ALÂEDDİN HÜSEYİN CİHANSÛZ’UN GAZNE ŞEHRİNİ İSTİLASI

Afganistan ile Herat arasındaki dağlık bölgede hüküm süren Gurlular (552-612/1157-1216), bağımsız ve müstakil bir devlet haline geldikleri zamana kadar Gazneliler Devleti’nin (352-582/963-1186) tabiiyeti altında kalmışlardır. Gazneli hükümdarı Sebüktegin’den (366-387/977-997) başlamak üzere Sultan Mahmud (388-421/998-1030), Sultan Mesûd (421-432/1030-1041) ve Sultan İbrahim (451-492/1059-1099) dönemlerinde Gur bölgesine çeşitli seferler düzenlenmiştir. Bu seferler neticesinde Gurlular itaat altına alındığı gibi bu coğrafyada İslamiyet’in yayılması da hız kazanmıştır. Gaznelilerin gerileme dönemi hükümdarlarından Sultan Behramşâh (511-552/1117-1157) zamanında ise Gazneli-Gurlu mücadeleleri farklı bir safhaya girmiştir. Behramşâh’ın tâbi Gurlular aleyhine dış siyasette almış olduğu yanlış kararlar iki devleti karşı karşıya getirmiş ve taraflar arasında meydana gelen savaşlar Gaznelilerin çöküş sürecini hızlandırmıştır. Bu dönemde Gurlular tahtında bulunan Alâeddin Hüseyin b. İzzeddin Hüseyin’in (544-556/1149-1161) iki kardeşinin Behramşâh tarafından öldürülmesi, kendisinde bu devlete karşı büyük bir intikam hırsına sebebiyet vermiştir. Gaznelilere karşı elde etmiş olduğu zaferlerden sonra Gazne şehrini yakıp yıkması tarihlerde kendisinin Cihansûz lakabıyla anılması ile sonuçlanmıştır. Bu çalışmada Sultan Alâeddin Hüseyin Cihânsûz’un Gaznelilerle mücadelesi ve Gazne şehrini istilası ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Alâeddin Hüseyin, Sultan Behramşâh, Gurlular, Gazneliler, Gazne

PDF

___

Abdukadir el-Badâûnî. (1380). Müntehabü’tTevârih. Mevlevî Ahmed Ali Sâhib. (Tash.). Tahran: Silsile-i İntişârât-ı Âsar ve Mefâhir-i Fergengî.
Abdul Ghafur, M. (1960). The Gorids History, Culture and Administration 543-612/1148-1215-16. Dissertation zur Erlangug der Doktorvürde der Philisophischen Fakultat der Universitat, Hamburg.
Ahmet Cevdet Paşa. (1972). Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ. İstanbul: Bedir Yayınevi.
Alptekin, C. (1989). Büyük Selçuklular. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, İstanbul: Çağ Yayınları. ss. 95-232. Ayan, E. (2008). Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun Yıkılış Süreci. Kuruluş ve Öküş Süreçlerinde Türk Devletleri Sempozyumu, Sakarya.
Bayur, Y. H. (1987). Hindistan Tarihi. I. Ankara: TTK.
Bosworth, C. E. (1977). The Later Gaznavids; Splendour and Decay. New York.
Bosworth, C. E. (1984). ʿAlāʾ-al-dīn Ḥosayn Jahānsūz. Encyclopædia Iranica, I/7, ss. 778-779.
Bosworth, C. E. (1998). Bahramsah b. Mas’ud (III). Encyclopedia Iranica, Vol. III. ss. 526-527.
Dames, M. L. (1997). Gur. İ.A., IV. İstanbul: MEB, ss. 825-828.
Devletşâh b. Alâü’d-Devle Bahtîşâh el-Gâzi. (1977). Tezkiretü’ş-Şûarâ. I. Necati Lügal (Çev.). İstanbul: Kervan Yayın ve Kitapçılık Neşriyat.
el-Cüzcânî, Ebû Amr Minhâcüddîn Osmân b. Sirâciddîn Muhammed. (1342). Tabakât-ı Nâsırî. I. Abdulhay Habibî. (Tash.). Kabil: Encümen-i Târîh-i Afganistan.
el-Ömerî, Şihabüddin b. Fazlullah. (2014). Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım (Mesâliku’l-Ebsar). D. Ahsen Batur. (Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
er-Ravendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman. (1999). Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr. II. Ahmet Ateş. (Terc.). Ankara: TTK.
Esterabâdî, Muhammed Kasım Hinduşah. (t.y.). Târîh-i Firişte. Muhammed Rıza Nasırî (Musahhih). İsfehan: Merkez Tahkikat Rayane-i Kâime.
Fahr-i Müdebbir, Mübarek Şâh Muhammed b. Mansûr. (1346). Âdâbü’-l Harb ve’ş-Şecâ, Ahmed Süheylî Hansarî. (Tash.). Tahran: Şirket-i İkbâl.
Habib, M. (1981). Shihabuddin of Ghur. Collected Works of Professor Mohammad Habib, New Delhi, 105-143.
Hamdullah Müstevfî, Ebû Bekir b. Ahmed b. Nasr Müstevfî Kazvînî. (1387). Târîh-i Güzîde. Abdü’l-Hüseyin Nevâhî. (Tah.). Tahran: Müesseset-ü İntişârât-ı Emîr-i Kebîr.
Hândmîr, Gıyâsüddîn Hândmîr b. Hâce Hümâmüddin Muhammed b. Hâce Celâlüddin Muhammed. (1333). Târîhu Habibi’s-Siyer fî Ahbâr-ı Efrâd-ı Beşer. I-II. Tahran: Kitabhâne-i Hayyâm.
Hasan b. Şihâh b. Hüseyin Yezdî, Câmiü’t-Tevârîh-i Hasenî. Fatih nr. 4307.
Hilleison, S. (1979). Behram Şâh. İ.A., İstanbul: MEB, 454.
Hourcade, B. (1999). Fîrûzkûh. Encyclopedia Iranica, Vol., IX, ss. 636-639.
İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasan İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. (1987). el-Kâmil fi’t-Târih, XI, Abdulkerim Özaydın. (Çev.). İstanbul: Bahar Yayınları.
Kazvinî, Yahya b. Abdüllatif. (1343). Lubbû’t-Tevârih. Tahran: İntişârât-ı Bünyâd.
Khan, G. M. (1949). A History of Bahram Shah of Gaznin. Islamic Culture, Vol. XXIII, ss. 199-235.
Konukçu, E. (1996). Gazne. DİA, XIII, İstanbul: TDV, ss. 479-780.
Köprülü, M. F. (1978 ). Fîrûzkûh. İ.A., İstanbul: MEB, 655-657.
Köymen, M. A. (1951). Selçuklu Devri Kaynaklarına Dair Araştırmalar, I. Büyük Selçuklu İmparatorluğu’na Dair Münşeat Mecmuaları. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, VIII/4. (Ayrı Basım).
Köymen, M. A. (2011). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. II. Ankara: TTK.
Merçil, E. (2007). Gazneliler Devleti Tarihi. İstanbul: TTK.
Mîrhând, Seyyid Hamîdüddin Muhammed b. Burhânüddin Hâvendşâh b. Kemâlüddin. (1338). Ravzatü’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ. IV. Abbas Zeryab (Neşr.). Tahran: İntişârât-ı İlmî.
Muhammed Avfî. (1324). Lübâbü’l-el-Bâb. Leyden: Brill.
Nesevî, Şihâbüddin Ahmed. (1934). Sîret-i Sultan Celaleddin Mengübirti, Necip Asım. (Terc.). İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
Nizâmî Aruzî Semerkandî. (2016). Çehâr Makâle, Esin Eren Soysal. (Çev.). İstanbul: Demavend Yayınları.
Öntürk, V. (2018). Ravzatu’s-Safâ ve Habibü’s-Siyer’e Göre Gurlular. Journal of History. vol.XI, ss. 129-161.
Özaydın, A. (2017). Nevbet. DİA, XXXIII, İstanbul: TDV. ss.38-41.
Palabıyık, M. H. (1996). Gazneli Devleti Saray Teşkilatı. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstütüsü, Erzurum.
Piyadeoğlu, C. (2014). Gazneliler ve Büyük Selçuklularda Filin Kullanılmasına Dâir Bazı Tespitler. XI. Millî Türkoloji Kongresi, İstanbul.
Raverty, H. G. (1881). Tabakât-ı Nâsırî: A General History of The Muhammadan Dynasties of Asia. I. Rivington.
Raza, S. J. (1994). The Afghans And Their Relations With The Ghaznavids And The Ghurids. Proceedings Of The Indian History Congress, Vol. LV, 1994, 784-791.
Reşîdüddin Fazlullah Hemedânî. (2011). Câmi’ü’t-Tevârîh. Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş. (Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
Sıddıqui, I. H. (1999). Chansûz Alâeddin. DİA, VII, İstanbul: TDV, ss.544-545.
Strange, G. L. (1919). The Geographical Part of The Nuzhat-Al-Qulûb Composed By Hamd-Allah Mustawfî od Qazwin. Leyden: Brill.
Szuppe, M. (2003). Herat, History, Medieval Period. Encyclopedia Iranica, ss. 206-211.
Şahin, M. (2013). Ortaçağ’da Herat Bölgesi (Gaznelilerin Kuruluşundan Timurluların Yıkılışına Kadar). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Osman Paşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. (1376). Mecmâü’l-Ensâb. Muhaddis, M. H. (Tash.). Tahran: Müesseset-ü İntişârât-ı Emîr-i Kebîr.
Şemsüddin Muhammed el-Musevî, Kitâb-ı Esâhhü’t-Tevârih. Turhan Sultan, nr. 224.
Taneri, A. (1993). Çetr. DİA, VIII, İstanbul: TDV, ss. 293-294.
Togan, Z. V. (1987). Herat. İ.A., V/1, İstanbul: MEB Yayınları. ss. 429-442.
Yâkût el-Hamevî, Şihâbüddîn Ebî Abdullah. (1977). Mu’cemü’l-Buldân. IV. Beyrut: Dâru Sadr.
Zahireddin Nişabûrî. (2018). Selçuknâme, Ayşe Gül Fidan. (Çev.). İstanbul: Kopernik Yayınları.