19784

ÇAN MAĞARASI’NIN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLER VE DOĞAL RİSK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ (HARBİYE-ANTAKYA/HATAY)

Bu çalışmanın amacı, Hatay ili Antakya merkez ilçesinin Harbiye beldesindeki Çan Mağarasının jeomorfolojik özellikleri bakımından değerlendirilmesi ve bu özelliklerden kaynaklanan doğal risk durumunun irdelenmesidir. Ayrıca bu konuda yapılması gerekenlerin açıklanması ve bu mağaranın bilimsel literatüre kazandırılması da çalışmanın temel amaçları arasındadır. Bu amaçlar çerçevesinde; “Çan Mağarasının gelişimi etkileyen jeolojik ve jeomorfolojik özellikler nelerdir? Bu mağara oluşum şekline ve topografik özelliklerine göre ne tür bir mağaradır? Bu mağara nasıl oluşmuştur? Bu mağara hangi tür jeomorfolojik kaynaklı problemler üretebilir? Bu problemler nasıl önlenebilir? Ortaya çıkan problemler için gerekli önlemler alınmış mıdır?” gibi araştırma sorularına da yanıtlar aranacaktır. Çalışmada, 1/25.000 ölçekli ANTAKYA-P36-d2 topografya paftası ile 1/25.000 ve 1/100.000 ölçekli jeoloji haritalarından yararlanılmıştır. İlgili literatür ve harita analizleri kapsamında elde edilen veriler arazi çalışmaları ile yerinde değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, Çan Mağarasının Kuvaterner yaşlı genç tufa depoları içinde oluşmuştur. Bu mağara oluşum şekline göre doğal, oluştuğu ana kayaya bağlı olarak, gelişim zamanına göre ikincil mağara türündendir. Topografik özelliklerine göre ise kısmen yatay, kısmen dikey oluşmuş mağaralar grubundandır. Bununla beraber damlataşı oluşumları bakımından da son derece fakirdir. Mağara tavanının ileride herhangi bir nedenle çökmesi sonucunda meydana gelebilecek jeomorfolojik kaynaklı hadisenin yakın çevredeki yerleşim alanlarını etkileyebileceği de belirlenmiştir. Bu bağlamda acil olarak bir yerleşim planlamasının yapılması gerekmektedir. Ayrıca çeşitli jeolojik yöntemlerle aynı formasyon içerisinde gelişmiş bu tür alanların varlığının tespit edilip, yerleşim alanları ile olan ilgisi konusunda daha kapsamlı çalışmaların yapılması başka bir gerekli durumdur.

Anahtar Kelimeler:

Jeomorfoloji, Tufa, Çan Mağarası, Hatay/TÜRKİYE

-

The purpose of this study is the evaluation of Çan Cave in Harbiye municipality in Antakya centre district of Hatay province in terms of its geomorphological features and examination of the natural risk status arising from these features. The explanation of the activities required to be carried out concerning this issue and obtaining a place in scientific literature for this cave are also among the purposes of this study. In the frame of these purposes, what are the geological and geomorphological features effecting the development of Çan Cave? What kind of a cave it is in terms of its formation type and topographic features? How did this cave form? What kind of geomorphological originated problems may this cave cause? How can these problems be prevented? Are the required measures taken for the emerging problems? These are to questions to be replied. In the study, 1/25.000 scaled ANTAKYA-P36-d2 topography map with 1/25.000 and 1/100.000 scaled geology maps are used. The datas obtained in the scope of concerning literature and map analyses were evaluated in place with the land works. In consequence was formed in the Quaternary old young tufa stores. These cave is natural according to its forming type and secondary cave type according to its development time depending. the main rock it’s formed in. It’s among the cave group which emanated partially vertical and partially horizontal according to its topographic features. However it’s pretty poor in terms of dripstone formations. It has been also determined that the possibility of collapsing of the cave ceiling may effect the settlement areas around. In this scope, settlement plans are required to be made urgently. Besides the existence of such areas which were developed in the same formation by the geological methods should be determined and more comprehensive studies should be made concerning settlement areas.

Keywords:

Geomorphology, Tufa, Çan Cave, Hatay/TURKEY.,

PDF

___

Alzarana, J., 2011, Tufa, What Is the Hardness of Limestone?, http://www.ehow.com/info_8748220_hardness-limestone.html, Son Erişim Tarihi: 002012.
Arpacı, Ö., Zengin, B., Batman, O., 2012, Karamanın Mağara Turizmi Potansiyeli ve Turizm Açısından Kullanılabilirliği, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 14 (23), s.: 59-64.
Atabey, E., 2002, Çatlak Sırt Tipi Laminalı Traverten-Tufa Çökellerinin Oluşumu, Mlkroskobik Özellikleri Ve Diyajenezi, Kırşehir, İç Anadolu, MTA Dergisi, Sayı: 123-124, s.: 59-65.
Ateş, Ş., Keçer, M., Osmançelebioğlu, R., Kahraman, S., 2004, Antakya (Hatay) İl Merkezi ve Çevresinin Yerbilim Verileri, MTA. Enst. Jeoloji Etütleri Dairesi Derleme Raporu No: 10717, Ankara.
Aygen, T., 1959, Speleoloji (Mağaralar ve Yeraltı ırmakları), D.S.İ. Yayınları, Sayı: 88, D.S.İ. Matbaası, Ankara.
Bekdemir, Ü., Sever, R., Uzun, A., Elmacı, S., 2004, Yıldızkaya Mağarası, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 12, s.: 311-326.
Boulton, S. J., Robertson, A. H. F., Ünlügenç, U. C., 2006, Tectonic and sedimentary evolution of the Cenozoic Hatay Graben, Southern Turkey: a two-phase model for graben formation, foreland basin then transtensional basin model. In: Robertson, A.H.F., Mountrakis, D. (Eds.), Tectonic Evolution of the Eastern Mediterranean. Geological Society, London, Special Publications, Volume: 260, pp. 613–634.
Bulut, İ., Doğanay, H., Girgin, M., 1998, Ballıca Mağarasının Turistik Önemi, 15. Türkiye Jeomorfoloji Bilimsel ve Tetkik Kurultayı (20-24 Nisan 1998), Türkiye Jeomorfologlar Derneği, Ankara.
Büyüktopçu, M. F., Akdemir, Ö., 2011, Kuşak Dağı’nda (Geyik Dağları-Orta Toroslar) Enkaz Halinde Bir Mağaranın Yeniden Kurulması, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 56, s.: 65-78.
Ceylan, S., Demirkaya, H., 2006, Dim Mağarasının (Alanya) Kaynak Değerleri, Turizmde Kullanımı ve Sürdürülebilirliği. Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Coğrafya Eğitimi Bölümü, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:15, s.: 199-223. Ceylan, S., 2007a, Zeytintaşı Mağarası (Serik-Antalya). Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Coğrafya Eğitimi Bölümü, Doğu Coğrafya Dergisi, Yıl:12, Sayı: 17, s.: 223-243.
Ceylan, S., 2007b, Importance of Zeytintaşı Cave (Serik-Antalya) In Terms Of Ecotourism, International Symposium on Geography, 5-8 June 2007, Kemer, Antalya.
Ceylan, S., 2008, Importance of Zeytintaşı Cave (Serik-Antalya) In Terms Of Ecotourism. International Symposium on Geography, GeoMed2007, 5-8 June, 2007 Kemer/Antalya-Turkey. Proceedings. Atalay, Efe (Eds.), p. 79-88. İnkılap Publ. İstanbul.
Clemence, S. P., Finbarr, A. O., 1981, Design consideration for collapsible soils. Journal of Geotechnical Engineering, ASCE 107 (GT3), 305– 317.
De Beer, J. H., 1967, Subjective classification of the hardness of rocks and the associated shear strength. Proc. 4th Reg., Cong. Afi., Soil Mech. Found., Eng. 396-398, Capctawn.
Dipova, N. Doyuran, V., 2006, Assessment of the collapse mechanisms of tufa deposits, Engineering Geology 83, p.: 332– 342.
Doğu, A. F., Çiçek, İ., Gürgen, G., Tunçel, H., Somuncu, M., 1994, Periliin Mağarası, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafya Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 3, s.: 291–309.
Doğu, A. F., Çiçek, İ., Gürgen, G., Tunçel, H., Somuncu, M., 1999, Ayıini Mağarası (Kayseri), Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Dergisi, Cilt: 39, Sayı: 1-2, s.: 335–343.
Efe, R., 1999, Dereköy Mağaraları ve Yakın Çevresinin Jeomorfolojik Özellikleri, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 34, s.: 31-50.
Emre, Ö., Duman, T. Y., Olgun, Ş., 2012, 1:250.000 Ölçekli Türkiye Diri Fay Haritası Serisi, Antakya (NJ 37-13) Paftası Serisi, No: 39, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
Erol, O., 1971, Alanya Damlataş Mağarasının Gelişme Safhaları Hakkında Gözlemler, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 3, s.: 14-32.
Ertek, A., 1989, Sofular Mağarası (Şile-İstanbul), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, s.: 143-147.
Ford, T. D., Pedley, M., 1996, A review of the tufa and travertine deposits of the World. Earth-Sci. Rev., Volume: 41, p.: 117–175.
Goudie, A. S., Viles, H. A., Pentecost, A., 1993, The late- Holocene tufa decline in Europe, Holocene, Volume: 3, pp.: 181–186.
Güldalı, N., 1971, Karstik Araştırmaların Türkiye İçin Önemi, Jeomorfoloji Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 3, s.: 54-61.
Güldalı, N., Nazik, L., 1988, Türkiye Mağara Kadastrosu, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 16, s.: 9-17.
Hails, J. R., 1977, Applied Geomorphology, Elsevier Scientific Publishing Company, Amsterdam-Oxford-New York.
Herece, E., 2008, Doğu Anadolu Fayı (DAF) Atlası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
Hlavae, J., Kadlec, J., Zak, K., Hercman, H., 2003, Deposition and Destruction of Holocene Calcareous Tufa Cascades In The Bohemian Karst (Czech Republic), Holocene and Late Vistulian Paleogeography and Paleohydrolog, Prace Geograficzne nr, 18
ISRM, 1981, Rock Characterisation, Testing and Monitoring ISRM Suggested Methods Pergamon, Oxford.
Karataş, A., 2012, Mısır Meyve Yarasası Uçan Köpekler, www.tramem.org/pdf/1215.pdf, Son Erişim Tarihi: 22.07.2012.
Kopar, İ., 2008, Elmalı Mağarası (İspir-Erzurum), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 2, s.: 71-90.
Kopar, İ., 2009, Aladağlar'da [Orta Toroslar (Yahyalı-Kayseri)] İki Fosil Mağara: Zindan-ı Köşk-1 ve Zindan-ı Köşk-2, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 53, s.: 69-83.
Kopar, İ., 2010, Aladağların (Orta Toroslar) Fosil Mağara Potansiyelinden Yeni Bir Kayıt: Kapuzbaşı Mağarası (Divrik Dağı), Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 54, s.: 31-40.
Korkmaz, H., 2006, Antakya’da zemin özellikleri ve deprem etkisi arasındaki ilişki, A.Ü. TCAUM Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı: 4 (2), s.: 47–65.
Korkmaz, H., 2007, Kuruluşundan Günümüze Antakya’da Su, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, s.: 69-96.
Korkmaz, H., Fakı, G., 2009, Kuseyr Platosu’nun İklim Özellikleri, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 12, s.: 324-350.
Koşun, E., Sarıgül, A., Varol, B., 2005, Antalya Tufalarının Litofasiyes Özellikleri, MTA Dergisi, Sayı: 130, s.: 57-70.
McKee, J. K., 1993, Formation and geomorphology of caves in calcareous tufas and implications for the study of Taung fossil deposits, Trans. R.Soc. S. Afr., 48, 307– 3
Nazik, L., 1989, Mağara Morfolojisinin Belirlediği Jeolojik-Jeomorfolojik ve Ekolojik Özellikler, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 17, s.: 53–62.
Nazik, L., 2008, Mağaraların Araştırılma, Koruma ve Kullanım İlkeleri, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Yerbilimleri ve Kültür Serisi-2, Ankara.
Nazik, L., Gündalı, N., 1985, İncesu Mağaralar Sistemi (Taşkale/Karaman); Jeomorfolojik Evrimi ve Ekonomik Olanakları, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 13, s.: 47-52.
Nazik, L., Törk, K., Tuncer, K., Özel, E., İnan, H., Savaş, F., 2005, Türkiye Mağaraları, 2426 Haziran Ulusal Mağara Günleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s.: 31-46.
Özdemir, Ü., 2005, Mencilis Mağarası, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 13, s.: 135-150.
Özşahin, E., 2010, Antakya’da (Hatay) Yer Seçiminin Jeomorfolojik Özellikler ve Doğal Risk Açısından Değerlendirilmesi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 23, s.: 1-16.
Pedley, H. M., 1990, Classification and environmental models of cool freshwater tufas: Sedimentary Geology, Volume: 68, p.: 143-154.
Pedley, H. M., 2009, Tufas and travertines of the Mediterranean region: a testing ground for freshwater carbonate concepts and developments, Sedimentology, Volume: 56, p.: 221-246.
Pekcan, N., 1999, Karst Jeomorfolojisi, Filiz Kitabevi, İstanbul.
Polat, S., 2011, Türkiye’de Traverten Oluşumu, Yayılış Alanı ve Korunması, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 23, s.: 389-428.
Selçuk Biricik, A., 1977, Selçuk Mağarası, Jeomorfoloji Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 6, s.: 1111
Selçuk, H., 1985, Kızıldağ-Keldağ-Hatay dolayının jeolojisi ve jeodinamik evrimi, MTA. Enst., Jeoloji Etütleri Dairesi Derleme Raporu No: 7787, Ankara.
Sever, R., 2008, Polat Mağarası Ve Turizm Potansiyeli (Doğanşehir-Malatya), Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 12, s.: 311-326.
Sür, A., 1994, Karstik Yerşekilleri ve Türkiye’den Örnekler, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 3, s.: 65-78.
Uzun, A., 1991, Karaca Mağarası (Torul-Gümüşhane), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, s.: 15–24.
Uzun, A., Zeybek, H. İ., 1996, Akçakale Mağarası (Gümüşhane), Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 31, s.: 39-55.
Zaman, M., Şahin, İ. F., Birinci, S., 2011, Çal Mağarası (Düzköy-Trabzon) ve Çevresinin Ekoturizm Potansiyeli Açısından Önemi, Doğu Coğrafya Dergisi, Yıl: 16, Sayı: 26, s.: 1-23.
De Waele, Gutierrez, F., Parise, M., Plan, L., 2011, Geomorphology and natural hazards in karst areas: A review, Geomophology, Volume: 134, pp.: 1-8.
Web 1, 2012, Biospeleoloji, Hacettepe Üniversitesi Mağara Araştırma Topluluğu, www.humak.hacettepe.edu.tr/Learning/BiospeleolojiSon.pdf, Son Erişim Tarihi: 002012. http://tr.wikipedia.org/wiki/Afrika_meyve_yarasas%C4%B1, Afrika meyve yarasası, Vikipedi, Özgür ansiklopedi, Son Erişim Tarihi: 08.07.2012.