12045

MISIRLI NEO-KLASİK ŞAİR VELİYYÜDDİN YEKEN’İN ESERLERİNDE SULTAN II. ABDÜLHAMİD

Bu çalışmada, son dönem Osmanlı aydınlarından olan Mısırlı neo-klasik şair ve yazar Veliyyüddîn Yeken’in eserlerinde Sultan II. Abdülhamid’e bakış açısı ele alınmıştır. Edebî çalışmaları incelenecek Yeken, kökeni itibariyle Türk olup, Osmanlı coğrafyasının en önemli kültür merkezlerinden biri kabul edilen Mısır’da yetişmiştir. Yeken, Maḥmûd Sâmî el-Bârûdî’nin öncülüğünü yaptığı neo-klasik şiir olarak da bilinen modern Arap şiirinin en önemli temsilcilerindendir. Bu akımda yer alan şairler, Osmanlı padişahı Sultan II. Abdülhamid’e yaklaşımları ve bakış açılarında ikiye ayrılmışlardır. Akımın sembol isimlerinden olan Maḥmûd Sâmî elBârûdî, Aḥmed Şevḳî, Ḥafıẓ İbrâhîm gibi büyük şairler Sultan ve Osmanlı hilâfeti lehine şiirler kaleme alırken, Abdülhamid karşıtlığıyla bilinen Yeken, şiir ve yazılarıyla Abdülhamid’i hedef almıştır. Etnik kökenleri, yetiştikleri ailelerin sosyo-ekonomik statüleri, yerel otoriteye yakınlıkları, yüksek bürokratik makamlara ulaşmaları, şiir yetenekleri gibi pek çok ortak noktaları bulunan Aḥmed Şevḳî ve Veliyyüddin Yeken, Sultan Abdülhamid hakkında birbirine tamamen zıt kanaatlere sahip olmuşlardır. Sultan Abdülhamid’in 27 Nisan 1909 tarihinde tahttan indirilmesine derinden hüzünlenen Aḥmed Şevḳî, “Yıldız Sarayı” veya “Osmanlı İnkılabı ve Sultan Abdülhamid’in Devrilmesi” adlı bir kaside kaleme almıştır. Yeken ise, Şevḳî’nin kasidesine öfkelenerek bu kasideyle aynı vezin ve kafiyeye sahip “Zamanın Gözyaşları” anlamına gelen “ʻAbratu’d-Dehr” başlıklı nazire mahiyetinde bir kaside nazmetmiştir. Yeken, Abdülhamid karşıtı olmakla birlikte etnik kökeni ve Osmanlı mensubu olmaktan duyduğu gururu her fırsatta dile getirmiştir. Sultan Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden sonraki süreçte özellikle devletin içinde bulunduğu olumsuz koşullara hüzünlenen şairin, Abdülhamid’e karşı tutumu ve hakkındaki düşüncelerinde yumuşamalar olmuştur. Sultan’ın dönemini arar hale geldiğini belirten kendi duygularını itiraf etmekten çekinse de bu duyguları, insanların o günleri arar hale geldiklerini ifade ederek dile getirmiştir.

SULTAN ABDULHAMID II IN THE WORKS OF EGYPTIAN NEOCLASSICAL POET VELIYYUDDIN YEKEN

In this research, the perspective of Egyptian neo-classical poet and writer Veliyüddin Yeken who is one of the latter Ottoman intellectuals of Sultan Abdulhamid Yeken was discussed. Yeken whose literary works will be discussed was Turkish and raised in Egypt which is regarded as one of the most important cultural centers of Ottoman reign. Yeken is one of the most significant representatives of modern Arab poetry known as neo-classical poetry pioneered by Maḥmûd Sâmî el-Bârûdî. The poets of this movement were separated into two grups according to their approach and perspective towards Sultan Abdulhamid II. While poets such as Maḥmûd Sâmî el-Bârûdî, Aḥmed Şevḳî, and Ḥafıẓ İbrâhîm who is one of the symbols of the movement wrote poems in favor of the Sultan and Ottoman, Yeken who is known for his opposition against Abdulhamid targeted the Sultan with his poems and writings. Aḥmed Şevḳî and Veliyyüddin Yeken who share many common traits such as, ethnic origin, the socio-economical status of their families, closeness to the local authority, reaching high bureaucratic positions, and poetry skills, had the exact opposite perspective of Abdulhamid. Aḥmed Şevḳî who deeply grieved to the dethronement of Sultan Abdulhamid on April 27, 1909, wrote an ode titled “Yıldız Sarayı (Star Palace)” or “Osmanlı İnkılabı ve Sultan Abdülhamid’in Devrilmesi (Ottoman Revolution and Dethronement of Sultan Abdulhamid)”. Angry at the Şevḳî’s ode, Yeken wrote an ode titled “ʻAbratu’d-Dehr” meaning “Tears of Time” which has the same meter and rhyme scheme with Şevḳî’s ode. In addition to opposing Abdulhamid, Yeken mentioned how proud he is for his ethnic origin and being a member of the Ottoman whenever possible. The attitude and perspective of the poet, who felt sad about the negative conditions that the country faced after the dethronement of Sultan Abdulhamid, towards Abdulhamid softened in this process. Although Yeken abstained from confessing his emotions indicating that he misses the reign of the Sultan, he wrote in his poems that the people miss the Sultan

PDF

___

Âl Cundî, Edhem. Aʻlâmu’l-Edeb ve’l-Fenn, Şam: Maṭbaʻatu’l-İttiḥâd, 1958.

Bekrî, Ebu’l-Fayḍ ʻAbdussettâr b. ʻAbdulvehhâb. Fayḍu’l-Meliki’lVehhâbi’l-Muteʻâlî bi Enbâi Evâili’l-Ḳarni’s̱- S̱âlis̱eʻAşara ve’t-Tevâlî, thk.: ʻAbdulmelik b. ʻAbdillâh b. Diheyş, Mekke: Mektebetu’lEsedî, 2009.

Bozgöz, Faruk. “Son Dönem Bir Osmanlı Aydını ve Düşünürü: Veliyyüddîn Yeken”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 1/3, (2001): 131-144.

Bustânî, Buṭros. Udebâu’l-ʻArab fi’l-Endelus ve ʻAṣri’l-İnbiʻâs̱, Beyrût: DârulMekşûf ve Dâru’s̱-S̱eḳâfe, 1964.

Çetin, Atilla. “İsmâîl Paşa, Hidiv”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23: 117-119, İstanbul: TDV Yayınları, 2001.

Dâġır, Yûsuf Esʻad. Maṣâdiru’d-Dirâsâti’l-Edebiyye, Beyrût: Menşûratu’lCâmiʻatil-Lubnâniyye, 1972.

Ḍayf, Şevḳî. el-Edebu’l-Arabiyyu’l-Muʻâṣır fî Mıṣr, Kahire: Dâru’l-Maʻârif, 1957.

Desûḳî, Ömer. fi’l-Edebi’l-Hadîs̱, Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1964.

Er, Rahmi, Modern Mısır Romanı, Ankara: Star Ajans, 1997.

Ergül, Aysel. “Veliyyuddîn Yeğen”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 5, (Erzurum: 1996): 203-215.

Fâḫûrî, Ḥannâ. el-Câmiʻ fî Târîhi’l-Edebi’l-ʻArabî el-Edebu’l-Ḥadîs̱, Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1986.

Fazlıoğlu, Şükran. “Veliyyüddîn Yeken”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44: 43-44. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.

Ḫafâcî, Muḥammed ʻAbdulmunʻim. Dirâsât fi’l-Edebi’l-Arabiyyi’l-Hadîs ve Medârisih, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.

Ḥûfî, Aḥmed Muḥammed. Dîvânu Şevḳî Tevs̱îḳ ve Tebvîb ve Şerh ve Taʻḳîb, Kâhire: Nahḍatu Mıṣr li’ṭ-Ṭibâʻati ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʻ, 1979.

Kapar, Mehmet Ali. “Laḫmîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 27: 54-55, Ankara: TDV Yayınları, 2003.

Mendûr, Muḥammed. Muḥâḍarât ʻan Veliyyiddîn Yeken, Birleşik Krallık, Muessesetu Hindâvî, 2017.

Mucâhid, Zekî Muḥammed. el-Aʻlâmu’ş-Şarḳiyye fi’l-Mie er-Râbiʻa ʻAşrate elHicriyye, Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1994.

Serkîs, Yûsuf Aliân. Muʻcemu’l-Maṭbûʻâti’l-ʻArabiyye ve’l-Muʻarraba, Kâhire: Mektebetu’s̱-S̱eḳâfe ed-Dîniyye, tsz.

Smith, Arthur Gold. Ḳâmûs Terâcim Mıṣr el-Hadîs̱e, thk. ve terc.: ʻAbdulvehhâb Bekr, Kâhire: el-Meclisu’l-Aʻlâ li’s̱-S̱eḳâfe, 2003.

Tuzcu, Kemal. “Mısırlı Neo-Klasik Şairler”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 2/5, (2002): 107-126.

Yaʻḳûb, İmîl Bedîʻ, ʻÂṣî, Mîşel. el-Muʻcemu’l-Mufaṣṣal fi’l-Luġa ve’l-Edeb, Beyrut: Dâru’l-ʻİlmi li’l-Melâyîn, 1987.

Yalar, Mehmet. “Eleştirmen ve Şair Olarak Veliyyüddîn Yeğen’in Çağdaş Arap Edebiyatındaki Yeri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/2, (2007): 21-41.

Yalar, Mehmet. Modern Arap Edebiyatına Giriş, Bursa: Emin Yayınları, 2009.

Yazıcı, Hüseyin. “Türk Asıllı Mısırlı Yazar Muhammed Veliyyuddîn

Yeğen”, İlmî Araştırmalar, 7, (İstanbul: 1999): 235-244.

Yeken, Veliyyüddîn. ʻAfvu’l-Ḫâṭır, Beyrût: el-Mektebetu’l-ʻAṣriyye, 1955.

Yeken, Veliyyüddîn. Dîvânu Veliyyiddîn Yeken, Kâhire: Maṭbaʻatu’lMuḳteṭaf ve’l-Muḳaṭṭam, 1924.

Yeken, Veliyyüddin. el-Maʻlûm ve’l-Mechûl, Kâhire: Maṭbaʻatu’l-Maʻârif, 1911.

Yeken, Veliyyüddîn. et-Tecârîb, Kâhire: Müessesetu Hindâvî li’t-Taʻlîm ve’s̱-S̱eḳâfe, 2015.

Yıldız, Musa. “Bir Osmanlı Aydını Veliyyüddin Yeken ve Sivas Hatıraları”, Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, (Sivas: 2007): 471- 484.

Yûsuf, Muḥammed Ḫayr Ramaḍan. Muʻcemu’l-Muellifîn el-Muʻâṣırîn fî Âs̱ârihim el-Maḫṭûte ve’l-Mefḳûde ve mâ Ṭubiʻa Minhâ ev Huḳḳiḳa Baʻde Vefâtihim, Riyâd: Mektebetu’l-Melik Fahd el-Vaṭaniyye, 2004.

Ziyâde, Niḳola. Aʻlâm ʻArab Muhdes̱ûn Mine’l-Ḳarneyni’s̱-S̱âmine ʻAşar ve’tTâsiʻa ʻAşar, Beyrût: el-Ehliyye li’n-Neşr ve’t-Tevzîʻ, 1994.

ez-Ziriklî, Ḫayruddîn. el-Aʻlâm-Ḳâmûsu Terâcim li-Eşhari’r-Ricâli ve’n-Nisâ, Beyrût: Dâru’l-ʻİlmi li’l-Melâyîn, 1980.