Kırsal mirasımızın en önemli maddi kültür belgelerinden biri de, halk
mimarisi örneklerinden olan “Su Değirmenleri”dir. Kırsal alanda üretilen ve kır
insanının temel besin kaynaklarından olan mısır ve buğdayın öğütülmesi yanı
sıra; beslediği hayvanlarının yiyeceği olan tahıl türlerinin öğütülmesinde de su
değirmenlerinden yararlanılır. İnsanın hem kendisi ve hem de beslediği
hayvanlarının besin teminine yönelik, bu gereklilik su değirmenlerini de kır
yaşantısının vazgeçilmez aracı haline getirmiştir. Bu yönüyle su değirmenleri,
hem konumları ve hem de yapı gereci kullanımı ve inşa tarzıyla bulundukları
yörelerin coğrafi koşullarıyla sıkı sıkıya ilişkilidirler. Yazılı kaynaklar ve yapılan
arkeolojik çalışmalar, Ağlasun ve çevresinde bulunmuş olan pek çok tip su
değirmeninin yerel koşullara en uygun tipler olduğunu ortaya koymuştur.
Ülkemizin coğrafi koşullarına sıkı sıkıya bağlı kalarak varlığını
sürdürdüğü coğrafi yöreler olsa da, su değirmenleri de, diğer halk mimarisi
örnekleri gibi kır yaşantısında zamanla değişen ekonomik koşulların yanı sıra,
ulaşım sistemleri ve teknolojik gelişmelere yenik düşmekte ve sayıları gün
geçtikçe azalmaktadır. Günümüzde özellikle ve yaygın bir biçimde elektrik
enerjisiyle çalışan değirmenlerin kullanılmaya başlanması, su değirmenlerinin
işlevselliğinin de zamanla ortadan kalkmasına yol açmıştır. Ağlasun ilçesi
örneğinde olduğu gibi yakın zamana kadar kullanılan on kadar su değirmeninden
bu gün sadece biri amacına uygun kullanılabilmektedir. Diğer değirmen yapıları
asıl işlevi dışında daha çok ahır veya küçükbaş hayvan barınağı olarak
kullanılmaktadır.
Bu çalışmada, kırsal kültürel mirasımızın en önemli halk mimarisi
örneklerinden olan su değirmenlerinin Ağlasun örneğinde coğrafi özellikleri
irdelenmiş, mimari ve yapısal özelliklerine değinilmiş, korunması ve gelecek
nesillere taşınabilmesi konusunda nelerin yapılabileceği tartışılmıştır.
AbstractOne of the most important tangible cultural records of our rural heritage is “water mills” which are the examples of folk architecture. In addition to milling the corn and the wheat cultivated in rural areas as the basic nutritional resources for the rural people, water mills are used to mill other types of grains that are the foodstuff for animal stocks. The need for water mills for providing food for both human beings themselves and their stocks has turned water mills into indispensible tools of rural life. Water mills are closely connected with the geographical conditions of the areas in which they were built in terms of their positions and the building materials used in their construction. Written records and archeological studies have shown that various types of water mills found in and around Ağlasun are the most appropriate types for the local conditions encountered in the area.Our country's although there are regions in which water mills continue their existence by keeping up with the geographical conditions, they also succumb to transportation systems and technological advances in addition to economic conditions that change in rural life by time and the number of the mills are decreasing day by day. The fact that mills working with electrical energy are extensively used today has led water mills to lose their functions. As can be seen in the Ağlasun case, only one water mill out of ten is being used today. The other mill structures are mostly used today as barns or stables which are outside the realm of their general functions.This paper investigates the geographical characteristics of water mills, important samples of folk architecture of our rural cultural heritage in Ağlasun, explains their architectural and geographical attributes and discusses what can be done in order to protect them and convey their identities to future generations. Keywords: rural heritage, folk architecture, water mill, protection
___
KAYNAKÇA
Birici, S.(2007), Klasik Türk Edebiyatında Âsiyâ. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 17, Sayı: 1 Elazığ
Burdur İl Yıllığı,1967,Burdur
Ceylan, S.(2010), “Kırsal Turizm ve Ağlasun”. Geçmişten Geleceğe Budur Halk Kültürü ve Turizm Sempozyumu, 3–5 Haziran 2010, Burdur
COE.(1989), Recommendation No. R (89) 6 on Protection and Enhancement of The Rural Architectural Heritage
Davulcu, M.(2009), Sakarya Yöresi Kırsal Yerleşmelerinde Konut Mimarisi Ve Ustalık Geleneği Üzerine Bir İnceleme. Mayıs 2009 Cilt:17 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi, Kastamonu
Demir, N.(2003), “Su Değirmenlerinin Müzelenmesi”, Türkiye’de Halkbilimi Müzeciliği ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayını: 148-163.
Doğanay, H.(1992), Türkiye Turizm Coğrafyası. Kazım Karabekir Ünv. Yay. Erzurum.
Doğaner, S.(2001), Türkiye’nin Turizm Coğrafyası. Çantay Kitabevi İstanbul.
Donners,K.-Waelkens, M. and Deckers, J.(2002), Water mills in the area of Sagalassos: a disappearing ancient technology author(s): Anatolian Studies, Vol. 52 (2002), pp. 1-17
Emekli, G.(2005), Avrupa Birliği’nde Turizm Politikaları Ve Türkiye’de Kültürel Turizm. Ege Coğrafya Dergisi, Sayı:14,İzmir
Eminağaoğlu, Z. ve Çevik, S.(2007), Kırsal Yerleşmelere İlişkin Tasarım Politikaları ve Araçlar. Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1,Ankara
Faroqhi, S.(1984), Towns and Townsmen of Ottoman Anatolia. Trade, Crafts and Food Production in an Urban Setting, 1520-1650. Cambridge
Greene, K.(1994), “Technology and innovation in context: the Roman background to mediaeval and later development”. Journal of Roman Archaeology 7: 22-33
Gürses, R ve Karababa Taşkın, E. B.(2007), “Anadolu’da Kaybolmakta Olan Bir Maddi Kültür Unsuru: Su Değirmenleri (Beypazarı Örneği)”.Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri(38: 2007: Ankara) Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları: 4/2) ISBN 978-975-16-2103-0
Hill, D.(1984), A History of Engineering in Classical and Medieval Times. London, Sydney
Karaca Alâattin, Sabahattin Ali’nin Öykülerinde Toplumsal Konular. Dergiler, Ankara. edu.tr/dergiler/12/850/10758.pdf,s.221,Erişim tarihi,10.10.2011.
Kızılırmak, İ. ve Kurtuldu, H.(2005), Kültürel Turizmin Önemi ve Tüketici Tercihlerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Çalışma. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 1, Ankara
Landels, J.G.(1978), Engineering in the Ancient World. Berkeley, Los Angeles
Lewis, M.J.T.(2000a), Theoretical hydraulics, automata and water clocks' in Wikander (ed.), Handbook of Ancient Water Technology (Technology and Change in History 2). Leiden, Boston, Koln: 343-70
Lewis, M.J. T.(2000b), 'The Hellenistic period' in 0 Wikander (ed.), Handbook of Ancient Water Technology (Technology and Change in History 2). Leiden, Boston, Köln: 631-48
Moritz, L.A.(1958), Grain-mills and Flour in Classical Antiquity. Oxford
Ögel, B.(1988), İslâmiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları: 89.
Öztürk, Y. ve Yazıcıoğlu, İ.(2002), Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Alternatif Turizm Faaliyetleri Üzerine Teorik Bir Çalışma. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 2, Ankara
Pleket, H.(1988), Greek epigraphy and comparative ancient history: two case studies. Epigraphica Anatolica 12: 25-37
Soykan, F.(1999), Doğal Çevre ve Kırsal Kültürle bütünleşen bir turizm türü: Kırsal Turizm. Anotolia Turizm Araştırmaları Dergisi(Türkçe), Yıl:10, Mart-Haziran, s.65–75
Strabo,Geographica, XII.3.10, C 556
White, K.D.(1970), Roman Farming. London
Wilson, A.(1995), “Water-power in North Africa and the development of the horizontal water-wheel”. Journal of Roman Archaeology 8: 499-510
Wikander, Ö.(2000), “The water-mill” in Wikander (ed.), Handbook of Ancient Water Technology (Technology and Change in History 2). Leiden, Boston, Koln: 371-400
Yediyıldız, B.(1985), Institution Du Vaqf Au XVIIIé Siecle en Turquie –étude socia-historique, Ankara: Publié avec le concours Centre National de la Recherche Scientifique et de la Société d’ Histoire Turque.