HANEFİ FIKHINDA MÜKREH'İN CEZAÎ SORUMLULUĞU?

Hanefî fakihler ikrâhı tam ve nâkıs ikrâh olmak üzere iki ana başlık altında incelemişlerdir. Tam ikrâh cezaî sorumluluğu büyük oranda tehdit altındaki kişinin mesuliyetinden kaldırırken, nâkıs ikrâhın sonuca böyle bir etkisi yoktur. Biz bu çalışmamızda mezhepte öne çıkan fakihlerin konuyla ilgili görüşlerini tam ikrâh çerçevesinden cezai sorumluluğa etkisini ele aldık. Tehdit ile başka birisine bir fiili işletmek tehdit altındaki kişinin cezai mesuliyetinde önemli değişiklikler meydana getirmektedir. Hanefî fakihler, mükrehin cezai sorumluluğunun esasını ikrâh altında bile olsa insan iradesinin varlığına bağlarlar; bu sebeple ona değişen oranlarda mesuliyet yüklerler. Onların bu konulardaki yaklaşımlarını ceza hukukuna konu olan eylemler üzerinden ele alıp incelemeye çalıştık.

CRIMINAL RESPONSIBILITY UNDER DURESS IN HANAFI LEGAL SCHOOL

Hanafi jurists divide duress in two parts: constraining/complete, and nonconstraining/incomplete, duress. While the constraining duress mostly eliminates the responsibility of the performer under duress, the non-constraining duress does not have the same effect. We have examined the criminal responsibility that resulted under the complete duress in studies of well-known jurists of the school. According to Hanafi jurists, criminal responsibility even under duress more or less exists and the performer under duress should have some level of responsibility. This paper aims make a holistic approach to the Hanafi School jurisprudence regarding this subject.

___

Abdulazîz el-Buhârî, Ahmed b. Muhammed. KeGfu"l-esrâr an usûli fahri"l-Gslâm elPezdevî,

tah. A. Mahmûd Muhammed, Beyrut: Daru"l-Kütübi"l- Glmiyye, 2009.

Abou al-Fadl, Khaled. "The Common and Islamic Law of Duress," Arab Law Quarterly, cilt: 3, Sayı: 2, (1991) ss. 121-159.

Abdürrezzâk es-San,,ânî. el-Musannef fi"l-hadîs, tah. Habîburrahman el-A,,zamî, Beyrut: Mektebetu"l-Gslâmi, 1403.

Acar, Halil Gbrahim. "Gslam Borçlar Hukukunda Gradeyi Sakatlayan Sebepler II: Gkrah," Atatürk Üniversitesi Glahiyat Fakültesi Dergisi, 2002, sayı 18, ss. 19-38.

Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-,,Gnâye: gerhu"l-Hidâye (Gbnü"l-Hümâm"ın Fethu"l-kadîr"i ile birlikte) Beyrut: Dâru Ghyai"tTurâsi"l-Arabi, 1340.

Bardakoğlu, Ali. "Gkrah," TDV Gslam Ansiklopedisi, XXII, 30-37.

Bayar, Mesut "Gslâm Hukukunda Gkrâh ve Hukûkî Sonuçları" BasılmamıG doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.

Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle: Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Gstanbul: Hikmet Yayınları, 1982.

Bilgili, Gsmail. "Ehliyet Arızalarından Gkrah gartları ve Kısımları," G.Ü. Glahiyat Fakültesi Dergisi, Bahar 2010/1 (1) ss. 237-270.

Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı Gslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Gstanbul: Bilmen Basın ve Yayınevi, 1985.

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî . el-Fusûl fi"l-,,usûl, tah. Uceyl Câsim enNeGemî, Gstanbul: Mektebetu"l-GrGad, 1994.

Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. Gsa. Takvîmü"l-edille fi"l-,,usûl., tah. Adnan Ali, Beyrut: Mektebetu"l-Asriyye, 2006.

Erdemovic, Drazen "International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia: Prosecutor v. Erdemovic: Sentencing Judgement," International Legal Materials, c. 37, No. 5 (Eylül 1998), ss. 1182-1201.

Güleç, Hasan. "Gslam Hukukuna Göre Gkrah (Cebir)", DEÜ Glahiyat Fakültesi Dergisi, 1987, sayı: 4 [Prof. Dr. Ömer YiğitbaGı"na Armağan], ss. 129- 142

Hakimi, Abdulnasır. "Caferi Fıkhı ile Mukayeseli Olarak Afgan Ceza Hukukunda Cezai Mesuliyet", Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, basılmamıG Yüksek Lisans tezi, 2011.

İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü"l-muhtâr Oale"d-Dürri"l-mu?târ (HâGiyetu Gbn Âbidîn), tahkik ve neGr, Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz, Riyad: Daru"l-Alemi"l-Kütübiyye, 2003.

İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ fî Gerhi"l-Mücellâ bi"l-ihtisâr, tah. Hasan Abdülmennân, Amman: Beytu"l-Efkâri"dDuveliyye, trsz.

İbn Nüceym, Zeynuddîn, Gbrahim b. Muhammad. el-Bahrü"r-râ"ik Gerhu Kenzi"ddekâ"ik (Eserin "Gcâre-i Fâside" bölümünden sonrasını Muhammed b. Hüseyin et-Tûrî ikmal etmiGtir. "Gkrâh" bölümü de bu tekmile kısmındadır) Beyrut: Dâru"l-Ma,,rife, trsz.

İçli, "Klasik Fıkıh Doktrininde Gkrah ve Öldürmede Gkrahın Sonuçları," Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, basılmamıG Yüksek Lisans Tezi, 2007.

Kadızâde, Ahmed gemseddin. Netâ"icü"l-efkâr fî keGfi"r-rumûz ve"l-esrâr (Bu eser elMerginânî"nin el-Hidâye adlı eserinin Gbnü"l-Hümâm tarafından Fethu"l- kadîr adıyla yapılan Gerhine "Kitâbu"l-Vekâle"den sonrası için yapılan tekmiledir. "Gkrâh" bölümü de bu tekmile kısmındadır) Beyrut: Dâru Ghyâi"t-Turâsi"l-Arabî, 1340.

Kadish-Schulhofer-Steiker, Criminal Law and its Processes: Cases and Materials, New York: Aspen Publishers, 8. Baskı, 2007.

Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes,,ûd b. Ahmed . Bedâ"i,,u"s-sanâ"i,, fî tertîbi"G- Gerâ"i,,, tah. ve neGr Ali Muhammed Muavvez - Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Beyrut: Dâru"l-kütübi"l-ilmiyye, 1997.

Kudûrî, Ebü"l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed . Muhtasar (el-Lübâb fî gerhi"l-Kitâb ile birlikte) Beyrut: el-Mektebetu"l-Glmiyye, 1993.

Kürlânî, Celalüddin b. gemsüddin. el-Kifâye: gerhu"l-Hidâye, (Gbnü"l-Humâm"ın Fethu"l-kadîr"i ile birlikte) Beyrut: Dâru Ghyâi"t-Turâsi"l-Arabî, 1340.

Köse, Saffet. "Gslam Hukukunda Gkrahın Sözlü Tasarruflara Tesiri Konusundaki TartıGmalar ve Sosyal Hayattaki Yansımaları," Diyanet Glmi Dergi, 1996, cilt: XXXII, sayı: 2, s. 35-54.

Mergînânî, Ebû"l-Hasan Burhânuddin Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye: gerhu Bidâyeti"lMubtedî, Gstanbul: Karaman Yayınları, 1986.

Mevsılî, Ebü"l-Fadl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-Ghtiyâr li Ta,,lîli"l-Muhtâr, tah. Mahmûd Ebû Dakika, Gstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.

Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde. el-Lübâb fî gerhi"l-Kitab (Kudûrî"nin Muhtasar"ı ile birlikte) Beyrut: el-Mektebetu"l-Glmiyye, 1993.

Pezdevî, Ebü"l-Hasen Ebü"l-Usr Fahrü"l-Gslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. Kenzü"l-vüsûl ilâ ma,,rifeti"l-usûl (Usûlü"l-Pezdevî) Gbn Kutluboğa tahrici ile birlikte, Mir Muhammed Kütüphane Mekez-i ilim ve Edep, Karaçhi. Semarkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü"l-Fukahâ", Beyrut: Dâru"l-Kutubi"l-Fıkhiyye, trsz.

Serahsî, Ebû Bekr gemsü"l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût: gerhu Kitâbi"l-Kâfi li"l-Hâkim eG-gehîd, tah. Hasan Abdulmennân, Amman: Beytu"l-Efkâri"d-Duveliyye, 2009.

_______, gerhu Siyeri"l-Kebîr, tah ve neGr Abdulazîz Ahmed, Kahire: eG-girketü"G- garkıyye li"l-G,,lânât, 1971.

gâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Gdrîs b. Abbâs. el-Umm, Beyrut: Dâru"lMa"rife, 1393.

geybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad (Gmam Muhammed). el-Asl: li"l-Muhammed b. Hasen eG-geybânî, tah. Mehmet Boynukalın, Beyrut: Dâru Gbn Hazm, 2012.

_______, Muvattaü"l-Gmâm Muhammed, (Muvatta"ın Gmam Muhammed tarafından nakledilen versiyonu) tah. ve neGr Abdüvehhâb Abdüllatîf, Kahire, elMektebetü"l-ilmiyye, trsz.

Tahânevî, Muhammed A,,lâ b. Ali b. Muhammed Hâmid b. Muhammed Sâbir. KeGGâfu Istılahâti"l-Funûn, tah. Dr. Ali Duhrûc, ter. Abdullah el-Halidî, Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1996.