HORASAN BÖLGESİNDE UYGULANAN VERGİ SİSTEMİ (8-10. YÜZYILLAR)

Öz Bu çalışmada, genel olarak Abbasîlerin 8-10. yüzyıllarda Horasan bölgesinde uyguladıkları vergi sistemi ve elde edilen gelirler incelenmiştir. Bu anlamda Abbasîlerde uygulanan vergi anlayışı, toprak vergilerinden olan haraç ve öşür vergileriyle, cizye ve ticaret vergisi konuları ele alınmıştır. Bunun yanında dönemin malî kurumları olan ve devletin gelir ve giderlerinin kayıt altına alındığı divanlar anlatılmıştır. Son olarak genel anlamda devletin Horasan bölgesinden tahsil ettiği toplam gelirleri ve bu gelirin Abbasî hazinesine ne oranda katkı sağlandı ifade edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak Horasan bölgesinin Abbasîler Devleti içindeki iktisadî konumu, bu anlamda elde edilen gelirler ve bunların hangi kalemlerden elde edildiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Vergi, Abbasîler, Horasan, İktisat, Divan

PDF

___

AHMED MİDHAT, İktisat Metinleri, sad. ve haz. Erdoğan Erbay-Ali Utku, Çizgi Felsefe Yayınları, Konya 2005.

ATAN, Turhan, Türk Gümrük Tarihi / Başlangıçtan Osmanlı Devletine Kadar, TTK Basımevi, Ankara, 1990.

BELAZÛRÎ, İmam Ebu Abbas Ahmed b. Yahya b. Cabbar, Fütühü’l-Buldan, Abdullah Tabbai, Müessesetü’l-Mearif, Beyrut 1987.

CAHEN, Claude, “Ekonomi, Toplum ve Müesseseler”, çev. Ufuk Uyan, P. M. Holt- A.K.S. Lambton- B. Lewis, İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, Hikmet Yayınları, İstanbul 1989.

CEHŞİYÂRÎ, İbn Abdullah Muhammed b. Abdus, Kitabu’l-Vüzera, thk. Mustafa es-Sekka, 2. Baskı, Kahire 1980.

CHRISTENSEN, Arthur, İran fi Ahdi's-Sasanîyyin, 1875-1945, thk. Abdülvehhab Azzam, Arapça çev. Yahya el-Haşşab, Darü'n-Nehdati'l-Arabiyye, Beyrut 1982.

DANIEL, Elton, The Policial and Social History of Khurasan under Abbasîd Rule 747-820, The İran America Foundation, Chicago 1979.

DEMİRCİ, Mustafa, İslam’ın İlk Üç Asrında Toprak Sistemi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.

DENNET, Daniel el-Cizye ve’l-İslam, çev. Fevzi Fehmi Cadullah, Daru’l-Hayat, Beyrut bty.

DİNEVERÎ, Ebû Hanife, el-Ahbâru’t-Tıvâl, Eskilerin Haberleri, çev. Zekeriya Akman, Hüseyin S. Aytemur, Ankara Okulu yayınları, Ankara 2017.

DURÎ, Abdülaziz, Tarihu’l-Iraki’l-İktisadi, Dâru Meşrık, Beyrut 1974.

_________, İslam İktisat Tarihine Giriş, çev. Sabri Orman, Endülüs Yayınları, İstanbul 1991.

EBU UBEYD, Kasım b. Sellam, Kitabu’l-Emval, thk. Muhammed Halil Heras, Mektebeti’l-Kelimeti’l-Ezher, Kahire 1981.

EBU YUSUF, Kitabu’l-Harac, thk. Muhammed Menasir, Maarifeti’l-İlmiyye, Umman 2009.

ERKAL, Mehmet, “Cizye”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 1993.

FAYDA, Mustafa, “Hz. Ömer ve Ticaret Malları vergisi Veya Üşür”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1984.

_______, “Cerib”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 1993.

FRYE, Richard Nelson, The Heritage of Persia, Mazda Publishers, California 1993.

GAZZÂLÎ, İmam Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed, İhya-i Ulumu’d-Din, çev. Ali Arslan, Arslan Yayınları, İstanbul 1981.

GHAZANFAR, S. M. Skolastik İktisat ve Arap Âlimleri, “Büyük Kayıp Halka” Tezinin Yeniden Değerlendirilmesi, Ortaçağ İslam İktisat Düşüncesi, Klasik Yayınları, İstanbul 2015.

__________, “Ebu Yusuf’un Kamu Malîyesine İlişkin İktisadi Fikirleri”, Ortaçağ İslam İktisat Düşüncesi, Klasik Yayınları, İstanbul 2015.

HALİFE B. HAYAT, Halife b. Hayat Tarihi, Bizimbüro Basımevi, Ankara 2001.

HAMİDULLAH, Muhammed, İslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, İrfan Yayınevi, İstanbul 1980.

HARİZMÎ, Ebu Abdullah Katib Muhammed b. Ahmed b. Yusuf, Mefatihu’l-Ulum, thk. İbrahim Ebyari, Daru’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut 1989.

HASAN İBRAHİM HASAN, Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, çev. İsmail Yiğit-Sadreddin Gümüş, Kayıhan Yayınevi, İstanbul 1985.

HITTI, Philip K. Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul 2011.

İBN HALDUN, Mukaddime, haz. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982.

İBN HAVKAL, Suretu’l-Arz, haz. E.J. Brill, 2. Baskı, Leiden 1939.

İBN HURDAZBİH, Ebu Kasım b. Abdullah, el-Mesalik ve’l-Memalîk, ed. M. J. de Goeje, Brill Press, Leiden 1967.

İBN KESİR, Ebü’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, Büyük İslam Tarihi, Çağrı Yayınları, çev. Mehmet Keskin, İstanbul 1994.

İBN MUKAFFA, Ebu Muhammed Abdullah, Risaletu’s-Sahabe, thk. Muhammed Kurd Ali, Daru’l-Muktebes, Beyrut 2014.

İBN NEDÎM, İbn Ferec Muhammed b. İshak, Kitabu’l-Fihrist, thk. Eymen Fuad Seyyid, Müessesetu’l-Furkan li’t-Turasi’l-İslamî, London 2009.

İBN SAD, Muhammed b. Sad b. Meni el-Haşimî el-Basrî, Kitabu’l Tabakatu’l-Kübra, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebu’l-Hanci, Kahire 2001.________, Tabakat, çev. Musa Kazım Yılmaz, Siyer Yayınları, İstanbul 2015.

İNALCIK, Halil, “İslam arazi ve Vergi Sisteminin Teşekkülü ve Osmanlı devrindeki Şekillerle Mukayesesi”, İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, Ankara 1959.

KUDAME B. CAFER, Ebu’l-Ferec el-Bağdadî, Kitabu’l-Haraç ve Sinaatu’l-Kitâbe, thk. Fuat Sezgin, Arabisch-Islamischen Wissenschaften, Frankfurt 1986.

MAKDISÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed, Ahsenu’t-Tekâsîm fi Marifeti’l-Ekalim, ed. Fuat Sezgin, Frankfurt 1992.

MAVERDİ, Ebu Hasan Ali b. Habib el-Basri el-Bağdadi, Ahkamu’s-Sultaniyye, Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut 1985.

MAVERDİ, İmam Ebu’l-Hasan, Ahkâmu’s-Sultaniyye, İslam’da Hilafet ve Devlet Hukuku, çev. Ali Şafak, Bedir Yayınları, İstanbul 1976.

ŞAFIÎ, İmam Ebu Abdullah Muhammed b. İdris, Kitabu’l-Umm, thk. Ali Muhammed-Adil Ahmed, Daru’l-İhya Terasu’l-Arabiye, Beyrut 2001.

SERAHSÎ, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed b. Sehl, Kitabu’l-Mebsut, Matbaatu’s-Saade, Kahire 1982.

SARIÇAM, İbrahim- ERŞAHİN, Seyfettin, İslam Medeniyeti Tarihi, TDV İslam Ansiklopedisi Yayınları, 4. Baskı, Ankara 2014.

SIDDIKÎ, Selim A. İslam Devletinde Malî Yapı, çev. Rasim Özdenören, Fikir Yayınları, İstanbul 1972.

YAHYA B. ÂDEM, Ebu Zekeriyya Yahya b. Âdem b. Süleyman, Kitabu’l Haraç, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Matbaatu’s-Selefiyye, Kahire 1964.

ZEYDAN, Corci, İslam Uygarlıkları Tarihi II, çev. Necdet Gök, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.