ESKİŞEHİR MERKEZ İLÇELERİNDE (ODUNPAZARI VE TEPEBAŞI) TOPOGRAFİK FAKTÖRLERE GÖRE YERLEŞİMİN DAĞILIŞI

Doğal çevre ve insan birbirini sürekli etkileyen ve birbirinden etkilenen iki önemli dinamik kavramı teşkil etmektedir. İnsanın doğal çevre üzerindeki davranışları, doğal çevre üzerinde değişikliklere yol açarken aynı zamanda doğal çevre, insanın bu ortam üzerindeki davranışlarını sınırlandırmaktadır. Her ne kadar teknoloji ve bilim gelişmiş olsa da insanın doğal çevre üzerindeki davranışları, doğal çevre faktörlerinin kontrolü altındadır. Yerleşmeler doğal çevre faktörlerinden etkilenen en önemli unsurlardan biridir. Bu nedenle bu çalışmada Eskişehir kent merkezini oluşturan yerleşimlerin yükselti, bakı ve eğim ile olan ilişkilerini coğrafi bakış açısıyla değerlendirilmek amaçlanmaktadır. Bu amaçla 1/25000 ölçekli sayısal topografya haritaları kullanılmakta, araştırma alanının amaca uygun özelliklerinin ortaya konulması için Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yazılımlarından ArcGIS programı kullanılarak sayısallaştırma ve yeniden sınıflandırma işlemleri uygulanmaktadır. Eskişehir kent merkezinin nüfus özellikleri Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’nun 2019 verilerine dayalı olarak oluşturulmaktadır. Sonuç olarak Eskişehir kent merkezinde yerleşim ve yükselti arasındaki ilişki incelendiğinde yoğun yerleşim yerlerinin ova tabanında toplandığı görülmektedir. Yükseltinin artışıyla birlikte yerleşme dokusunda seyrekleşme dolayısıyla nüfusta da bir azalma meydana gelmektedir. Yerleşme ve nüfusun eğim koşullarıyla ilişkisi incelendiğinde ise kent merkezinde yoğun nüfus ve yerleşmeye sahip alanların eğim değerinin %2’den az olduğu alanlar olduğu tespit edilmektedir. Öyle ki; araştırma alanı içerisinde %43,52’lik paya sahip olan bu alanlarda 88 mahalle bulunmaktadır. Eskişehir kent merkezinde hâkim bakı %18,90 ile güney yönüdür. Ancak kent merkezi yerleşimi incelendiğinde yerleşmenin ve nüfusun en yoğun olduğu alanların bakı yönleri 34 mahalle ile kuzeydoğu, 31 mahalle ile kuzey yöndedir. Bu da kent merkezindeki çoğu yerleşmenin ters bakıda kurulduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Topografik Faktörler, Yerleşme, Nüfus, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Eskişehir Kent Merkezi

Distribution of settlements in Eskişehir central districts (Odunpazarı and Tepebaşı) according to topographic factors

Natural environment and human are two important dynamic concepts that affect each other and are affected by each other. While human behavior causes changes on the natural environment, at the same time, the natural environment limits human behavior on this environment. Although technology and science develop, human behavior on the natural environment is under the control of natural environmental factors. Settlements are one of the most important factors affected by natural environmental factors. Therefore, in this study, it is aimed to evaluate the relationship between the elevations, views and slopes of the settlements forming Eskişehir central districts (Odunpazarı and Tepebaşı) from a geographical point of view. For this purpose, 1/25000 scale digital topography maps are used, and digitization and reclassification processes are applied by using the ArcGIS program. Eskişehir central districts population characteristics of Turkey Statistical Institute (TSI)'s are created based on 2019 data. When the relationship between the settlement and the elevation is examined in the central districts of Eskişehir, it is seen that the dense settlements are gathered at the base of the plain. With the increase of the elevation, a decrease occurs in the population due to the sparse of the settlement pattern. When the relation of settlement and population with slope conditions is examined, it is determined that the areas with dense population and settlement in the central districts are areas where the slope value is less than 2%. So that; There are 88 neighborhoods in these areas, which have a share of 43.52%. The dominant aspect is the southern direction with 18.90%. However, when the central districts settlement is examined, the directions of settlement and the most populated areas are northeast with 34 neighborhoods and north with 31 neighborhoods. This shows that most settlements in the central districts have been established in reverse aspect.

Keywords:

Topographic factors, settlement, population, geographic information systems, Eskişehir central districts,

PDF

___

81 il durum raporu, 2017. Sanayi Teknoloji Bakanlığı, Sanayi Genel Müdürlüğü.
Aliağaoğlu A., Uğur, A., 2010. Şehir Coğrafyası. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
Atasoy, A., Özşahin, E. 2013. Yükseltiye bağlı olarak nüfus değişir mi? Hatay örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(26), 92-108.
Avcı, V., 2017. Bingöl ilinde nüfus ve yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), 201-222.
Ayday, C., Altan, M., Nefeslioğlu, H. A., Canıgür, A., Yerel, S. ve Tün, M., 2001. Eskişehir yerleşim yerinin yerleşim amaçlı jeoloji ve jeoteknik raporu. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, Eskişehir, 9(1).
Aydınel, O., 2011. Kuruluş yeri bakımından Eskişehir ve yakın çevresinin jeomorfolojisi. Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Coğrafya Bölümü, Elâzığ.
Balcı Akova, S., 2009. Doğu Akdeniz Kıyılarında Nüfus. Çantay Kitabevi, İstanbul.
Başyiğit, H., Çelik, Z., 2002. Eskişehir Tarım Master Planı, İl Tarım Kırsal Kalkınma Master Planlarının Hazırlanmasına Destek Projesi, T.C. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Eskişehir Tarım İl Müdürlüğü, Eskişehir.
BEER, A. R., 1996. Yerleşim Düzenlemesinde Çevre Planlaması. (Çev: Y. Yüzüak), Bilimsel ve Teknik Yayınları Çeviri Vakfı. İstanbul.
Bilgin, T., 1980. Orta Sakarya platolarında yapı, satıhlar ve drenaj. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu Proje Kesin Raporu, Rapor No: TBAG-275.
Cürebal, İ., Efe, R., Soykan, A., Sönmez, S., 2008. Balıkesir kent merkezi yerleşim alanı ile jeomorfolojik birimler arasındaki ilişkinin CBS ve UA yöntemleriyle belirlenmesi, Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu, Çanakkale.
Çelik, S., 2019. Yerleşmelerin yer seçiminde etkili olan coğrafi faktörler ve yanlış yer seçimlerinde risk analizi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 334-342.
Denker, B. T., 1977. Yerleşme Coğrafyası, Kır Yerleşmeleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları, İstanbul Üniversitesi Yayın No:2275, Coğrafya Enstitüsü Yayın No:93, İstanbul.
Durmuş, E., 2018. Diyarbakır ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, Ankara.
Durmuş, E., Dölek, İ., 2019. Muş ilinde yerleşme tiplerinin coğrafi dağılışı. International Journal of Geographyand Geography Education (IGGE), 39. 256-278.
Erginal, A. E., Erginal, G., 2003. Çanakkale şehrinde yer seçiminin jeomorfolojik açıdan değerlendirilmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 9, 94-116.
Erinç S., 1953. Doğu Anadolu Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları, İstanbul Üniversitesi Yayın No: 15, Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 572, İstanbul.
Erol, O., 1973. Ankara Şehri Çevresinin Jeomorfolojik Ana Birimleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları Yayın No: 240, Coğrafya Araştırmaları Enstitüsü Yayınları No: 16, Açıklamalı Coğrafya Haritaları Serisi A. Jeomorfoloji Haritaları No:1.
Erol, O., 1993. Ayrıntılı jeomorfoloji haritaları çizim yöntemi. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 10.
Esen, F., Avcı, F., 2017. Tunceli ilinde topografik faktörlere göre (yükselti, eğim, bakı) yerleşmelerin ve nüfusun dağılışı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (51), 376-389.
Günal, N., 1993. Marmara ve Ege bölgelerinde kır yerleşmelerinin yükselti kademelerine göre dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, 28, 143-154.
Güner, İ. 2010. Nüfus Coğrafyası. Genel Beşerî ve Ekonomik Coğrafya. (Ed. Şahin, C). Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara.
Güngör, Ş., Bozyiğit, R., 2011. Gazipaşa ilçesi’nde (Antalya) köy yerleşmeleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 23, 267-292.
Karadağ, A., Koçman, A., 2007. Coğrafi çevre bileşenlerinin kentsel gelişim süreci üzerine etkileri: Ödemiş (İzmir) örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 16, 3-16.
Karadoğan, S., 2017. Güneydoğu Anadolu’da troglodit barınak, mesken ve yerleşmeler, Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi, Tiran & Arnavutluk.
Kaya, F., 2013. Ağrı merkez ilçede köy yerleşmelerinin coğrafi şartlarla ilişkisi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(8), 297-328.
Özçağlar, A., 2011. Coğrafyaya Giriş. Ümit Ofset Matbaacılık, İstanbul.
Özdel, M. M., Meydan, A., 2019. Nevşehir’de topografik özellikler ile yerleşme ve nüfus dağılışı arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Route Educational and Social Science Journal, 6 (8).
Özdemir, M. A., 1996. Türkiye’de büyük yerleşme alanlarının seçiminde jeomorfolojik esaslar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (2), 209-222.
Özdemir, M.A., Karadoğan, S., 1996. Türkiye’de il merkezlerinin coğrafi mekânla ilişkileri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 271-291.
Özgüç, N., Tümertekin E., 2000. Coğrafya, Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar. Çantay Kitabevi, İstanbul.
Özşahin, E., 2013. İstanbul ilinin Anadolu yakasının jeomorfolojik özellikleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul.
Özşahin, E., 2014. CBS kullanarak şehir ve jeomorfoloji arasındaki ilişkinin incelenmesi: Tekirdağ şehri örneği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 93-122
Özşahin, E., 2015a. Kent planlaması ve jeomorfoloji. Kent Çalışmaları II. (Ed. Karakuyu, M., Keçeli, A. ve Çelikoğlu, Ş.) içinde, s. 314-331, Pegem Akademi, Ankara.
Özşahin, E., 2015b. Tekirdağ’da kentsel gelişim ve jeomorfolojik birimler arasındaki ilişkinin zamansal değişimi. International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkishor Turkic, 10(1), 579-602.
Pacione, M., 2001. Urban Geography (a global perspective). Roudledge Publishing, London, Newyork.
Sergün, Ü., 1977. Kocaeli Yarımadası kır sahasının beşerî coğrafya açısından incelenmesi. Doçentlik Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Beşerî ve İktisadi Coğrafya Kürsüsü, İstanbul.
Sergün, Ü., 1994. Türkiye’de Kır Nüfusunun Yükselti Kademelerine Göre Dağılışı. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 11, 17-22.
Sütgibi, S., 2008. Türkiye’de yerleşim ekolojisi üzerine bazı değerlendirmeler. Ege Coğrafya Dergisi, 17 (1-2), 61-71
Taş, B., Yakar, M., 2009. Afyonkarahisar ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7(2), 145-161.
TUİK, 2020. Türkiye İstatistik Kurumu, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr
Tuncel, M., 2011. Tekirdağ (bugünkü Tekirdağ). TDV İslâm Ansiklopedisi, 40, 362-364.
Tunçdilek, N., 1967. Türkiye İskân Coğrafyası, Kır İskanı (Köy-Altı İskân Şekilleri). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları Yayın No: 1283, Coğrafya Enstitüsü Yayın No:49, İstanbul.
Tunçdilek, N., 1985. Türkiye’de Relief Şekilleri ve Arazi Kullanımı, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayın No:3, İstanbul Üniversitesi Yayın No:3279, İstanbul.
Türkan, O., 2016. Çankırı ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Ankara: TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu (International GeographySymposium), 414-429.
www.ogm.gov.tr, https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Yayinlar/Kent%20Ormanları.pdf
Yalçınlar, İ., 1967. Türkiye’deki bazı şehirlerin kuruluş ve gelişmelerinde jeomorfolojik temeller. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 16, 53-66
Yalçınlar İ., 1977. Türkiye erozyonunda disimetrik sistemler. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 22, 24.
Yücel, T., 1987. Türkiye Coğrafyası. Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları Yayın No: 68, Seri 7, Sayı: A.5, Ankara.
Yüceşahin, M. M., Özgür, E. M., 2006. Türkiye’nin güneydoğusunda nüfusun zorunlu yerinden oluşu: süreçler ve mekansal örüntü. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(2), 15-35