KUR'ÂN LÜGATLERİNİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ

Bu çalışma, Hicri I. asırdan V. asra kadar, Kur'ân lügatlerinin, doğuşundan gelişimine doğru nasıl bir seyir izlediğini kronolojik olarak örnekleriyle ve sözlük çeşitleriyle ele almaktadır. Çalışmamızın amacı bu sözlüklerin çıkış sürecindeki nedenlere de kısaca değinerek, türlerinin ilklerinden ve yenilik getirenlerinden örnekler vererek her bir sözlük türünün Kur'ân'ı anlamamızdaki işlevini ve onlardan nasıl daha iyi istifade edilebileceğini ortaya koymaya çalışmaktır. Bu çalışma Kur'ân sözlüğü sayılan veya Kur'ân sözlüğü olarak addedilebilecek çalışmalar olan Garîbü'l-Kur'ân, Vücûh ve'n-Nezâir ve Meâni'l-Kur'ân'ların ilk beş asırda telif edilenlerini, tarihi seyriyle beraber her bir türü özellikleriyle ve Kur'ân tefsirinde onlardan nasıl istifade edileceğiyle ilgili olarak örnekleriyle ele alacaktır

RISE AND PROGRES OF THE DICTIONARIES OF THE QURAN

In the study Dictionaries of the Quran from the first century to fifth century is dealt with chronologically how these dictionaries go on from rise to development. These dictionaries will also analyze according to kind and examples. The purpose of the research highlights the reasons of the rise of the dictionaries by giving the first samples and pioneers. And so Researchers of the Quran will learn how better utilise from them and what are the functions in the interpretation of the Quran. This study will discuss Qarib al-Quran, Wucuh wa al-Nazaer and Maany al-Quran chronologically in the first five centuries. The study is also give examples from these dictionaries in order to present how can be utilized from them in the work of contemporary of the Quran

PDF

___

Ali Turgut, Tefsir Usulü, MÜİFV Yayınları, İstanbul 1991.

Muhsin Demirci, Tefsir Usulü, MÜİFV Yayınları, İstanbul 2006.

Zeyd b. Ali (v.122/740), Tefsîru Garîbi’l-Kur’ân (Tah. Muhammed Cevat el-Hüseyni el-Celali), Daru’l- Va’yi’l-İslami Yayınları, Beyrut, bt. yok.

Zeccac, Ebu İshak, Meâni’l-Kur’ân ve İ’rabüh, (Tah. Abdülcelil Ubde Çelebi), Alemü’l-Kütüb Yayınları, Beyrut, 1998, I.

Yahya b. Sellam, Ebu Zekeriyya (v. 200/815), Tefsiru Yahya Bin Sellam, (Tah. Hind Çelebi), Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye Yayınları, Beyrut, 2004, II.

Victoria S. Harrison, “Hermeneutics, Religious Language and the Qur’an” (Hermenötik, Dini Dili ve Kur’ân), Islam and Christian–Muslim Relations, Cilt 21, Sayı III, Londra, Haziran 2010.

Toşhihiko İzutsu, Kur’ân’da Dini ve Ahlaki Kavramlar, (Ter. Selahattin Ayaz), Pınar Yayınları, İstanbul, 1997.

Tayyar Altıkulaç, “Kisai Ali b. Hamza”, DİA, c. XXVI, Ankara, 2002.

Taberi, İbn Cerir, Câmiu’l-Beyan fi Te’vili’l-Kur’ân, (Tah. Ahmed Muhammed Şakir), Müessesetü’r-Risele Yayınları, by yok, 2000, XVIII.

Şükrü Arslan, “Meâni’l-Kur’ân”, DİA, c. XXVIII, Ankara, 2003.

Suat Yıldırım, “Hz. Peygamberin (sav) Kur’ân’ı Tefsiri”, Diyanet İlmi Dergi, c. XXXXVI, Sayı II, Ankara, 2010.

Selma Sırakaya, Mukâtil b. Süleyman’ın Tefsiri İle el-Vücûh ve’n Nezâir Adlı Eserinin Mukayesesi, (Basılmamış Y.Lisans Tezi), H.Ü.S.B.E. Çorum, 2013.

Saffet Köse, “Zeyd b. Ali”, DİA, c. XXXXIV Ankara, 2013.

Sadreddin Gümüş, Kur’ân Tefsirinin Kaynakları, Kayıhan Yayınları, Ankara, 1990.

Râgıb el-İsfahâni, (v. 502/1108), el-Müfredât fi Garîb’il-Kur’ân, (Tah. Safvan Adnan Davudi) “z-l-m” Dâru’l-Kalem ve Daru’ş-Şâmiyye Yayınları, Beyrut-Dımeşk 1412/1991.

Ömer Kara, “el-Müfredat”, DİA, c. XXXI, Ankara, 2006.

Nihad M. Çetin, “Arap”, DİA, c. III, Ankara, 1991.

Nida Muhammed Cemal, el-Hamlü ale’l-Lafzi ve ale’l-Me’na fi Kütübi Meâni’l-Kur’ân’i ve İ’rabihi Hatte Niheyeti el-Karni’r-Râbii el-Hicriyyi, (Basılmamış YL. Tezi) Halep Üniversitesi, Halep, 2006.

Nasr Hamid Ebu Zeyd, İlahi Hitabın Tabiatı, (Ter. Mehmet Emin Maşalı), Otto Yayınları, Ankara, 2013.

Mustafa Karagöz, Dilbilimsel Tefsir ve Kur’ân’ı Anlamaya Katkısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2010.

Mustafa Çetin, “Kur’an’da Vücûh ve Nezâir”, Diyanet İlmi Dergi, Cilt 25, Sayı. XXIX, Ankara, 1989.

Mukâtil b. Süleyman, el-Vücûh ven’-Nezâir fi’l-Kur’âni’l-Azim, (Tah. Hâtem Salih ed-Dâmin) Merkezü Cumatü’l-Macid Li’s-Sekafe ve’t- Türas Yayınları, Dubai, 2006.

Muhsin Demirci, Tefsir Tarihi, M. Ü. İ. F. V. Yayınları 2. Baskı, İstanbul, 2006.

Muhammed Hüseyin ez-Zehebî, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Kahire,1381/1961,I.

Muhammed b. İsmail el-Buhari (v. 256/870), Sahihu’l-Buhari, (Tah. Muhammed Züheyr b. Nasır en-Nasır), Daru Tavki’n-Necât Yayınları, by. yok, 1422/2001, Tefsir 110, hadis no: 4970.

Mekki b. Ebu Talib, el-Umde fi Garîbi’l-Kur’ân, (Tah. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî), Müessesetü’r-Risele Yayınları, Beyrut, 1981.

Mehmet Suat Mertoğlu, “Vücûh ve Nezâir”, DİA, c. XXXXIII, Ankara, 2013.

Mehmet Okuyan, Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’ân Sözlüğü, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2015.

Mehmet Efendioğlu, “Sahabe”, DİA, c. XXXV, İstanbul, 2008.

Kenan Demirayak ve Sadi Çögenli, Arap Edebiyatında Kaynaklar, Atatürk Ün. Fen Edebiyat Fak. Yayını, Erzurum, 1994.

Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zünun, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971, I.

Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zünun an Esami’l- Kütübü ve’l-Fünun, Mektebetü’lMüsanna Yayınları, Bağdat, 1941, II, 2001.

İsmail Kurt, Maverdi’nin en-Nüket ve’l-Uyûn Adlı Eserinde Sahabe Tefsiri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), D.E.Ü. S.B.E, İzmir, 2011.

İsmail Kurt, Destiny and Responsibility in the Quran (Kur’ân’da Kader ve Sorumluluk), (Basılmamış Y.Lisans Tezi), University of London/SOAS, Londra, 2013.

İsmail Cerrahoğlu, Kur’ân Tefsirinin Doğuşu ve Buna Hız Veren Amiller, Ankara Ün. İlahiyat Fak. Yayınları, Ankara,1968.

İsmail Cerrahoğlu, Ata Bin Ebi Rebah ve İbn Abbas’tan Rivayet Ettiği Garîbü’l-Kur’ân’ı, Ankara Ün. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 22, sayı I, 1978.

İsmail Cerrahoğlu, “Sicistani, Muhammed b. Uzeyr”, DİA, c. XXXVII, Ankara, 2009.

İsmail Cerrahoğlu, “Garîbü’l-Kur’ân”, DİA, c. XIII, Ankara, 1996.

İsmail Aydın, Kur’ân’ın Filolojik Yorumu, Tibyan Yayınları, İzmir, 2012.

İbrahim Sarmış, Rivayet Kültürü ve Yanlış Din Anlayışı, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011.

İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim, Garîbü’l-Kur’ân, (Tah. Ahmet Şakir), Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, by yok, 1978.

İbn Cevzi, Ebu’l-Ferec, Nüzhetü’l-A’yün en-Nevazir fi Ilmi’l-Vücûh ve’nNezair, (Tah. Muhammed Abdulkerim Kazım er-Razi), Müessetü’r-Risele Yayınları, Beyrut, 1984.

İbn Abbas, Mesâilü Nâfi b. El-Ezrak, (Tah, Muhammed Ahmed ed-Dâlî) el-Ceffan ve’l-Câbi Yayınevi, Kıbrıs, 1993.

İbn Abbas (v. 68/688), Garîbü’l-Kur’ân, (Yazma: el- Vezzan, Muhammed b. Ali b. Muzaffer), Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Nüshası, İstanbul, 969/1561.

Hüseyin Muhammed Nassar, Kütübü Garîbi’l-Kur’âni’l-Kerim, Melik Fahd Üniversitesi Yayınları, by. yok, bt yok.

Hidayet Aydar, Kur’ân’ı Kerim’in Tercümesi Meselesi, Kur’ân Okulu Yayınları, İstanbul, 1996.

Hâkim et-Tirmizi, Tahsîlu Nezâiri'l-Kur’ân, (Tah. Hüsnü Nasır Zeydan ), Dar Saadet Yayınları, Kahire, 1970.

Fevzi Yusuf el-Hâbit, Meâcimü Meânî Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim, Yayın Evi yok, Medine, 2000.

Ferra, Ebu Zekeriyya, Meâni’l-Kur’ân, (Tah. Ahmet Yusuf Necati, Muhammed Ali Neccar, Abdülfettah İsmail Çelebi), Daru’lMısriyye, Mısır, bt yok I.

ez-Zerkeşi, Bedreddin Muhammed b. Abdullah (v. 794/1392), el-Burhân fi Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut, 1391/1972, II.

es-Suyûti, Celâleddin Abdurrahman b. Ebûbekir (v. 911/1505 ), el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (Tah. Merkezü’d-Dirâsêti’l-Kur’âniyye), Medine, 1426, VI.

es-Sicistani, Muhammed b. Uzeyr, Nüzhetü’l-Kulub fi Tefsiri Garîbi’lKur’âni’l- Aziz, (Tah. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî), Dar alMaarif Yayınları, Lübnan, 2013.

es-Sicistani, Muhammed b. Uzeyr, Garîbü’l-Kur’ân el-Müsemma bi Nüzheti’lKulüb, (Tah. Muhammed Edib Abdulvahid Cümran), Daru Kuteybe Yayınları, Suriye, 1995.

Kur’ân, (Tah. Hanif b. Hasan el-Kasımi), Daru’l-Garbi’l-İslami Yayınları, Beyrut, 1994, I.

en-Nisaburi, Ebü’I-Kasım Mahmud b. Ebi’l-Hasen, Îcazü’l-Beyân an Meâni’l-

Emrullah İşler, “Zeccac”, DİA, c. XXXXIV, Ankara, 2013.

el-Müberred, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Yezid, Me’ttefeka Lafzuhü ve’htelefe Ma’nahü mine’l-Kur’âni’l-Mecid, (Tah. Ahmet Muhammed Süleyman Ebu Ra’d), İslami İşler ve Vakıflar Bakanlığı, Kuveyt, 1989.

el-Askeri, Ebu Hilal, el-Vücûh ve’n-Nezâir, (Tah. Muhammed Osman), Mektebe es-Sekafe ed-Diniyye Yayınları, Kahire, 2007.

Ebu Ubeyde Ma’mer el-Müsenna, Mecazü’l-Kur’ân, (Tah. Fuat Sezgin), Mektebetü’l-Hânici Yayınları, Kahire, 1954, I.

Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007, I.

Dâmegânî, Hüseyin b. Muhammed, Kamusu’l-Kur’ân ev Islâhu’l-Vücûh ve’nNezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, (Tah. Abdülaziz Seyyid Ehil ), 4. Baskı, Daru’l-İlmü’l-Melayin Yayınları, Beyrut, 1983.

Cemal Muhtar, “İslam’da Sözlük Çalışmaları”, MÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı III, İstanbul, 1985.

Burhan Sümertaş, “Kavram Çalışmalarına Katkıları Açısından Belli Başlı Kur'ân Sözlükleri”, DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı XXXVI, İzmir, 2012.

Ali Bulut, Hicri İlk Üç Asırda Kuran Filolojisine Dair Eser Veren İlim Adamları ve Eserleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), O.M.Ü. S.B.E. Samsun, 1999.

Ali Bulut, “Kur'ân Filolojisine Dair İbn Abbâs’a Nisbet Edilen Üç Eser”, OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı XX-XXI, Samsun, 2005.

Ahmet Turan Arslan, “Askeri Ebu Hilal”, DİA, c. III, Ankara, 1991.

Abdülhamit Birışık, “İ’rabü’l-Kur’ân”, DİA, c. XXII, Ankara, 2000.