ÇANKIRI-ILGAZ-BELÖREN KÖYÜ'NDE YAŞAYAN SU MİRASI: ÇEŞME VE ÇAMAŞIRHANELER

Ilgaz, günümüzdeki idari bölünmeye göre Çankırı İline bağlı bir ilçedir. Batısında Bayramören, güneybatısında Kurşunlu ve Korgun, güneyinde Çankırı merkez, güneydoğusunda Yapraklı, doğusunda ve kuzeyinde ise Kastamonu’ya bağlı Tosya ve İhsangazi ilçeleri ile çevrelenmiştir. Ayrıca İstanbul-Karadeniz ve İstanbul-Doğu Anadolu bağlantısını sağlayan önemli yol güzergahı üzerinde yer almaktadır. Belören Köyü ise bu güzergahın Bolu-Gerede-Çerkeş-Ilgaz-Tosya bağlantısı üzerinde, Ilgaz’a takriben 10 km mesafede ve yolun 1 km güneyinde kalmaktadır. Köyde bir çeşme ile iki çamaşırhane bulunmaktadır. Çeşme, 1743 yılına aittir. İki çamaşırhaneden biri köy sakinlerinin verdiği bilgiler yanı sıra mimari özelliklerinden hareketle 20. yüzyıl ortalarına tarihlendirilebilmektedir. Diğer çamaşırhane ise her ne kadar 1991 yılı gibi yakın tarihlerde yaptırılmış olmakla birlikte mimari özellikleri bakımından I No’lu çamaşırhane ile yakın benzerlikler sergilemesi, geleneksel çamaşırhane kültürünün günümüzde dahi devam ettirildiğini göstermesi yanı sıra bu kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılması konusunda önemli bir örnek teşkil etmesi nedeni ile değerlendirmeye değerdir. Her iki eser de özellikle bahar ve yaz aylarında halen kullanılmakta ve çamaşırhane kültürünün yaşatılmasına önemli katkı sağlamaktadır. Kısa envanter bilgileri dışında haklarında detaylı bir tanıtım ve değerlendirmenin gerçekleştirilmediği anlaşılan bu eserler, yerlerinde görülüp incelenmiş, rölöveleri alınmış ve fotoğrafları çekilmek suretiyle belgelenmiştir. Ayrıca köy halkı ve muhtarı ile görüşmeler yapılmış ve bazı sözlü bilgiler edinilmiştir. Elde edilen veriler ve literatür bilgileri doğrultusunda hazırlanan çalışmamızda üç eserin plan ve mimari özellikleri ayrıntıları ile tanıtılarak Anadolu su yapıları içerisindeki yerlerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Çeşme, Çamaşırhane, Su Yapısı, Mimari

According to the current administrative division Ilgaz is a district of Çankırı Province. It is surrounded by Bayramören in the west, Kurşunlu and Korgun in the southwest, Çankırı in the south, Yapraklı in the southeast, Tosya and İhsangazi districts of Kastamonu in the east and north. It is also located on the important road route that connects Istanbul-Black Sea and Istanbul-East Anatolia. Belören Village is on the Bolu-Gerede-Çerkeş-Ilgaz-Tosya connection of this route, approximately 10 km from Ilgaz and 1 km south of the road. In the village there are a fountain and two laundries. A fountain was dated to 1743. One of the two laundries can be dated to the mid-20th century based on the information provided by the village residents as well as their architectural features. Although the other laundry was built as recently as 1991, it has close similarities with the No. I laundry in terms of architectural features, as well as showing that the traditional laundry culture is still maintained today, it is worth evaluating as it sets an important example for the transfer of this cultural heritage to future generations. Both works are still used, especially in the spring and summer of laundry and provide a significant contribution to the revival of culture. Apart from the short information, it was understood that a detailed introduction and evaluation was not carried out, these works were seen and examined on site, their surveys were taken and their photographs were documented. In addition, interviews were made with the villagers and demarch and some oral information was obtained. In our study prepared with the data obtained and literature, it is aimed to determine the places of the three works in Anatolian water structures by introducing their plan and architectural features in detail.

Keywords:

Fountain, Laundry, Water Structure, Architecture,

PDF

___

Acar, T. (2017). Uşak Çamaşırhaneleri. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
Acar, T. (2018). Uşak Çeşmeleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 607-640.
Acar, T. (2019). Gediz’deki (Kütahya) Kırsal Mimariden Örnekler: Çamaşırhaneler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 62, 141-154.
Aktuna, B. (1997). Ankara Çeşmeleri. (Yayınlanmamış Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji-Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
Bölükbaşı Ertürk, A.E. (2004). Osmanlı Döneminde Safranbolu Su Mimarisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Bölükbaşı Ertürk, A. E. (2014). Safranbolu Çeşmeleri Üzerine Tipolojik Bir Yaklaşım, Turkish Studies. 9(10), 233-251.
Canyurt, F. (2019). Kahramankazan Çeşmeleri. Turkish Studies, 14(1), 55-92.
Çerkez, M. (1997). Ayaş Yunak ve Çeşmeleri. Ayaş ve Çevresi Kültür-Sanat Araştırmaları Sempozyumu (2-3 Mayıs 1997) Bildirileri içinde (ss.199-233). Ayaş: Aya Belediyesi Yayınları.
Çerkez, M. (2005). İnebolu Çeşmeleri, Erdem, 15(43), 145-183.
Çerkez, M. (2013). Soma İlçesi. H. Acun (Ed.), Türk Kültür Varlıkları Envanteri 45 Manisa İlçeleri içinde (ss.459-463). Ankara: TTK Yayınları.
Çerkez, M. (2020). Kırıkkale Karakeçili Çamaşırhanesi. S. Baskın (Ed.), 12. Uluslararası Güncel Araştırmalarla Sosyal Bilimler Kongresi (05-07 Haziran 2020) Özet metinleri içinde (ss.41). Rize. https://sosyalbilimler.meetinghand.com/projectData/989/webData/Sosyal-Bilimler-2020-1-Ozet-Kitabii.pdf, E.T. 21.12.2020.
Çerkez, M. (2020). Bartın (Merkez İlçe) Su Yapıları. Ankara: Grafiker Yayınları.
Denktaş, M. (2000a). Kayserideki Tarihi Su Yapıları (Çeşmeler, Hamamlar). Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
Denktaş, M. (2000b). Karaman Çeşmeleri. Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
Denktaş, M. (2002). Anadolu Türk Mimarisinde Çeşmeler, Türkler, C.7, 872-877.
Denktaş, M. (2010). Divriği’de Osmanlı Camii ve Çeşmeleri. Sivas: Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
Dıvrak, U. (2012). XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Çankırı Kazâsı. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Elibol, A. (2008). XIX. Yüzyıl Başlarında Çankırı. Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları.
Halaçoğlu, Y. (1991). Ulaşım ve Yol Sistemi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.3, 127-128.
Hasol, D. (2002). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. 8. Baskı. İstanbul: Yem Yayınları.
İlter, F. (1975). Sivrihisar Yöresi Araştırmaları. Anadolu (Anatolia), 19, 13-49.
Kankal, A. (2007). 1650-1740 Yılları Arasında Esnafa ve Ticarete Genel Bakış (Şer’iyye Sicillerine Göre). Çankırı Araştırmaları Dergisi, 2, 17-31.
Kankal, A. (2011). XVI. Yüzyılda Çankırı, Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları.
Karademir, M. (2008). Edirne Çeşmeleri. Edirne: Edirne Valiliği Yayınları.
Karasu, G. (2006). Afyon Çeşmeleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Kaşıkeman, Ö. (2005). Tokat İli ve Niksar İlçesi Çeşme ile Şadırvanları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Mutlu, M&Yaşar, H. (2014). Meram Çeşmeleri ve Köprüsü. A. Boran vd. (Ed.), Yeşilin ve Medeniyetin Köprüsü Meram C.II içinde (ss.164-309). Konya: Meram Belediyesi Yayınları.
Önge, Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özcan Balkır, B. (2019). Çankırı Çamaşırhanesi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 297-314.
Özkarcı, M. (2014a). Türk Kültür Varlıkları Envanteri 51 Niğde. I.Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özkarcı, M. (2014b). Türk Kültür Varlıkları Envanteri 51 Niğde. II.Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özkul, N. (2010). Hekimhan Çeşmeleri, Sanat Dergisi, 9, 99-117.
Öztürk, Ş. (2004). Bitlis Su Mimarisi. Malatya: Bitlis Valiliği Kültür Yayınları.
Sarıkaya, M. A. (2012). Konya’nın Tarihi Çeşmeleri. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
Şahin, G. vd. (2014). Çankırı Kültür Envanteri. Ankara: T.C. Çankırı Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Müze Müdürlüğü Yayını.
Tanışık, İ.H. (1943). İstanbul Çeşmeleri I. İstanbul: T.C. Maarif Vekilliği Antikite ve Müzeler Müdürlüğü Yayınları.
Türkoğlu, Ö. (1999). Sâlnâmelerde Çankırı, Kastamonu Vilâyeti Sâlnâmelerinde Çankırı (Kengırı) Sancağı (1869-1903). Çankırı: Çankırı Valiliği Yayınları.
Yıldız, A&Yüksek, İ. (2008). Kırklareli Tarihi Çeşmelerinin Geleneksel Kent Dokusu İçerisindeki Yeri ve Önemi. IV. International Sinan Symposium, (10th-11th April 2008) içinde (ss.199-200). Edirne.
Yıldız, İ. (2008). Mardin’deki Su Mimarisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
Yıldız, İ. (2008). XVIII. Yüzyılın İlk ve Son Çeyreğinde Çankırı (Şer’iyye Sicillerine Dayalı Bir Karşılaştırma Denemesi). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yurttaş, H&Özkan, H. (2002). Tarihi Erzurum Çeşmeleri ve Su Yolları. Erzurum: Erzurum Büyükşehir Belediyesi Eski Genel Müdürlüğü Kültür Serisi.
Yücel, M. Y. (1963). Kastamonu'nun İlk Fethine Kadar Osmanlı-Candar Münasebetleri (1361-1392). Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(1), 133-144.
http://www.ilgaz.gov.tr/ilgazin-tarihcesi E.T.17.12.2020.