Si̇nem DİNMEZ, KAFİYE EROĞLU, AYGÜL AKYÜZ

Kadın Sağlığı Hemşireliği Alanında Yapılan Lisansüstü Tezlerde Model/Kuram Kullanımı ve Özellikleri

Giriş: Hemşirelik mesleğinin bilimselliğini yansıtabilmesi açısından model/kuram kullanımı önem taşımaktadır. Bu yolla hemşirelik fonksiyonlarına daha sistematik bir yaklaşım kazandırılabilmektedir. Amaç: Bu çalışma ülkemizde Kadın Sağlığı Hemşireliği alanında yapılmış lisansüstü tezlerde kullanılan model ya da kuramların özelliklerini belirlemek ve araştırma yapan hemşirelere farkındalık kazandırmak amacıyla yapılmıştır. Yöntem: Tanımlayıcı tipte olan çalışma için Ulusal Tez Veri Tabanında Kadın Sağlığı Hemşireliği alanında yer alan tezler online olarak taranmış ve 1999-2018 yılları arasında model ya da kuram kullanılan (40) teze ulaşılmıştır. Veriler toplam on başlık altında incelenerek, tanımlayıcı istatistiksel yöntemler ile analiz edilmiştir. Bulgular: Ülkemizde Kadın Sağlığı Hemşireliği alanında model ya da kuram kullanılan lisansüstü çalışmaların sınırlı (%7) olduğu, en sık Orem Öz Bakım Modelinin kullanıldığı, doktora tezlerinde model ya da kuram kullanımında son yıllarda artış olduğu, en sık obstetri alanında çalışma yapıldığı, çalışmaların sadece %36’sında kavramsal-kuramsal-deneysel (Conceptual-Theoretical-Empirical: CTE) yapının kullanıldığı ve model ya da kuram kullanımının araştırma sonucuna olan etkisinin sınırlı olarak ifade edildiği görülmüştür. Sonuç: Çalışmalarda CTE yapının nadiren kullanıldığı belirlenmiştir. Bu nedenle kuram ve modellerin uygulanmasında standardizasyon sağlamak ve ölçülebilir sonuçlar elde etmede CTE yapıya önem verilmesi ve kuramsal yaklaşımları uygulamaya yansıtacak araştırmaların yapılması önerilebilir.

Anahtar Kelimeler:

Hemşirelik, Kadın Sağlığı, Model, Kuram, Hemşirelikte Lisansüstü Eğitim

The Use Of Model/Theory in Thesis on Women's Health Nursing and its Characteristics

Background: The use of models and theories carries importance in terms of reflecting the scientific aspects of the nursing profession. A more systematic approach can be earned for the functions of nursing through these means. Objectives: This study was conducted in order to determine the characteristics of the models or theories used in graduate theses conducted in the field of Women’s Health Nursing in our country and to gain awareness for nurses who conduct research. Methods: For the descriptive study, the theses found in the field of Women’s Health Nursing in the National Thesis Database were queried online, and (40) theses in which models or theories were used between the years of 1999 and 2018 were accessed. The data were examined under a total of ten headings and analyzed using descriptive, statistical methods. Results: It was seen in the field of Women’s Health Nursing in our country that graduate studies in which models or theories were used was limited (7%), that the Orem Self-Care Model was used most frequently, that there was an increase in recent years in the use of models or theories in doctoral theses, that studies were most frequently conducted in the field of obstetrics, that the conceptual-theoretical-empirical (CTE) structure was used in only 36% of studies, and that the effect of the use of models or theories on research results was expressed limitedly. Conclusion: It was reported in the study that the CTE structure was rarely used. For this reason, it is recommended that importance be given to CTE approaches in standardizing and obtaining measurable results in the implementation of theories and models and that research that reflects on the implementation of theoretical approaches be conducted.

Keywords:

Nursing, Women's Health, Model, Theory, Graduate Education in Nursing,

PDF

___

1. Kaya N, Babadağ K, Yeşiltepe KG, Uygur E. Hemşirelerin hemşirelik model/kuramlarını, hemşirelik sürecini ve sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumları. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi [online]. 2010;3(3):24-33. URL: https://docplayer.biz.tr/21367458-Hemsirelerin-hemsirelik-model-kuramlarini-hemsirelik-surecini-ve-siniflama-sistemlerini-bilme-ve-uygulama-durumlari.html. 12 Nisan 2018.
2. Funnell R, Koutoukidis G, Lawrence K. Tabbner's Nursing Care Theory And Practice; Outline of Nursing Theories and Frameworks of Care. 5th ed. Australia: Churchill Livingstone/Elsevier; 2008: 17-26.
3. Arslan H, Çıtak N, Potur D. Dünyada hemşirelik doktora programlarına genel bakış. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi [online]. 2004;13(53):21-30. URL: http://dergipark.gov.tr/fnjn/issue/9037/112671. 15 Mayıs 2018.
4. Fawcett J. Conceptual models and nursing practice: the reciprocal relationship (Version of record online: 22 December 2006). J Adv Nurs [online]. 2006;17(2):224-8. URL: https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.1992.tb01877.x. 7 Mayıs 2018.
5. Pektekin Ç. Hemşirelik Felsefesi. 1. Baskı. İstanbul: Medikal Yayıncılık; 2013: 186.
6. Kuhn TS. Bilimsel Devrimlerin Yapısı. Tüfekçioğlu S. İstanbul: Kırmızı; 2015: 12-13.
7. McCarthy G, Fitzpatrick JJ. Nursing Concept Analysis: Applications to Research and Practice. New York: Springer Publishing Company; 2016: 4-5.
8. Thorne S, Canam C, Dahinten S, Hall W, Henderson A, Kirkham SR. Nursing’s metaparadigm concepts: disimpacting the debates. J Adv Nurs [online]. 1998;27:1257-68. URL: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1046/j.1365-2648.1998.00623.x. 12 Haziran 2018.
9. Alligood MR, Tomey AM. Nursing Theorists and Their Work. 7th ed. St Louis, MO: Mosby; 2010: 6-7.
10. Cody WK. Philosophical and Theoretical Perspectives for Advanced Nursing. 4th ed. Boston: Jones and Bartlett Publishers; 2006: 43-44.
11. Fawcett J. Contemporary Nursing Knowledge: Analysis and Evaluation of Nursing Models and Theories. 2nd ed. Philadelphia: Fa Davis Company; 2005: 364-437.
12. İnan F, Üstün B, Bademli K. Türkiye’de kuram/modele dayalı hemşirelik araştıralarının incelenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi [online]. 2013;16(2):132-139. URL: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/29619. 15 Nisan 2018.
13. Serçekuş P, Mete S. Uyum modeli ve sosyal bilişsel öğrenme kuramının doğum öncesi eğitimde kullanımı. DEUHFED [online]. 2009;1(1):57-68. URL: https://docplayer.biz.tr/23983639-Uyum-modeli-ve-sosyal-bilissel-ogrenme-kuraminin-dogum-oncesi-egitimde-kullanimi-pinar-sercekus-figen-samiye-mete.html. 18 Ekim 2018.
14. Fawcett J. Contemporary Nursing Knowledge: Analysis and Evaluation of Nursing Models and Theory. 3rd ed. Philadelphia: F.A.Davis; 2013: 47-54.
15. Fawcett J, Garity J. Evaluating Research for Evidence-Based Nursing. Philadelphia: F.A.Davis; 2009: 21-27.
16. Akbaba HG. Loğusaların doğum sonrası dönemdeki sağlıkla ilgili davranışlarının ve öz bakım özelliklerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2012.
17. Akyüz A. IVF tedavisinin negatif sonucuna adaptasyonda hemşirelik [Doktora Tezi]. Ankara: Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2001.
18. Bıçakçı H. Doğum sonrası annelerin öz-bakım gücünün hastane taburculuğuna hazır oluşluklarına etkisi [Yüksek lisans tezi]. Konya: Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2010.
19. Bilge Ç. Jinekolojik kanserli kadınlarda plıssıt modeli doğrultusunda yapılan cinsel danışmanlığın etkinliği [Doktora Tezi].İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2017.
20. Alp-Dal N. Jinekolojik kanserler farkındalık ölçeği' nin geliştirilmesi ve sosyal öğrenme kuramına dayandırılan planlı bir eğitim ile farkındalığın arttırılması [Doktora Tezi]. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2017.
21. Amanak K. Roy adaptasyon modeline göre verilen eğitimin gestasyonel hipertansiyon, gebelik uyumu ve gebelik sonuçlarına etkisi [Doktora Tezi]. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2015.
22. Aydemir H. Maternal obezitenin gebelikte oluşan yakınmalara ve öz-bakım gücüne etkisi [Yüksek lisans tezi]. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2014.
23. Aydoğdu NG. Sağlığı geliştirme modelleri ile yapılan hemşirelik girişimlerinin yoksul kadınların meme ve serviks kanserine yönelik erken tanı davranışlarına etkisi [Doktora Tezi]. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2011.
24. Ayvaz E. Gebelerin öz-bakım gücüne bireysel özellikler ve aile ortamının etkisi [Yüksek lisans tezi]. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2003.
25. Apay SE. Sezaryen ile doğum yapan loğusalara Roy'un modeline göre verilen bakımın değerlendirilmesi [Doktora Tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2011.
26. Arslan-Özkan İ. Watson'ın bakım kuramına temellendirilmiş hemşirelik girişimlerinin infertil kadınların, infertiliteden etkilenme durumlarına, öz-yeterlik ve uyum düzeylerine etkisinin incelenmesi [Doktora Tezi]. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2012.
27. Ceylan S. Kadın sağlık çalışanlarının kendi kendine meme muayenesi uygulamalarına sağlık inanç düzeylerinin etkisi [Yüksek lisans tezi]. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2017.
28. Çalım Sİ. Travelbee kuramına göre verilen kişilerarası iletişim eğitiminin ebelerin iletişim becerilerine ve annelerin doğum memnuniyetine etkisi [Doktora Tezi]. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2014.
29. Çelik N. Prekanseröz servikal lezyon tanısı alan hastaların Roy uyum modeline göre uyum durumlarının incelenmesi [Doktora Tezi]. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2016.
30. Dağ H. Neuman sistemler modeli'ne göre infertil kadınların yaşadığı stresörlerin incelenmesi [Doktora Tezi]. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2014.
31. Daşıkan Z. Teori temelli bireysel danışmanlık girişiminin gebelikte kilo yönetimine etkisi. [Doktora Tezi]. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2012. 32. Derya YA. Sezaryen ile doğum yapan loğusalara konfor kuramına göre verilen hemşirelik bakımının doğum sonu konfor düzeyine etkisi [Doktora Tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2012.
33. Erbaş N. Sezaryen sonrası fonksiyonel sağlık örüntüleri modeline göre yapılan evde bakımın annelerin postpartum sağlık durumuna etkisi [Doktora Tezi]. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2013.
34. Ersin F. Sağlığı geliştirme modelleri ile yapılan hemşirelik girişimlerinin kadınların meme ve serviks kanserine yönelik erken tanı davranışlarına etkisi [Doktora Tezi]. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2012.
35. Fışkın G. Gestasyonel diyabetli gebelerde Roy adaptasyon kuramına göre hazırlanan diyafragmatik solunum egzersiz programının etkileri [Doktora Tezi]. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2016.
36. Gün Ç. Histerektomili hastalarda benlik saygısının öz-bakım gücüne etkisi [Yüksek lisans tezi]. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2011.
37. İsbir GG. Roy adaptasyon modeline dayalı danışmanlığın gebelikte bulantı kusmaya etkisi [Doktora Tezi]. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2011.
38. Kılıç A. Dorothy Orem'in öz bakım modelinin sezaryen ile doğum yapan kadınların hemşirelik bakımına uygulanması [Doktora Tezi]. Ankara: Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2005.
39. Kılıç M. Erken doğum tanısı alan gebelere verilen bakımın gebelerin öz bakım gücüne etkisi [Doktora Tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2011.
40. Kıssal A. Sağlığı geliştirme modelleri ile yapılan hemşirelik girişimlerinin yaşlı kadınlarda meme ve serviks kanserine yönelik erken tanı davranışlarına etkisi [Doktora Tezi]. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2012.
41. Koçak YY. Pender'in sağlığı geliştirme modeli doğrultusunda uygulanan sağlıklı yaşam biçimi eğitiminin menopozal semptomların giderilmesine etkisi [Doktora Tezi]. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2017.
42. Körükcü Ö. Preterm erken membran rüptürü olan gebelerde Meleis'in geçiş teorisine göre yapılandırılmış farkındalık programının anneliğe geçiş sürecine etkisi [Doktora Tezi]. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2015.
43. Nazik E. Öz-bakım modeli kullanılarak verilen bakımın postpartum komplikasyonların önlenmesi ve giderilmesine etkisi [Doktora Tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2009.
44. Durgun-Ozan Y. Watson'ın insan bakım kuramına temellendirilmiş hemşirelik bakımının infertilite tedavisi gören kadınların, anksiyete, baş etme ve infertilite etkilenme durumlarına etkisi [Doktora Tezi]. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2013.
45. Öztürk S. Roy adaptasyon modeline göre postpartum dönemdeki annelere verilen eğitimin anne duyarlılığına etkisi [Doktora Tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2011.
46. Pelik A. Histerektomi ameliyatı olan kadınların öz bakım gücünün incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2004.
47. Serçekuş P. Doğuma hazırlık sınıfı ve bireysel eğitimin gebelik ve postpartum uyuma etkisinin incelenmesi [Doktora Tezi]. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2010.
48. Serin Ö. Kanserli çocuğuna refakat eden bir grup annede sağlığı geliştirme programının meme sağlığı inançlarına tutum ve davranışlarına etkisi [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2009.
49. Tektaş P. Watson insan bakım modeline temellendirilmiş hemşirelik bakımının gebelik kaybı yaşayan gebelerin ruh sağlığına etkisi [Doktora Tezi]. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2015.
50. Teskereci G. Jinekolojik kanseri olan kadınlarda Watson'ın insan bakım kuramına temellendirilmiş hemşirelik bakımının semptom yönetimi, umudu destekleme ve yaşamda anlam bulmaya etkisinin incelenmesi [Doktora Tezi]. Anatalya: Akdeniz Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2016.
51. Tuzcu A. Sağlığı geliştirme modellerine dayalı hemşirelik girişimlerinin göçmen kadınlarda meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi [Doktora Tezi]. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2013. İzmir, Türkiye.
52. Tütüncü B. PLISSIT modeli doğrultusunda kadınlara verilen eğitimin histerektomi sonrası cinselliklerine etkisi [Yüksek lisans tezi]. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2009.
53. Unutkan A. Doğum korkusu yaşayan gebelere verilen doğuma hazırlık eğitimi ve Kolcaba'nın konfor kuramına göre yapılandırılmış hemşirelik bakımının doğum korkusu, deneyimi, sonuçları ve konforuna etkisi [Doktora Tezi]. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2018.
54. Uptan S. Klimakterik dönemdeki kadınların öz-bakım gücünün artırılmasında hemşirenin rolü [Doktora Tezi]. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 1999.
55. Yörük F. Doğum sonrası dönemdeki kadınların cinsel problemlerinin çözümünde PLISSIT modelin etkinliği [Yüksek lisans tezi]. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2013.
56. Ekim A, Manav G, Ocakçı A. Ülkemizde teori temelli hemşirelik araştırmaları: bir gözden geçirme. DEUHFED [online]. 2012;5(4),157-161. URL: http://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/12345/4627/ekim.pdf?sequence=1&isAllowed=y. 23 Eylül 2018.
57. Müller-Staub M, Lavin MA, Needham I, Achterberg T. Nursing diagnoses, interventions and outcomes - application and impact on nursing practice: systematic review. J Adv Nurs [online]. 2006;56(5):514-531. URL: https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2006.04012.x. 23 Ağustos 2018.
58. Arslan Özkan, H. Hemşirelikte, Bilim, Felsefe ve Bakımın Temelleri. İstanbul: Akademi; 2014: 47-49.
59. Ardahan M, Özsoy S. Türkiye’de hemşirelik araştırmalarındaki eğilimler: yüksek lisans ve doktora tezleri üzerine bir çalışma. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi [online]. 2015;4(4):516-34. URL: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/220073. 23 Ağustos 2018.
60. Platin, N. Hemşireliğin kuramsal öğeleri dersi öğrenci geribildirimleri. DEUHFED [online]. 2010;3(2):89-95. URL: http://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/12345/4556/89-95_pdf.pdf?sequence=1&isAllowed=y. 14 Eylül 2018.
61. Bayat M. Hemşirelik teorileri, modelleri. İçinde Karadağ A, Çalışkan N., Baykara ZG. Hemşirelik Teorileri ve Modelleri. İstanbul: Vizyon Basımevi; 2017: 30-52.
62. Annon JS. The PLISSIT Model: a proposed conceptual scheme for the behavioral treatment of sexual problems, Journal of Sex Education [online]. 1976;4(6):81–88. URL: https://doi.org/10.1080/01614576.1976.11074483. 22 Nisan 2018.
63. Bandura A. Human agency in social cognitive theory, Am Psychol. 1989;44(9):1175-84. URL: https://www.uky.edu/~eushe2/Bandura/Bandura1989AP.pdf. 22 Nisan 2018.
64. Harrison JA, Mullen PD, Green LW. A meta-analysis of studies of the Health Belief Model with adults. Health Education Research [online]. 1992;7(1):107-116. URL: http://dx.doi.org/10.1093/her/7.1.107. 17 Nisan 2018.
65. Alligood MR, Tomey AM. Nursing Theorists and Their Work. 7th ed. St Louis, MO: Mosby; 2006: 50-70.
66. Bond AE, Eshah NF, Bani-Khaled M, Hamad AO, Habashneh S, Kataua H, et al. Who uses nursing theory? An Univariate descriptive analysis of five years’ research articles. Scandinavian Journal of Caring Sciences. 2011;25(2):404-9. doi: 10.1111/j.1471-6712.2010.00835.x.
67. Erdoğan S, Nahcivan N, Esin MN. Hemşirelikte Araştırma: Süreç, Uygulama ve Kritik. 2. Basım. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2015: 286-288.
68. Altundağ S. Talesemi hastalığında hemşirelik kuramları. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi [online]. 2016;5(3):133-138. URL: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/22004. 16 Mayıs 2018.