TANZİMAT’TAN II. MEŞRUİYET’E OSMANLI’DA MİZAH BASINI

Bu çalışmada, Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e kadar olan süre zarfında Osmanlı’da çıkarılan mizah ve karikatür dergileri ele alınmıştır. İlk dönem mizah basını 1876 yılına kadar çıkarılan dergiler olup bu dönemde yayınlananların Osmanlı’nın modern devlet olma yolunda attığı adımları ele aldığı ve bu bağlamda eleştiri düzeyi yüksek olan karikatürler yayınladıkları görülmektedir. Teodor Kasap’ın Diyojen’i yayınlamasıyla birlikte imparatorluk, siyasetin istihzai bir dille eleştirildiği mizah dergileri ile tanışır. Devlet, imajına zarar vereceğini düşündüğü mizah ve karikatür dergileri üzerinde baskı kurmaya başlar. Sultan II. Abdülhamid’in padişah olması ile birlikte ise mizah dergilerinin ülke toprakları içerisinde yayınlanması yasaklanır ve bu yüzden Jön Türkler yurt dışına kaçarak gittikleri yerlerde yayın faaliyetlerini devam ettirirler. Ülke dışında yayınladıkları bu dergileri ise yabancı postaneler aracılığıyla Osmanlı’ya sokar ve okuyucuyla buluştururlar. Çalışmanın bir bölümü de sürgün basın olarak da adlandırılan Jön Türk mizah dergilerine ayrılmıştır. Ayrıca çalışmanın içerisinde sarayın kademeli olarak mizah dergileri üzerindeki baskı, sansür ve kapamaya kadar giden siyaseti gösterilmeye çalışılmıştır.

HUMOR PRESS FROM TANZIMAT TO SECOND CONSTITUTION

In this study, humor and cartoon magazines published in the Ottoman territory during the period from Tanzimat to Second Constitutional Period were handled. The first period of humor press covers the magazines published until 1876. It is seen that the publications in this period dealed with the steps taken by the Ottoman State towards becoming a modern state and included cartoons with a high level of criticism in this context. When Teodor Kasap publishes Diogenes, the empire meets with humor magazines in which the politics is criticized with a sarcastic language. The state starts to put pressure on these humor and cartoon magazines finding them harmful for its reputation. With Sultan Abdulhamid II's ascending the throne, publishing humor magazines in the territory was banned, and that’s why Young Turks continued to run broadcasting activities in the places where they escaped abroad. These magazines, which they publish outside the country, are introduced to the Ottoman Empire through foreign post offices which make them meet with the readers. Part of this work was devoted to Young Turks’ humor magazines, which are also called as “exile press”. In addition, the palace’s gradual oppression and censor policy on humor magazines which ends with their closing down is also represented in the study.

Keywords:

Humor, Cartoon, Magazine, Abdulhamid II, Young Turks, Press Censor,

PDF

___

Süreli Yayınlar

Beberuhi

Çaylak

Davul

Diyojen

Hayal

Kahkaha

Kokonoz

Laklak

Pinti

Tiyatro

Tokmak

Acaroğlu, T. (1979). Sultan Abdülhamit II Döneminde Dış Yayın Yasaklamaları, Ulusal Kültür Dergisi, 5, ss. 136-154.

Akünal, D. (1983). Bir Karikatür Gazetesi ve Karikatürleri, Hürriyet Gösteri Sanat- Edebiyat Dergisi, 34, ss. 78-79.

______ (1985). Jön Türk Gazeteleri, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 3, ss. 851-856.

______ (1980). Yeni Osmanlılara Jön Türklerin Ülke Dışında Çıkardıkları Gazeteler, Sosyalist Kültür Ansiklopedisi, 8, ss. 1296-1299.

Arık, M. B. (1998). Değişen Toplum Değişen Karikatür: 1980’den Sonra Yaşanan Toplumsal Değişim ve Karikatürün Değişen İşlevi, İstanbul, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayını.

Banoğlu, N. A. (1960). Basın Tarihimizin Kara ve Ak Günleri, İstanbul, Sıralar Matbaası.

Çakır, H. (2006) Tarihimizin İlk Mizah Dergisi Diyojen’in Kapatma Cezalarına Yine Mizahi Yoldan Gösterdiği Tepkiler, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15, ss. 161-172.

Çapanoğlu, M. S. (1970). Basın Tarihimizde Mizah Dergileri, İstanbul, Garanti Matbaası.

Çeviker, T. (2004). Ana Çizgileriyle Osmanlı Karikatürü, Toplumsal Tarih, 122, ss. 72-77.

______ (1997). Karikatür Üzerine Yazılar, İstanbul, İris Yayıncılık.

______ (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Karikatürü, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Ansiklopedisi, 4, ss. 1101-1108.

Demiryürek, M. (2007) 1897 Türk-Yunan Savaşı’nın Servet-i Fünun ve Kokonoz-Akbaba Gazetelerine Yansımaları, Türkiyat Araştırmaları, ss. 123-139.

Galanti, A. (1341). Küçük Türk Tetebbualar, İstanbul, Kâğıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi.

Georgeon, F. (2000). Doğu’da Mizah, Haz. I. Fenoglio ve F. Georgeon, Çev. A. Berktay İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.

Gerçek, S. N. (1931). Türk Gazeteciliği: 1831-1931, İstanbul, İstanbul Matbuat Cemiyeti.

Göçmen, M. (1995). İsviçre’de Jön Türk Basını ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri 1889-1902, İstanbul, Kitabevi Yayınları.

Gündoğdu, İ. (1998). Sultan Abdülaziz Devrinde Mizah Basını Yoluyla Muhalefet, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi.

Güzel, M. Ş. (1998). Paris’te Bir Sergi: Osmanlı Karikatür ve Mizah Sanatı, Tarih ve Toplum, 49, ss. 57-59.

İskit, S. R. (1943). Türkiye'de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Ankara, Başbakanlık Basın ve Yayın Genel Müdürlüğü.

Jeltyakov, A.D. (1981). Türkiye’nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın, Ankara, Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü.

Kahraman, A. Mizah (2005). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 30, ss. 209-211.

Kılıçarslan, C. ve Akşit A. (2010). Hamdi Özdiş İle Söyleşi; Osmanlı Mizah Basınında Batılılaşma ve Siyaset (1870-1877), Toplumsal Tarih, 202, ss. 84-87.

Nalcıoğlu, B. U. (2013). Osmanlı’da Muhalif Basının Doğuşu (1828-1878), İstanbul, Yeditepe Yayınevi.

Ongunsu, A.H. Abdülhamid II, İslam Ansiklopedisi, 1, ss. 76-80.

Oymak, A. (2013). Osmanlı Mizahında Teodor Kasap: Diyojen, Çıngıraklı Tatar ve Hayal Gazetesi Üzerine Bir İnceleme, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.

Özdiş, H. (2010). Osmanlı Mizah Basınında Batılılaşma ve Siyaset (1870-1878): Diyojen ve Çaylak Üzerinde Bir Araştırma, İstanbul, Libra Kitapçılık.

Özer, A. (1994). Karikatür: İletişimin Çizgi Dili, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi.

Özgül, K. (2010). Devr-i Hamîdî Matbûatına Tersten Bakmak, II. Abdülhamid: Modernleşme Sürecinde İstanbul, Ed. C. Yılmaz, İstanbul, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti, ss. 379-399.

Şirin, İ. (2009). İki Dünya Arasında Karikatürden İmgeye: Osmanlı ve Avrupa, Folklor Edebiyat, 59, ss.77-79.

Tevetoğlu, F. (1973). Jön Türk Basını 2, Hayat Tarih Mecmuası,1, ss. 11-19.

Topuz, H. (2003). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul, Remzi Kitabevi.

Tütengil, C. O. (1969). Yeni Osmanlılar’dan Bu Yana İngiltere’de Türk Gazeteciliği (1867-1967), İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları.

Varlık, M. B. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Mizah, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 4, ss. 1092-1100.

Yerlikaya, İ. (1994). “II. Abdülhamid Döneminde Yabancı Gazete ve Haber Ajanslarının Şantaj ve Yolsuzlukları”, Toplumsal Tarih, 3, ss. 17-19.