. E. (2013). Multivariate Data Analysis. Always learning. Pearson Education Limited.
Harncharnchai, A. ve Inplao, K. (2015). Information ethics and behaviors of upper secondary students regarding the use of computers and the internet. Journal of Information Ethics, 24(1), 98.
Hedges, L. V. (1981). Distribution Theory for Glass’s Estimator of Effect Size and Related Estimators. Journal of Educational Statistics, 6(2), 107-128.
Henson, R. K. ve Roberts, J. K. (2006). Use of Exploratory Factor Analysis in Published Research: Common Errors and Some Comment on Improved Practice. Educational and Psychological Measurement, 66(3), 393-416.
Hooper, D., Coughlan, J. ve Mullen, M. (2007). Structural Equation Modeling: Guidelines for Determining Model Fit. The Electronic Journal of Business Research Methods, 6.
Howitt, D. ve Cramer, D. (2011). Introduction to SPSS Statistics in Psychology: For Version 19 and Earlier. Prentice Hall.
Hu, L. ve Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6(1), 1-55.
Hura, J.-H., Kim, K., Song, J.-B. ve Lee, T. (2009). The narrative approach to teach information and communication ethics education in elementary school (C. 6, ss. 960-964). 17th International Conference on Computers in Education, sunulmuş bildiri.
Jabbour, K. K. (2012). Cybertechnology Ethics of University Students in Lebanon: Assessing University Students’ Activities and Perceptions of Cybertechnology Ethics in Leban. BiblioBazaar.
Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (7. Baskı.). Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
Kavuk, M., Keser, H. ve Teker, N. (2011). Reviewing unethical behaviors of primary education students’ internet usage. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 28, 1043-1052.
Kayak, S. (2010). BÖTE bölümü öğrencilerinin internet etiği algılarının incelenmesi. 10. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Konferansı (IETC 2010), sunulmuş bildiri, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
Kılıçer, K. (2013). Teknopedagojik Eğitim ve Etik. I. Yurdakul-Kabakçı (Ed.), Teknopedagojik Eğitime Dayalı Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı içinde (ss. 93-128). Ankara: Anı Yayıncılık.
Kline, R. B. (2015). Principles and Practice of Structural Equation Modeling, Fourth Edition. Methodology in the Social Sciences. Guilford Publications.
Lau, W. W. ve Yuen, A. H. (2014). Internet ethics of adolescents: Understanding demographic differences. Computers & Education, 72, 378-385.
Mason, R. O. (1986). Four Ethical Issues of the Information Age. MIS Quarterly, 10(1), 5-12.
Masrom, M. ve Ismail, Z. (2008). Computer security and computer ethics awareness: A component of management information system (C. 3, ss. 1-7). International Symposium on Information Technology, sunulmuş bildiri.
Masrom, M., Ismail, Z., Anuar, R. N., Hussein, R. ve Mohamed, N. (2011). Analyzing accuracy and accessibility in information and communication technology ethical scenario context. American Journal of Economics and Business Administration, 3(2), 370.
MEB. (2018). Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Anadolu Meslek ve Anadolu Teknik Programı Bilişim Teknolojileri Alanı Çerçeve Öğretim Programı. Milli Eğitim Bakanlığı. http://www.megep.meb.gov.tr/dokumanlar/10.SINIF%20(2018-2019)/10%20%C3%87%C3%96P/B%C4%B0L%C4%B0%C5%9E%C4%B0M%20TEKNOLOJ%C4%B0LER%C4%B0_%C3%87%C3%96P_10.pdf adresinden erişildi.
Mertler, C. A. ve Reinhart, R. V. (2016). Advanced and Multivariate Statistical Methods: Practical Application and Interpretation. Taylor & Francis.
Mollavelioğlu, M. (2003). Küçük ve orta ölçekli işletmelerde bilgi teknolojilerinin etik kullanimi ve bir uygulama, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Moore, A. (2017). Intellectual property and information control: Philosophic foundations and contemporary issues. Routledge.
Namlu, A. G. ve Odabasi, H. F. (2007). Unethical computer using behavior scale: A study of reliability and validity on Turkish university students. Computers & Education, 48(2), 205-215.
Orhan, F. ve Günay, A. (2014). Üniversite öğrencilerinin internet tabanlı akademik usulsüzlük nedenlerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 15, 176.
Ozan Leymun, Ş. (2018). Bilişim Etiği Dersinin İncelenmesi: Öğretmen Adayları ile Bir Durum Çalışması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Özaydın, B. (2010). Teknoloji kültürü ve etik. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
Özdemir, A. (2017). Lisans Öğrencilerinin Bilişim Etiği Konusundaki Tutumlarının İncelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ufuk Üniversitesi, Ankara.
Özpınar, A., Kazaskeroğlu, E. ve Öz, Ö. (2010). Bilgiye erişim, paylaşım ve bilgi teknolojileri alanında etik olmayan davranışlar ve sebepleri (ss. 3-6). Ağ ve Bilgi Güvenliği Sempozyumu, sunulmuş bildiri, Ankara.
Quinn, M. (2006). Case-based analysis: A practical tool for teaching computer ethics.
Reynolds, G. (2011). Ethics in information technology. Nelson Education.
Serin, H. (2012). Ergenlerde siber zorbalık/siber mağduriyet yaşantıları ve bu davranışlara ilişkin öğretmen ve eğitim yöneticilerinin görüşleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Smith, C. (2012). Ethical behaviour in the e-classroom: What the online student needs to know. Elsevier.
Söylemez, M. ve Balaman, F. (2015). Bilişimin etik olarak kullanımının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Electronic Journal of Social Sciences, 14(54).
Staehr, L. J. ve Byrne, G. J. (2003). Using the Defining Issues Test for Evaluating Computer Ethics Teaching. IEEE Trans. On Educ., 46(2), 229–234.
Steiger, J. H. (2007). Understanding the limitations of global fit assessment in structural equation modeling. Special issue on Structural Equation Modeling, 42(5), 893-898.
Sümbüloğlu, K. ve Sümbüloğlu, V. (2018). Biyoistatistik (16. bs.). Ankara: Hatiboğlu.
Sümer, N. (2000). Yapisal Eşitlik Modelleri: Temel Kavramlar ve Örnek Uygulamalar. [Structural Equation Modeling: Basic Concepts and Applications.]. Türk Psikoloji Yazilari, 3(6), 49-74.
Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). Using Multivariate Statistics. Always learning. Pearson Education.
Tataroğlu, M. ve Coşkun, B. (2005). Bilgi İletişim Teknolojileri ve E-Devletin Etik Açıdan İrdelenmesi (ss. 15-16). 2. Siyasette ve Yönetimde Etik Sempozyumu, sunulmuş bildiri, Sakarya.
Tavani, H. T. (2002). Applying an interdisciplinary approach to teaching computer ethics. IEEE Technology and Society Magazine, 21(3), 32-38.
Torun, Ö. (2007). Resmî ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören öğrencilerin İnternet etiğine ilişkin algılarının incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
TÜİK. (2019). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması ( No: 30574). Türkiye İstatistik Kurumu. http://tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30574 adresinden erişildi.
Türk Dil Kurumu. (2019).Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 1 Ağustos 2019 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
Türkiye Bilişim Derneği. (2010). Bilişim Etiği. Kamu Bilgi İşlem Merkezleri Yöneticileri Birliği Kamu Bilişim Platformu XIII (s. 35). https://eski.tbd.org.tr/usr_img/cd/kamubib17/raporlarPDF/RP2-2011.pdf adresinden erişildi.
Uysal, Ö. (2006). Öğretmen adaylarının bilgisayar etiğine ilişkin görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Vesna, J. L. ve Niveditha, D. (2012). Ethics in cyberspace-a philosophical approach. International Journal of Advancements in Research & Technology, 1(3), 58-62.
Willcocks, L. ve Whitley, E. A. (2009). Developing the information and knowledge agenda in information systems: Insights from philosophy. The Information Society, 25(3), 190-197.
Woodbury, M. C. (2003). Computer and information ethics. Stipes Publications.
Yaman, E. ve Peker, A. (2010). Ergenlerin siber zorbalık ve siber mağduriyete ilişkin algıları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S, 11, 819-833.
Yaman, E., Yaman, H. ve Horzum, A. B. (2004). Öğretim elemanlarının internet kullanımında etik ilkelere uyma düzeyleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 2(6), 133-149.
Yılmaz, H. (2010). 7. Sınıf öğrencileri arasında siber zorbalık. 4. Uluslararası Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Sempozyumu, sunulmuş bildiri, Konya.
Yoon, C. (2011). Ethical decision-making in the Internet context: Development and test of an initial model based on moral philosophy. Computers in Human Behavior, 27(6), 2401-2409.
Zeybek, G. ve Beyhan, Ö. (2011). Bilgisayar meslek dersi alan ortaöğretim öğrencilerinin bilişim teknolojilerini kullanımlarının etik açıdan değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(2), 307-324.