İbrahim MÜTEFERRİKA, İnan KALAYCIOĞULLARI

İbrahim Müteferrika ve Yeni Astronomi

Bu topraklarda matbaa denilince akla ilk gelen isim olan İbrahim Müteferrika, yalnızca bir “matbaacı” olarak değerlendirilmemelidir. O, aynı zamanda kültürler arası bir bilim aktarıcısıdır ve 1732’de Kâtip Çelebi’nin ünlü coğrafya kitabı Cihânnümâ’ya yaptığı eklerle ve diğer yayınlarıyla 18. yüzyılın önde gelen Osmanlı aydınlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır.Müteferrika’nın Cihânnümâ’ya yaptığı ekler arasında yer alan, Evren’in düzenine ilişkin üç görüşün anlatıldığı ek, Türk Bilim Tarihi için önemli olduğundan bu makalede öncelikle Yeni Astronomi’nin Osmanlılara hangi dönemde hangi eserler aracılığıyla girdiğine dair bilgiler aktarılacak, ardından bu Ek üzerine 20. yüzyılda yapılan hatalı değerlendirmeler kısaca ele alınacaktır. Çalışmanın sonunda Galilei fiziği ile Descartes’ın Çevrimler Kuramı’ndan ilk defa bahseden ve Kopernik Kuramı’nın gerçek anlamda Osmanlı kültüründe tanınmasını sağlayan Müteferrika’nın Astronomiye ilişkin Ek’i, günümüz Türkçesiyle okuyucuların ilgisine sunulacaktır

Anahtar Kelimeler:

İbrahim Müteferrika, Kopernik, Galilei, Descartes

İbrahim Müteferrika and New Astronomy

İbrahim Müteferrika, who is the one coming to mind when talking about printing press in Turkey, should not be seen only as a pressman. He is also a carrier of new ideas between cultures and with the addendum he made in 1732 on the Katip Çelebi’s famous book of Geography called Cihânnüma and with his other publications, he emerged as one of the prominent Ottoman intellectuals in the 18th century.The addendum that is among the addenda, which Müteferrika did for Cihânnüma, narrates the three ideas about the structure of the Cosmos. Because of the importance of this addendum for the history of Turkish Science, when and how the Ottomans have introduced with the New Astronomy will be first referred in this study. Then the misinterpretations made in 20th century will be briefly dealt. At the end of the study, the addendum of Müteferrika about astronomy, which is the first that deals with Galilean physics and Cartesian theory of vortices and provides the ideas of Copernicus to be truly recognized in the Ottoman culture, will be given in Turkish translation

Keywords:

İbrahim Müteferrika, Copernicus, Galilei, Descartes,

PDF

___

Abbetti, Giorgio. (1954). The History of Astronomy, London.
Adıvar, Adnan. (1982). Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul.
Aygün, Abdurrahman. (1980). Türk Haritacılık Tarihi, I. Cilt, Ankara.
Berkes, Niyazi. (2017). Felsefe ve Toplumbilim Yazıları, İstanbul.
Berry, Arthur. (1961). A Short History of Astronomy from Earliest Times through the Nineteenth Century, New York.
Erzurumlu İbrâhim Hakkı. (1310). Mârifetnâme, İstanbul.
İhsanoğlu, Ekmeleddin. (1996). Büyük Cihad’dan Frenk Fodulluğuna, İstanbul.
Jeans, James. (1961). The Growth of Physical Science, New York.
Johnson, Francis R. (1937). Astronomical Thought in Renaissance England, London.
Kalaycıoğulları, İnan. (2003). Katip Çelebi’nin Cihânnümâ Adlı Eserine İbrahim Müteferrika’nın Yaptığı Ekler Doğrultusunda Çağdaş Bilimlerin Türkiye’ye Girişi (Ya- yımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
Kuhn, Thomas. (1959). The Copernican Revolution, New York.
Nasr, Seyyid Hüseyin. (1991). İslâm’da Bilim ve Medeniyet, Çev: Nabi Avcı, Kasım Turhan, Ahmet Ünal, İstanbul.
North, John. (1994). The Fontana History of Astronomy and Cosmology, London.
Sarıcaoğlu, Fikret. (1991). “Cihânnümâ ve Ebûbekir b. Behrâm ed-Dımeşkî – İbrahim Mü
Çalgıcıdan ve şaraptan söz et ve dehrin sırlarını az ara; Çünkü hikmetle bu muammayı kimse
çözmedi çözemez de. teferrika”, Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul.
Unat, Yavuz. (2001). İlkçağlardan Günümüze Astronomi Tarihi, Ankara.
Unat, Yavuz. (2001). “Eski Astronomi Metinlerinde Karşılaşılan Astronomi Terimlerine İlişkin Bir Sözlük Denemesi”, OTAM, Ankara.
Ülken, Hilmi Ziya. (1991). “Kâtip Çelebi ve Fikir Hayatımız”, Kâtip Çelebi Hayatı ve Eser- leri Hakkında İncelemeler, Ankara.