TÛSÎ’NIN EMÂLÎ ADLI ESERİNDE ÂYETLER VE KULLANIM AMAÇLARI

Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî et-Tûsî (öl. 460/1067), İmâmiyye’nin dört temel hadis kitabı Kütüb-i Erbaʻa’dan ikisi olan el-İstibsâr ve et-Tehzîb eserlerinin yazarı, çok yönlü bir müelliftir. O, belli bir konu hakkında yapılan ilmî meclislerin yazdırılması ile ortaya çıkan Emâlî/Mecâlis literatüründe de eser vermiştir. Emâlî türü eserler, genelde hadis alanında olmakla birlikte fıkıh, kelâm, Arap dili ve belâğatı sahalarında da telif edilmişlerdir. Çalışmamıza konu olan Tûsî’nin Emâlî’si ise hadis alanında yazdırılmış bir eserdir. Tûsî, meşhur tefsiri etTibyân fî Tefsîri’l-Kur’ân’ın dışında Emâlî adlı eserinde de âyetleri ve yorumlarını yoğun bir şekilde kullanmıştır. Bağdat’ta nisbeten huzur ve güven ortamında yazılmış olan Tibyân tefsiri ile, Necef’e zorunlu göçten sonra yazdırılan bu eserde, âyetlerin kullanımı ve yorumlanmasında mezhebî bakış açısının ön plana çıktığı bir üslup hâkimdir. Onun bu eseri, Hz. Ali’nin kabrinin bulunduğu Necef’te toplanmış Şiî-İmâmî topluluğunu motive etme, bir arada tutma, onlara önderlik etme gayesiyle Şeyhu’t-tâife ünvanlı Tûsî tarafından düzenlenen meclislerde ortaya çıkmıştır. Bu çalışmamızda, söz konusu eserde âyetleri kullanım amaçları ve yorumlama üslûbu değerlendirilmiştir

VERSES AND THEIR PURPOSES OF USE IN AL-TOOSI'S AL-AMALI

As the author of al-İstibṣār and al-Tahzīb of which are two hadith collections of Kutub al-Arba‘a, the İmamiyyah’s essential four books on hadith, Abu Ca‘far Muḥammad b. al-Ḥasan b. Ali al- Ṭūsī (d. 460/1067) is a versatile author. He has contributed to the literature of Amālī/Majālis. Amālī/Majālis literature is composed of dictations of scholarly meetings on a specific subject, which is usually focused on the field of hadith, fiqh, kalam and Arabic language and rhetoric. Ṭūsī’s Amālī is a part of this literature on the hadith field. In his Amālī, Ṭūsī has intensly used ayats (verses) and commentaries as he has done in his famous Tafsīr al-Quran. Compared to his tafsīr which was penned in liberal enviorenment of Baghdad, it is noticed that sectarian view was dominant on the use of ayats and their commentaries in Amālī which was dictated in Najaf after obligated migration. His Amālī has been produced in scholarly meetings held by Ṭūsī, known as Sheikh al-Taifa, in order to motivate, unite and lead the members of Shia-Imamiyya union gathered at the tomb of Hz. ‘Ali. This paper evaluates the purpose of using ayats and the form of commentary in Amālī.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnavud-Adil Mürşid. Müessesetü’r-Risale, 2001.

Akhtar, Waheed. The Early İmamiyyah Shi‘ite Thinkers. New Delhi: Ashish Publishing House, 1988.

Akoğlu, Muharrem. “Büveyhîler’in Mezhebî Eğilimleri/Politikaları Üzerine”. Bilimname. 17 (y.y.): 123-138.

Ali er-Rıza, Ebü’l-Hasan Ali b. Musa b. Cafer. Sahifetü’r-rıza. Muhammed Mehdi Necef. Meşhed: Kongre-i Cihanî-i İmam Rıza, 1406.

‘Ayyaşi, Ebü’n-Nasr Muhammed b. Mesud. Kitâbü’t-Tefsîr. Thk. Haşim Resuli Muhallati. Tahran: Çâphâne-i İlmiyye, 1380.

Azimli, Mehmet. “Sünni Hilafete Tahakküm Kurmuş Bir Şiî Hanedan: Büveyhîler”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2005): 19-32.

Bahranî, Şeyh Yusuf. Lü’lüetu’l-Bahreyn fi’l-icazat ve teracimi ehli’l-hadis. Necef, 1966.

Bahranî, Seyyid Haşim. el-Burhan fi tefsiri’l-Kur’an. Tahran: Bünyad-ı Bi’set, 1416.

Beyhaki, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Şuabü’l-iman. Thk. Abdülhamid Hamid. Bombay: Dârü’s-Selefiyye, 2003.

Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhü’lBuhârî. Thk. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Dımaşk: Daru Tavkı’nNecât, 1422.

Bulut, Halil İbrahim. Şîa’da Usuliliğin Doğuşu ve Şeyh Müfid. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.

Cafer, Hudayyar. eş-Şeyh et-Tûsî müfessiren. Kum: Mektebetü’l-İ‘lami’lİslamî, 1958.

Cevheri, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. es-Sıhah tacü’l-luga ve sıhahi’l-Arabiyye. Thk. Ahmed Abdülgafur Attar. Beyrut: Daru’l-‘İlm, 1987.

Furat el-Kufi, Ebü’l-Kâsım Furat b. İbrâhim. Tefsiru Furat el-Kufi. Thk. Muhammed Kâzım Mahmudî. Tahran: İntişarat-ı Vezaret-i İrşadı İslamî, 1410.

Habibov, Aslan. “İlk dönem Şiî tefsirinin kaynakları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2010): 191-219.

Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman b. Amr Ferahidi. Kitâbü’l-ayn. Thk. Mehdi el-Mahzumi & İbrahim es-Samerrai. Daru Mektebeti’lHilal, y.y.

Haydar, Esed. el-İmam es-Sadık ve’l-mezahibu’l-erbaʿa. Meşhed, 1985.

Hür el-Amili, Muhammed b. Hasan b. Ali el-Meşgari. Tafsilu vesaili’ş-Şia ila tahsili mesaili’ş-şeria. Komisyon. Kum: Müessese-i Al-i Beyt, 1409.

İbn Babeveyh, Ebû Cafer Şeyh Saduk Muhammed b. Ali b. Hüseyin. İlelü’şşerai’. Necef: Mektebetü Hayderiyye, 1386.

İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan el-Ezdi el-Basri. Cemheretü’l-luga. Thk. Remzi Münir Baʿlebekî. Beyrut: Daru’l-‘ilm li’l-Melayîn, 1987.

İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. Müsnedu İbn Ebi Şeybe. Thk. Adil b. Yusuf el-’Azazi, Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Riyad: Daru’l-Vatan, 1997.

İbn İshak, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak b. Yesar. Siretu İbn İshak. Thk.Süheyl Zekkar. Beyrut: Daru’l-fikr, 1978.

İbn Mace, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvini. Sünenu İbn Mace. Thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Daru İhyai’l-Kütübi’l- ‘Arabî, y.y.

İbnü’l-Esir, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. elKamil fi’t-tarih. Beyrut, 1979. Karahan, Abdülkadir. “Tûsî”. İslam Ansiklopedisi. 12/2: 130-132. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Basımevi, 1988.

Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’lkütüb ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-Müsenna, 1941.

Kufi, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ali en-Necaşi el-Esedi. Ricalü’n-Necaşi. Beyrut: Şirketü’l-‘İlmiyyi li’l-Matbuʿat, 2010.