Haz ve Acının Matematiği: J. Bentham’ın Faydacı Ahlakının İmkânı

Utilitarizmin kurucusu olarak kabul edilen Jeremy Bentham döneminin atmosferinden etkilenerek ahlâkı ve hukuku bilimsel bir zemin üzerinden açıklamayı amaçlamıştır. Daha önce farklı şekillerine farklı filozoflarda rastlanan fayda ilkesini, “en çok sayıda insana en çok mutluluk”, amacını gerçekleştirmek için tek dayanağı olarak ele almıştır. Ona göre yarar ilkesi haz ve acıya dayanır. Bu yüzden haz ve acı Bentham için anahtar kelimelerdir. Bentham’ın ifadesiyle haz ve acı, doğa tarafından insana yerleştirilmiş, ona hâkim olan efendilerdir. Bu bakışta insanın bütün eylemlerinde ve düşüncesinde onu şekillendiren ana unsurlar; hazzı elde etmek ve acıdan kaçınmaktır. Ancak, yarar ilkesini gerçekleştirmek için daha faydalı ve daha az faydalıyı ölçmek gerekir. Bu ihtiyacı gidermek adına Bentham “felicific calculus”u (mutluluk/ haz terazisi) geliştirmiştir. Kısaca mutluluk/ haz terazisi;belli ölçütlerle ayrı ayrı hepsi kendi içinde toplanarak haz ve acının karşılaştırılması, kıyaslanması anlamına gelmektedir. Sonuç olarak haz ve acı maddi şeyler olarak ele alınmış ve ölçülebilirlik özelliği atfedilmiştir. Bu çalışma Bentham’da hem insanın eylemlerinde ve düşüncesinde hem de ahlâk ve hukukun temelinde ele aldığı haz ve acıya yüklemiş olduğu özellikler; ahlâkın da nesnel ve bilimsellik özellikleri kazandırılabilecek bir alan olarak ele alınmasının olanağı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Haz, Acı, Fayda, Mutluluk/Haz Terazisi

Mathematics of Pleasure and Pain: Possibility of J. Bentham’s Utilitarian Morality

Jeremy Bentham, who was regarded as he founder of utilitarianism, influenced by the atmosphere of the era aimed to explain morality and law on a scientific basis. He considered the principle of “the greatest amount of good for the greatest number”, which had be enunciated in different ways by different philosophers before, as the only foundation in order to achieve his aim. According to him the principle of utility rests on pleasure and pain. Therefore, pleasure and pain are the key words for Bentham. Pleasure and pain Bentham’s behalf were the masters given to humans by the nature dominating them. In this view, the main factor that shapes human beings in all of their actions and thoughts is to attain pleasure and avoid pain. However, in order to realise the principle of utility, one has to measure which are more useful and which are less useful. Thus, Bentham developed an “felicific calculus” in order to fulfil this need. Felicific calculus means comparing pleasure and pain after having added them up inside themselves in certain criteria. Thus Bentham, handled pleasure and pain as material things and attributed them measurability. In this study, what Bentham understands from benefit, pleasure and pain, how he reaches the principle of benefit, how to use the felicifc calculus, and the possibility of his attempt to establish a scientific basis of morality will be questioned.

Keywords:

Pleasure Pain, Utility, FelicificCalculus, Principle of Utility,

PDF

___

Bentham, J. (2008). Ahlâk ve Yasama İlkelerine Giriş.Aysel Doğan (Çev.).Cilt 57. Sayı 4. AÜHFD.____________(2000) An IntroductiontothePrinciple of MoralsLegislation, BatocheBooks.____________(2011). Yasamanın İlkeleri. Barkın Asal (Çev..)(1. Basım),İstanbul: On İki Levha Yayınları.Cengiz, A.C.(2017). Bergson’un Şuurun Doğrudan Doğruya Verileri Adlı Eserinde Özgürlük Kavramının Değerlendirilişi, Dörtöge Dergisi, 11, 17-34. Cevizci, A.(2002).Etiğe Giriş. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.________(2009).Felsefe Tarihi.İstanbul: Say Yayınları.Cohen, M.(2016). 101 Ahlâk İkilemi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.Gürbüz, A.(2012). Hukuk felsefesi Açısından Yararcılık Teorisinin Eleştirisi. İstanbul: Beta YayınlarıKant,I. (2002).Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi.İoannaKuçuradi(Çev.).Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.McMahon M. D.(2013). Mutluluk- Mutluluk Üzerine Tarihsel Bir Çalışma. Kıvanç Tanrıyar (Çev.).E Yayınları.Mill, S.J.(1863)Utilitarianism.London:Parker, Son, Bournhttps://archive.org/stream/a592840000milluoft#page/14/mode/2upNussbaum,C.M.(2018). Yapabilirlikler Yaratmak İnsani Gelişmişlik Yaklaşımı. Selda Somuncuoğlu (Çev.). İstanbul:İletişim Yayınları. (Özgün eser 2011 tarihlidir)Nozick R.(2006). Anarşi, Devlet ve Ütopya. Alişan Oktay(Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.Özkurt, H.(2013).Jeremy Bentham’ın Faydacı Ahlâk Ve Hukuk Teorisi. İstanbul: On İki Levha Yayınları.Sandel, M.(2015).Adalet-Yapılması Gereken Doğru Şey Nedir?. Mehmet Kocaoğlu (Çev.).Ankara: BingBang Yayınları.Vergara F.(2014) Liberalizmin Felsefi Temelleri. Bülent Arıbaş (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.Vernon M.(2010) Mutluluk İçin Felsefe. Elçin Karadoğan (Çev.) İstanbul: Sel Yayınları.