İBN HALDÛN’U YENİDEN OKUMAK: GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ’NİN SİYASET FELSEFESİ BAĞLAMINDA XVI. YÜZYIL OSMANLI SİYASET FELSEFESİ PARADİGMASI

Gelibolulu Mustafa Âlî XVI. yüzyıl Osmanlı tarihçilerinin en tanınmış olanıdır. Devlet içerisinde önemli görevler üstlenen Mustafa Âlî, bu görevlerinin sağladığı birikimler ışığında tarih, sosyoloji, tasavvuf ve edebiyat alanında bu birikimini yansıtacak eserler kaleme almıştır. Gelibolulu, bu görevleri esnasında yakından tanıma imkânı bulduğu devlet teşkilatını ve Osmanlı coğrafyasının içinde bulunduğu farklı sosyo-politik şartları iyice tahlil ederek çalışmalarına yansıtmıştır.Gelibolulu Mustafa Âlî’nin, XVI. yüzyılın İbn Haldûn’u olarak değerlendirilmesi, onun siyaset ve devlete dair düşüncelerinin taşıdığı değeri göstermektedir. İbn Haldûn ile Âlî’nin siyaset ve devlet konularına dair düşüncelerinin birlikte değerlendirilmesi farklı ortam ve zamanlardaki iki düşünürün genel hatlarda düşünce birliğini ortaya koymak açısından önemlidir. Bu iki düşünürün görüşleri arasında benzerlikler ve farklılıklar mevcuttur. Bu farlılıkların ortaya çıkmasında iki düşünürün içinde yer aldığı devlet sistemlerinin, coğrafyaların ve dönemin etkili olduğu söylenebilir

Re-evaluation of Ibn Khaldun: Paradigm of Ottoman Political Philosophy in the context of Mustafa Ali of Gallipoli’s Political Philosophy in the XVI. Century

Re-evaluation of Ibn Khaldun: Paradigm of Ottoman Political Philosophy in the context of Mustafa Ali of Gallipoli’s Political Philosophy in the XVI. CenturyMustafa Âlî is the most prominent Ottoman historian in the XVI. century. It has been assumed that he had an important role within the state, with this experience he wrote many works including history, sociology, mysticism and literature to reﬂ ect this accumulation of experience. Mustafa Âlî, had an opportunity to get to know Ottoman system. He analysed the state organization and the diﬀ erent socio-political conditions which were reﬂ ected in his worksMustafa Âlî, is thought to be Ibn Haldun of XVI.century which shows the value of his ideas on politics and statehood. Evaluation of Mustafa Âlî and Ibn Khaldun together is quite important to demonstrate how both of them thought similar views on politics and statehood in diﬀ erent time and space. Obviously there are similarities and diﬀ erences. Th is is due to diﬀ erences of diﬀ erent system of states, geography and era

Keywords:

Mustafa Âlî, Ibn Khaldun, Political Philosophy, philosophy of History,

PDF

___

“Siyaset Felsefesi” (2004), Temel Britanica Genel Kültür Ansiklopedisi, C.XIX, İstanbul: Ana.

Cevizci, Ahmet (2002), Paradigma Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma.

Çandarlıoğlu, Gülçin (2003), Tarih Metodu, İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı.

Dursun, Turan, Hassan, Ümit (2008), İbn Haldûn’da Uygarlıkların Yükselişi ve Çöküşü, İstanbul: Kaynak.

El-Husrî, Sâtî (2001), İbn Haldûn Üzerine Araştırmalar, ( çev. Süleyman Uludağ ), İstanbul: Dergah.

Eravcı, H. Mustafa (2001), Gelibolulu Mustafa ‘Âlî’nin Nushatü’s-Selâtînde 1578-1579 Trans-Kafkas Seferine Dair Eleştirileri ve Bunların Tarihi Önemi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. III, S. I, ss. 31-40, Afyon. http://www.aku. edu.tr/aku/dosyayonetimi/sosyalbilens/dergi/III1/3.pdf (erş. trh. 11.09.2013)

Eravcı, H. Mustafa (2005), Mustafa Âlî’nin Nusret-namesi ve Onun Işığında Yazarın Tarihçiliği, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C.24, S.38, ss.163-184, Ankara.

Ertaş, Kasım (2013), Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Hayatı ve Eserleri, Th e Journal of Academic Social Science Studies, Vol. 6, Issue 3, March, pp. 191-211.

Ertaş, Kasım (2011), XVI. Yüzyıl Osmanlı Devleti Islahat Düşüncesi Bağlamında Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Nasihatü’s Selâtin İsimli Eseri, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011/2, Yıl:2, C.II, S.2 , ss.127-142.

Ertaş, Kasım (2008), Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Nasîhatu’s-Selâtîn İsimli Eserinin Tenkildi Metni, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslâm Tarihi Bilim Dalı, İstanbul.

Fleischer, Cornell H. (2010), Târihçi Mustafa Âlî: Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı , (çev.Ayla Ortaç), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.

Fleischer, Cornell (1984), Royal Authority, Dynastic Cyclism, and “İbn Khaldûnism” in Sixteenth-Century Otoman Letters, İbn Khaldûn and Islamic Ideology, (edited by Bruce B. Lawrence), International Studies in Sociology and Social Anthropology, Vol. Xl, İbn Khaldun and İslâmic Ideology , ss. 46-68, Netherlands: Leiden- E.J.Brill.

Gelibolulu Mustafa Âlî (1979), Consel for Sultans (Nushatü’s-Selâtin), Part I-II, (Edition, translation, notes: Andreas Tietze), Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.

Gelibolulu Mustafa Âlî (2006), Füsûl-i Hall ü Akd ve Usûl-i Harc ü Nakd-İslâm Devletleri Tarihi, (çev. Doç. Dr. Mustafa Demir), İstanbul: Değişim.

Gelibolulu Mustafa Âlî (1277), Künhü’l Ahbar, C.I-V, Takvimhane-i Amire. 

Gelibolulu Mustafa Ali (1998), Riyazü’s-Salikin, (haz. Mehmet Arslan, İ.Hakkı Aksoyak), Sivas. www.ekitapkulturturizm.gov.tr (erş.tar.11.09.2013)

Gibb, Hamilton A.R (1991), İslâm Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, (çev. Hayrettin Yücesoy, Kenan Dönmez ), İstanbul: Endülüs.

Günay, Ünver (1986), İslâm Dünyasında Bir Din Sosyolojisi Öncüsü: İbn Haldûn (1332- 1406), Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 6, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.

Hassan, Ümit (2010), İbn Haldûn Metodu ve Siyaset Teorisi, ( yayına hazırlayan: Taşkın Takış, Cansu Özge Özmen ), Ankara: Doğu Batı.

İbn Haldûn (2004), Bilim ile Siyaset Arasında Hatıralar, (çev. Vecdi Akyüz), İstanbul: Dergâh.

İbn Haldûn (1993), Mukaddime, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.

İbn Haldûn (1989), Mukaddime, C. I-II-III, (çev. Zakir Kadiri Ugan), İstanbul: MEB.

İbn Haldûn (2007), Mukaddime, I-II, (çev. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah.

İsen, Mustafa (1998), Gelibolulu Mustafa Âlî, İstanbul: Şule.

Köken, Nevzat (2002), Cumhuriyet Dönemi Tarih Anlayışları ve Tarih Eğitimi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü, Isparta.

Köseoğlu, Nevzat (1997), Devlet, Eski Türk’lerde, İslâm’da ve Osmanlı’da, İstanbul: Ötüken.

Kütükoğlu, Bekir (1989), “Âlî Mustafa Efendi”, DİA, C. 2, ss. 414-416, İstanbul.

Lewis, Bernard (1960), “Osmanlı İmparatorluğunun İnhitatı Üzerine bazı Düşünceler”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, Ed. Zeki Velidi Togan, C. III, ss. 161-178, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.

Naîmâ, Mustafa (1283), Târîh-i Naîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî hulâsati’l-ahbâri’l-hâŞ kayn), C.I, İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Nazlıgül, Habil (2000), Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Hadis Bilgisi ve Yorumları Işığında Hadislere Tarihsel Bakış, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 9, ss.403-433, Kayseri. http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_9/Gelibolulu%20 Mustafa%20%C3%82l%C3%AE’nin%20%20Hadis%20Bilgisi%20ve%20 Yor umlar%C4%B1%20I%C5%9F%C4%B1%C4%9F%C4%B1nda%20 Hadislere%20Tarihsel%20Bak%C4%B1%C5%9F%20-%20Yrd.Do%C3%A7. Dr.%20Habil%20NAZLIG%C3%9CL.pdf (erş. trh. 18.09.2013)

Okumuş, Ejder (2008), Osmanlı’nın Gözüyle İbn Haldûn, İstanbul: İz.

Okumuş, Ejder (2006), İbn Haldûn’un Osmanlı Düşüncesine Etkisi, İslâm Araştırmaları Dergisi, S: 15, , ss. 141-185, İstanbul: TDV İSAM.

Okumuş, Ejder (2005), Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Din-Devlet ilişkisi, Ankara: Lotus.

Öztürk, Murat (2013), Klasik Türk Edebiyatında Paişahlara Yapılan Yergiler, Turkis Studies, Vol.8/1 Winter, pp.2143-2164, Ankara. http://turkishstudies.net/Makaleler/43728 0610_107_%c3%96zt%c3%bcrk%20Murat-edb.pdf (erş.trh. 05.09.2013)

Schmidt, Joannes (1991), Pure Water for Th irsty Muslims-A Study of Mustafâ Alî of Gallipoli’s Künhü’l-Ahbâr, Leiden: Het Oosters Instituut, Leiden.

Severcan, Şerafettin (1999), Âlî’nin Siyaset Felsefesi, İslâmiyât, C.2, S.4, Ekim-Aralık, ss.123-144.

Sözen, Kemal (2005), İbn Haldûn’a Göre Asabiyet-Devlet İlişkisi, Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları, Yıl: VII, Sayı: XIX, ss. 1-16, Isparta.

Sözen, Kemal (1998), Ahmet Cevdet Paşa’nın FelseŞ Düşüncesi, İstanbul: İFAV.

Süsheim, K. (1978), Âlî, İA, C. I, İstanbul: MEB.

Şeşen, Ramazan (1998), Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul: İSAR (İslâm Tarih, Sanat Kültürünü Araştırma Vakfı).

Taylan, Necip (2006), Anahatlarıyla İslâm Felsefesi, İstanbul: Ensar Neşriyat.

Togan, Zeki Velidi (2003), Tarihte Usul, , İstanbul: Enderun Kitabevi.

Toku, Neşet (2000), İlm-i Umran, İbn Haldûn’da Toplum Bilimsel Düşünce, Van: Bilge Adam.

Toku, Neşet (2005), Siyaset Felsefesine Giriş, İstanbul: Kaknüs.

Uyanık, Mevlüt (2003), FelseŞ Düşünceye Çağrı, Ankara: Elis.

Yılmaz, Coşkun (2003), “Osmanlı Siyaset Düşüncesi Kaynakları ile ilgili Yeni Bir Kavramlaştırma: Islahatnameler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.1, S.2, ss.299-338, İstanbul: Bilim ve Sanat Vakfı.

Yumuk, Recep (1978), “İbn Haldûn’da Devlet Görüşü”, İşletme Dergisi (Atatürk Üniversitesi İşletme Fakültesi Araştırma Enstitüsü), C.3, S.1-2, ss. 227-278, Erzurum. e-dergi. atauni.edu.tr/index.php/IIBD/article/view/2935/2831 (erş. tar. 29.09.2013).